[ANNALES GERLACI MILOVICENSIS]

Eodem anno et eadem expeditione intrante Augusto, cum esset estus intolerabilis, nebulosa et pestilens aura, multi de primoribus regni obierunt, inter quos Renoldus, Coloniensis archiepiscopus, Daniel, Pragensis episcopus, ibidem mortui sunt, cuius carnes ibi recondite, sed ossa sunt Pragam delata. [Fridericus etiam, filius Cunradi regis, et Theobaldus, frater W[ladizlai] regis, et multi alii ibidem mortui sunt. Qui Theobaldus moriens reliquit post se magnae indolis puerum, nomine Theobaldum, patrem istorum, qui nunc sunt Dipoltici, quem nos in parte sua postea uidimus principantem.] Qui Daniel episcopus, quantae fuerit sapientiae et eloquentiae, quamque utilis ecclesiae dei et acceptus in curia imperatoris, ad enarrandum manet difficile, cuius memoria in benedictione est non solum apud eos, qui eum uiderunt, sed et apud eos, quicunque de eo audierunt. Hic inter cetera bona, quibus pollebat, habebat et hanc gratiam diuinitus sibi collatam, quod quandocunque diuinis astabat altaribus, ex humillima sui consideratione uelud totus defluebat in lacrimas. Psalterium omni die compleuit usque ad finem, quod mirabile erat in homine sic occupato, quod ut facilius perficeret, euocauerat et assumpserat sibi in capellanum quendam Albertum, Syloensem canonicum, qui et psalterium et totum canonem sacri officii optime nouerat cordetenus. Conciliabat quoque sibi per letanias intercessiones sanctorum et hoc frequenter, in quorum kathalogo non modo patres noui testamenti, sed et antiquos recitabat sanctos, qui sub lege fuerunt et ante legem. Sed homo tantis preditus uirtutibus in hoc maxime offendit, quod siue ob ignorantiam, cum tamen esset doctissimus, siue ob fauorem uel metum imperatoris, scismatis illius usque ad mortem particeps extitit. Unde et post obitum, quamuis sibi ecclesiastica non negaretur sepultura, memoria tamen illius ad altare domni in missis et ceteris huiusmodi non deferebatur, donec post annos aliquot sancto uiro Gothscalco, Syloensium abbati, quem ipse de Steinveldensi ecclesia evocatum Syloe locauerat, per uisionem apparuit, commemorans eum uerborum, que aliquando cum eo contulerat iens in expeditionem illam, quibus significauerat se uiam illam aggredi non sponte sed inuitum, corpore non corde, subiunxit autem obsecrans, ut per eum ecclesiae precibus redderetur, quod et factum est. Nam ex tunc memoria sui facta est in sacramentis Christi Prage et Syloe, nec non et in omnibus ecclesiis Boemiae. Narrauit autem idem sanctus uir abbas Gothscalcus ex relatione predicti Danielis episcopi quoddam memorabile factum contigisse in Francia, dum ipse studeret Parisius, quod hic inserere uolo ad edificationem legentium. Dicebat enim scire se claustrum ciuitati contiguum, in quo dum esset spiritualis abbas propheticum habens spiritum, ecce quadam die uenit puer de scolis, nepos prepositi maioris ecclesiae, querens suscipere religionis habitum, et quod deuote quesiuit, ilico impetrauit. Erat interim absens memoratus prepositus, reuersus quod factum est audiuit, sed cum indignatione irrisoria respondit: per sanctum abbatem et abbatissam ipse non manebit ibi! Misit ergo primo, misit secundo et tercio, ut puer sibi redderetur. Sed cum ab abbate responderetur, requirendam esse pueri uoluntatem, non esse sui iuris abstrahere inuitum, qui se ultro seruicio dei dicasset, tandem ipsemet magni furoris zelo succensus, non timuit uiolentas manus loco sancto inferre et puerum inuitum ac renitentem abstrahere. Quod uidens abbas, homo dei, dixit ei libera uoce coram omnibus: Quia tu, inquit, locum sanctum temerasti et non nobis sed spiritui sancto contumeliam ingessisti, ecce ab hodie post octo dies appello te ante tribunal aeterni iudicis, ibi mihi respondebis super his ausibus tuis. Hec ille audiuit quidem, sed aure surda pertransiens discessit. Cum ecce septima die aduesperascente obiit ille bonus abbas, cui cum prepositus ille pulsari audiret omnibus campanis, sicut moris est, misso nuntio interrogauit, quidnam hoc esset. Sed cum de morte abbatis comperisset, uehementissime expauit et ilico correptus febribus, solam noctem illam superuixit, ut prophetia eius impleretur, qui predixerat, eum octaua presumptionis suae die moriturum et sibi responsurum ante tribunal Christi. Narrauit et secundum simile huic, sed me piget, hoc litteris inserere. Porro memoratus ac semper memorandus Daniel prefuit feliciter Pragensi ecclesiae ab anno verbi incarnati MCXLVIII, quando uidelicet IIII Kal. Augusti electus est, usque in annum item MCLXVII, cum mortuus est in vigilia Laurentii, hoc est annis undeviginti et diebus undecim. Quo mortuo uacauit episcopalis sedes [usque in sequentem annum. Sic pla]cuit regi W[ladizlao] et consiliariis eius, quod et filii eius, Fridericus [et Wladizlaus, recordantibus nobis fecerunt], cum quis episcoporum moreretur, differentes in longum noui episcopi electionem.

Anno dominice incarnationis MCLXVIII.

Anno dominice incarnationis MCLXVIIII Gotpoldus, abbas de Zedletz grisei ordinis, uir ualde idoneus et religiosus, eligitur in Pragensem episcopum, et hoc magis de instantia reginae, cuius cognatus erat, quam de iudicio ecclesiae. Cuius optima principia mors inmatura diremit, nam mortuus est in electione, priusquam ordinaretur, [et electus solo uix mense superuixit].

[Anno dominice incarnationis MCLXX succedit] nobilis homo et diues de Saxonia, Fridericus nomine, ignarus omnino boemicae lingue, cognatus et ipse reginae, cuius fauore potius quam iudicio ecclesie factum est hoc in eum; [nam sponte sua aduenam et linguae imperitum non eligerent, uigente adhuc et durante predicto schismate, cuius fermento tamen non est ipse maculatus]. Require de scismate.

[Anno dominicae incarnationis MCLXX. His diebus Zuatopulc, filius regis W[ladizlai], frater Friderici, zelo ductus, quod pater suus comitem Woizlavm supra omnes primarios nimis in altum subleuasset, occasionem, quam sepe quesierat, nactus ex absentia patris, memoratum uirum inter manus reginae cultellis confossum interfecit, et eam in manibus, sicut dicitur, cum ipsum defendere uellet, uulneravit. Unde pater eius grauiter indignatus, quem capere [non potuit], patria pepulit et usque in Vngariam fugauit. Inde namque ambo germani, Fridericus scilicet et Zvatopulc, duas sorores, filias regis Vngariae duxerant, vnde et illuc potius, quam alias fugit. [Qui recuperata terra nec non et gratia patris, in Teutonia postmodum] peregre mortuus est. Narratum michi est de eodem Woizlao a senioribus meis, quia cum magnae esset potentiae, sed maioris heu superbiae, in ea nocte, quam uiuendi ultimam fecit, uidit somnium infaustum male presagum futurorum. Putabat namque se uidere scalam ad caelum usque erectam, seque innixum scalae peruenisse ad summitatem eius; cumque se putaret vertice pulsare caelum, ecce ruit scala et ipse pariter cum ea, et sic ruendo euigilans ipso die interfectus est, cadens in foueam, de qua non exibit.

[Anno dominicae incarnationis MCLXXI] Thomas, Canthuariensis archiepiscopus, martyrio coronatur, cuius magna et stupenda miracula uniuerso mundo innotuerunt, de quibus in presentibus nichil dicimus, quia gesta ipsius per se apud nos habemus.

[Anno dominicae incarnationis MCLXXII].

Anno dominice incarnationis MCLXXIII. [His] diebus rex W[ladizlaus] senex iam et infirmus, uidens se non sufficere laboribus expeditionum et curis publicae rei, inuenit consilium interim, ut uidebatur bonum, quod sibi maioris postea laboris seminarium fuit. Nam filium suum Fridericum solempniter intronizatum prefecit dominio totius Boemie, solum Bvdim et alia nonnulla reseruans sibi ad usum uitae. Fecerat quoque in Stragv sibi caminatam, quae hodie dicitur abbatis, cum stuba et aliis appendiciis, in qua sibi manere et finem dierum suorum uolebat expectare. Sed Fridericus, licet carus esset imperatori, cuius cognatus erat, probatus etiam in multis expeditionibus Italiae, contigit tamen ei, quod inexperto aurigae contingere solet. Nam utrum Boemorum perfidia, an ipsius inercia, nescimus, hoc solum scimus, quod in breui auersi sunt ab eo, querentes occasionem, quomodo eum euadere et alium domnum possent habere. Quod diu inter se, sicut solent mussitantes, diu occultatum tandem tali ordine, sicut dicemus, processit in publicum. Erat Oalricus, filius antiqui Zobezlai, frater iunioris Z[obezlai], in curia imperatoris cum suis profugis, qui habens et in Boemia multos occulte sibi fauentes, satagebat omni conatu impetrare de gratia cesaris tum sibi panem, tum fratri suo Z[obezlao] liberationem, qui iam fere tredecim et prius tribus annis uinculatus tenebatur in Prinda. Qui Vdalricus, comperta regis infirmitate et substitutione Friderici, ratus perinde optimam opportunitatem, monuit imperatorem seruicii sui supplicans, ut accepto iam tempore misereretur et exilii sui et uinculorum fratris sui. Cui cesar tale fertur dedisse responsum: Cum rex W[ladizlaus] compos sui gubernaculis terre sufficeret, exaudire te noluimus propter antiquam eius amiciciam, nec non et fidem nostram; modo uero, ex quo infirmatus ultro cessit, et filium suum ad iniuriam nostram nobis inconsultis, substituit, salua in omnibus fide nostra inueniemus uiam, qua et tibi satisfiat et nobis.

Annus erat dominice incarnationis MCLXXIIII et imperator multa predi[cti Vdalrici] flexus instantia, misit et indixit omnibus Boemis curiam in Nvrberk nec non et regi W[ladizlao], si posset cum filio Friderico, precipiens, ut [et] Zobezlaum dimitterent et sibi presentarent. Qua legatione perorata turbantur rex et F[ridericus], quid facto sit opvs, suos fideles consulunt. Visum est eis mittere Fridericum episcopum et [comitem] Witkonem, uirum urbane eloquentiae, cum quibusdam aliis in Nvrberk, qui et absentiam suam excusent et oblata pecunia imperatorem ab hac intentione auertant. Breviter dicam, eunt et inacte redeunt, secundo mittuntur et nihil proficiunt, imperator nec prece flectitur nec pretio, instat, ut dimittatur Zobezlaus. Cuius voluntati non ausi resistere, faciunt tandem, quod iubet, dimittentes eum et Pragam deducentes, ubi Fridericus eius praestolabatur adventum. Quo eminus veniente revelantur iam ex multis cordibus cogitationes; occursu enim et concursu multorum excipitur, ac primo ad limina sanctorum cum magna humilitate nudatus pedes procedit, gratias acturus, dein ad regem et Fridericum, a quibus in osculo pacis excipitur, postremo ad hospitium progreditur. Cumque cubaret, sinistri ei rumores dicuntur, videlicet quod Fridericus eum de mane caecare velit. Quibus ille territus de nocte fugit et cum omnibus, quos habere potuit, pervenit ad curiam imperatoris, quae in Erndorff celebranda fuit, Friderico cum suis alia via subsequentibus. Dicitur etiam, quod rex Wladislaus eidem curiae affuerit. Acta curiae illius haec sunt: Friderico ducatus Bohemiae per sententiam abiudicatur, quem non legitime, sicut dicebant, sed tantum tradente patre sine consensu Boemorum et non de manu imperatoris percepisset. Dein traditur dominium Boemiae Udalrico in vexillis quinque, sed ipse cessit sponte fratri suo Zobezlao tanquam seniori, iurantes ambo, mittere imperatori exercitum in Lombardiam, unde postea suo loco plenius dicemus. Promittunt etiam regi panem honestum, sed ipse non credens eis transtulit se, licet infirmum in praedium uxoris suae, quod habebat in Tevtonia, valde bonum, nomine Mer[an]. Ubi cum ea et cum domna Elisabeth uxore Friderici consistens misericordiae dei expectavit eventum. Et Fridericus quidem quatuor integris annis, quibus deinceps principatur Zobezlaus, modo in Ungaria, modo in curia imperatoris, sive ubicunque potuit, molesto exercebatur exilio. At pater eius tantum eo loci, ubi dictum est, spatio quatuor mensium demoratus, circa principium sequentis anni, hoc est XV Kal. Februarii, mortuus est in senectute bona, et in Missen honestissimae traditur sepulturae. Cuius ossa permittente duce Zobeslao Pragam sunt delata et in monasterio suo Strahow, quod a primis fundamentis erexerat, sicut hodie cernitur, debito cum honore sunt posita. Computantur autem anni ducatus sui sive regni ab anno incarnationis domini MCXL, cum mortuo Zobezlao XVI Kal. Martii ipse feliciter successit eidem, usque in annum dominicae incarnationis MCLXXV cum mortuus est Wladislaus rex die Priscae virginis, numero ferme triginta quinque. Sane rex Wladislaus, quoad vixit, decorem domus dei intime dilexit et ampliavit, tum in personis religiosis, quas etiam de exteris nationibus advexit, tum et in domibus religiosis, quarum constructor claruit eximius. Eius prece et studio duo sancti ordines, Cisterciensis videlicet et Praemonstratensis, venerunt in terram istam, quibus tanquam sole et luna irradiata est Boemia. Ipse montem Ztrahow mutavit in montem Sion, et de spelunca latronum faciens domum orationis erexit ibi talem fabricam, cui vix similis invenitur in ordine nostro. Construxit et aliam ordini nostro domum in Doxan, locans ibi religiosas feminas, quas de Dunewald, Coloniensis diocesis, adduci fecerat, tertiam in Plaz griseo ordini, quartam in Teplicz religiosis item feminis regulam beati Benedicti professis, cuius ecclesiae specialiter regina Juditha fundatrix exstitit, quintam in Lytomissl. Cuius exemplo succensi et alii primates Boemiae simili fervebant ardore, fundantes et ipsi honestissimas ecclesias, quas brevitatis causa transeo, quarum omnium cooperator sicut suarum operator fidelissimus existebat. Pro his et aliis operibus misericordiae credimus eum invenisse misericordiam apud patrem misericordiarum, domnum deum nostrum. Cuius anima requiescat in pace amen. Nunc ad Zobezlaum reflectamus articulum, dicturi de ipso et de temporibus eius, quidquid de veritate constiterit, partim ex nostra recordatione, partim ex relatione seniorum nostrorum.

Anno igitur dominicae incarnationis MCLXXIIII mediante tali in loco, tali ordine, sicut supra dictum est, Zobezlaus paterno insignitus ducatu Pragam petit, ubi tam a clero, quam a populo magnifice susceptus iuxta morem patriae solempniter inthronizatur, ac deinceps regnat feliciter. Qui bene inchoata statim heu commaculat sanguinis effusione innocentis. Nam Sturmonem, castellanum de Primberg, memor, quod eum in vinculis durius tractasset, sed immemor fidei, qua ei postea gratiam suam et securitatem promiserat, capi fecit et Pragam deduci, dein manibus truncatum crudeli morte necavit. Pro quo excessu publice postea poenituit et nudatus pedes laneis indutus carenam exegit. Verum quamvis in hoc scelere sibi praeripuerit inimicus, alias satis bonus publicam rem Boemiae strenue administrabat. Tradunt de eo, qui eum noverunt, quod optimus fuerit iudex, ecclesiis dei valde propitius, bonis bonus et terror eius super facientes mala. Curae sibi fuit semper liberare pauperem a potente et inopem, cui non erat adiutor, faciens iudicium omnibus iniuriam patientibus, omnique populo terrae sine personarum acceptione. Quibus defendendis ita tradiderat cor suum, ut propter pauperes non vereretur offendere nobiles, et appellabatur vulgo princeps rusticorum. Quotiescunque immineret ei expeditio, cum primates sui essent hi in curribus et hi in equis, non confidebat, nisi et pauperes populi secum videret, alios super equis, alios pedestres, prout cuiusque facultas fuisset. Quid multis immoror, omnis eius intentio, tota mens erat tueri pauperes et conservare terrae suae iura.

Hoc anno appositus sum literis in cella iuxta Würzeburg et hoc in festo omnium sanctorum de gratia sanctissimi viri Godscalci, Syloensis abbatis, qui capitulo rediens me propter avunculum meum domnum Gerhardum recollegit.

Anno dominice incarnationis MCLXXV circa nativitatem beatae Mariae virginis Zobezlaus dux mittit Udalricum fratrem suum cum exercitu in Lombardiam ad imperatorem, obsidentem vel potius obsidere volentem tunc temporis Alexandriam civitatem et quasdam alias, quibus iratus fuerat. Et profectus cum eis ipse Zobezlaus usque Domaslich, ibi praedictum Udalricum fratrem suum in osculo pacis et suos commilitones in pace dimittit, et sic eos de terra dimittit. Quorum via fuit per Chamb, tenentes a sinistris Ratisbonam, per ascensum Danubii usque ad civitatem Sveviae, quae appellatur Hulme. Est ibi pons per praedictum flumen, ubi e regione civitatis metati castra multi ex iis abierunt ad forum, vendere pecudes aliasque manubias, quas per totam viam praedati fuerant. Factaque direptione, nescio quali, sic est gens nostra rapinis semper intenta, cives et populus terrae versi in seditionem alios occiderunt, alios male ceciderunt, nonnullos etiam vivos caeperunt et quosdam de ponte praecipitaverunt, nullusque evasit, nisi qui vel fugam maturavit, vel in palatium imperatoris transfugit. Mortui sunt in illo discrimine de Boemis fere ducenti quinquaginta, multique vulnerati, qui eis sequenti die sunt redditi. Qua iniuria permoti diversi diversa svadebant, alii domum redire, alii ulturum se ire, ast alii, quibus erat sanior mens, neutrum approbantes, persvaserunt tandem caepto itinere sequi cesarem atque ab eo postulare vindictam, quod et factum est. Nam transalpinantes via nimis difficili invenerunt imperatorem expugnantem Astam et aliam civitatem, cuius nomen est boemice Sussine, cum quo simul euntes Alexandriam obsidione cinxerunt civitatem, sicut dicitur munitissimam non murorum ambitu, sed positione loci et vallo incredibiliter magno, in quo vicinum derivaverunt fluvium. Viri quoque virtutis in ea plurimi fortiter ex adverso resistentes, quos imperator non tam cito, quam voluit, expugnavit, sed multo labore magnaque suorum caede, interiectis etiam aliquot annis. Erat autem tunc temporis fames in terra et Boemis nusquam vel copia praedandi vel res ad praedandum, quando potius cum pro pabulo equis suis acquirendo, tota die discurrerent, vespere redeuntes non annonam referebant, sed stramen, aliquando etiam nihil. Unde deficientibus his, quae secum attulerant, et ipsi egere et equi eorum caeperunt deficere. Dicebant ergo duci suo Udalrico, ut impetret eis a gratia caesaris uel stipendium dari uel licentiam repatriandi. Qua exspectatione diu frustrati, cum iam durassent in terra illa spatio trium mensium uel paulo plus, multi ex eis clam duce suo V[dalrico] fugam ineunt, recedentes, prima uigilia noctis illius, que lucescebat in uigiliam dominice natiuitatis, tunc temporis feria quarta, et pergentes tota nocte peruenerunt primo diluculo Papyam. Inde profecti sequenti die natalis domni inciderunt custodias Mediolanensium, a quibus omnes quidem nostri in fugam conuersi, multi uero sunt capti atque in Mediolano tamdiu tenti, quamdiu speraretur, quod uitam suam possent pecunia redimere, quod ubi desperatum est, dimissi ad terram suam sunt redire permissi. Reliqui uero, qui tale discrimen euaserant, mercede nautica stagnam transfretantes Cumanum per aliam uiam et inmanissimam in Alpibus niuem reversi sunt in Ratisponam ac deinde in terram suam. Redditi uero suis delitescebant, ubi poterant, nec usquam audebant apparere curiae, quamdiu Zobezlaus dominabatur Boemie. Proxima aestate Vdalricus et sui reuertuntur, honeste quidem licentianti ab imperatore, sed tam attenuati, ut assumpto peregrino habitu scutum et gladium commutauerint in peram et baculum. Hec autem sunt nomina nobilium, qui clam duce suo taliter, sicut dictum est, redierunt: [Zobezla, Zbrazla, Michal, Dirsata, Orazza, Spera, Jetsubor et alii multi]. Eodem anno mortuus est Erleboldus, abbas montis Syon, uir uenerabilis uite, cui successit prepositus de Doczan, Adalbertus nomine, uir ualde probus et ydoneus, qui prefuit illi domui annis triginta duobus, mensibus quinque.

Anno dominice incarnationis MCLXXVI Zobezlaus instinctu Boemorum missa legatione ad ducem tunc Austrie, Henricum nomine, auum eius, qui nunc est, questionem mouet de terris super magnam et finalem siluam cultis, quam mediam et interiacentem siluam Boemi dicunt esse totaliter suam, Austriensibus e contrario affirmantibus, quod ad eos pertineat ex parte sua, sicut ad nos ex nostra. Legatis itaque, qui iussi fuerant, perorantibus respondent ille et sui, quod super questione tam noua tam inaudita nichil sciant respondere, sed siue nemus siue terram cultam in nemore sic uelint in pace possidere, sicut ea patres eorum sine interpellatione possederunt. His et huiusmodi uerbis superbe utrinque prolatis, tamquam de modica scintilla maximus nascitur ignis et tali fine, sicut postea dicemus.

Erat eo tempore inter [ducem] Zobezlaum et Cvnradum, principem [Znoimensium], uirum ualde probum et sapientem, simultas oborta, nescio unde, in tantum, ut proponeret ille duci Austrie confederari et Zobezlao aduersari. Quod amici aduertentes, scilicet socer eius palatinus imperatoris, et etiam mater, nec non et episcopus Die[tlebus, ilico] ipsum ab hac intentione auerterunt et Zobezlao ad integrum confederauerunt. Qui pacificati bonum pacis mox uertunt in arma furoris, et congregantes omnem populum ditioni suae subiectum, Boemos scilicet [et] Morauos, nobiles et ignobiles, milites et rusticos cum his omnibus ingressi Austriam deuastant, incendunt atque predantur, nec etiam ecclesiis dei parcunt. Factum est autem istud in messe. Vastata itaque Austria praeter urbes et castella nullo sibi resistente, illesi redeunt ad propria. Cum post discessum eorum eggressi Austrienses terram predicti Cvnradi, uidelicet Znoimensem prouintiam, inuadunt, deuastant, ipsum etiam oppidum Znoim solo dumtaxat die obsident, sed non optinent, post haec ad propria redeunt. Quod postquam nuntiatum est duci Zobezlao, instigante Cvnrado, egrediuntur iterum yeme cum maiori multitudine, quam prius in estate, et quidquid fuerat residuum, flamma, cede, rapinis consumunt usque ad Danubium, cum prefatus dux Austriae magnam habens militiam, hec omnia, sicut dicitur, eminus prospiceret, nec tamen congredi auderet. Tradunt autem, quod in ponte quodam equo sub eo cadente pedem fregerit, unde post in breui uitam finierit. Dici non potest, quot greges animalium diuersi generis, quot persone diversi sexus et etatis abducte sint in Boemiam, quas redegerunt in famulos et famulas. Propter hoc factum tradunt ducem Z[obezlaum] ab Alexandro papa excommunicatum et sine reconciliatione mortuum, quod utrum ita fuerit, non affirmo, quia non recordor. Dum hec gererentur in Austria, erat ea tempestate imperator in Lombardia, qui comperto excidiuo Austriae multum dicitur doluisse. Et ita hoc factum primum fuit initium et quasi quoddam seminarium, unde Z[obezlaus] perdidit gratiam imperatoris. Secundum autem simile est huic, quod sequenti anno annotabimus.

Anno dominicae incarnationis MCLXXVII erat rex Ungariae, Bela nomine, disceptationem habens cum fratre suo pro regno illius terrae, quem cum coniecisset in uincula, euasit ille, nescio quomodo, et ueniens in Boemiam sperabat per manum ducis Z[obezlai] adire imperatorem, suscepturus ab eo coronam et subicere sibi Ungariam. Quem dux Z[obezlaus] fraudulentissime deceptum pessimo usus consilio cepit et fratri suo in Ungariam uinculandum remisit, derogans in hac parte tam fidei suae, quam etiam imperatori in magna quantitate. His et aliis causis exstantibus, quibus gratiam cesaris irrecuperabiliter amiserat, cum non auderet se praesentare curiis, quas ille sibi indixerat; tali ordine factum est, ut Fridericus, qui contra eum in curia laborauit, tandem obtineret, quod voluit. Nam donatur quidem uexillis de manu cesaris, sed multum temporis intercedit, antequam fiat huius rei finis, quia et imperatori non uacabat et Z[obezlaus] resistere parabat, de quibus in loco suo plenius dicemus. Interea uenenatae linguae uirus discordiae seminant inter Zobezlaum et Cunradum et ita inflammant hunc in odium illius, ut cui prius dederat terram Bernensem, nunc uelit non solum datam retrahere, sed etiam suam Znoymensem inuadere ipsumque, si possit, vita priuare. Congregatis itaque Boemis suis predictam prouinciam ingreditur deuastandam. Cui occurrens Cvnradvs non modo cum suis, sed etiam cum Austriensibus, quibus iam confederatus erat, citius eum in fugam conuertit et in Boemiam redire coegit. Quo facto Cvnradus et Austrienses Watzlaum, fratrem Z[obezlai] cepto itinere in Olomvtz usque sequuntur, ciuitatem obsident, sed non optinent, et uastata prouintia reuertuntur ad sua. Anno dominicae incarnationis MCLXXVIII dux Zobezlaus aduentum Friderici sciens, sed quando veniret nesciens, preocupat introitum terrae cum tanta multitudine militum et rusticorum, quanta in uno loco diu stare non posset. Igitur post diutinam stationem dimissis singulis in domos suas et redituris, sicut sperabatur, tempore opportuno, ecce subito uenit Fridericus cum copiis tam Bohemorum, qui ad eum transfugerant, sicut eis semper moris est, quam etiam Tevthonicorum, quos imperator addiderat, et tendit recto itinere Pragam. Quid ad hec faceret Zobezlaus? Non habet tempus congregandi, quos dimiserat, occurit tamen cum quibus potuit, sed cito uertitur in fugam et fugit uersus Zcalam, quam munitionem amissa etiam Praga non amisit, faciens de ea contra Fridericum, quicquit potuit. Sane predictus Fridericus, sicut dictum est, tendens Pragam, diuertit in Stragov, quem fratres illius ecclesiae tanquam aduocatum et filium primi constructoris sui magnifice suscipiunt, occurentes in sericis capis et cantantes: Aduenisti. Quod eis postmodum a Zobezlao improperatum eos cantasse penituit, dum ipsis et aliis claustralibus ita propitius non fuit, sicut Z[obezlaus] fuerat, nedum sicut rex pater eius, qui omnium religiosorum pater extitit. Susceptus itaque eo loci, sicut dictum est, et Pragam obsidione cingens, in qua fuit et uxor Z[obezlai], optinuit eam in brevi non audentibus illis, qui intus erant, uitam suam ponere impendulo et eum offendere, cuius partem uidebant meliorem. Sic obtenta Praga nec non uxore Z[obezlai] optinuit et domnium totius Boemiae, nondum tamen cum securitate, quoniam et Zcala, sicut dictum est, in manu Z[obezlai] extitit et ipse parabat ei undique malum. Mittit tamen Fridericus primarios quosdam in Altenburg pro uxore sua domna Elisabeth, quae ab episcopo Friderico et canonicis Pragensis ecclesiae honeste suscepta regnat deinde cum eo feliciter. His ita gestis in messe et in autumno, deinceps in nativitate Christi Fridericus vocatione imperatoris interest curiae ipsius celeberrimae tunc temporis in Svevia loco, qui dicitur....... Et ita finis huius anni.

Anno dominicae incarnationis MCLXXIX inchoante Zobezlaus diu quaesitam nactus occasionem ex absentia Friderici collecto exercitu temptat irrumpere Pragam, sed frustratus est abs spe sua, quia hi, qui in castro erant, praemoniti fuerunt et viriliter resistebant. Deinde pergit obviam Friderico a curia revertenti, cogitans praeoccupare inparatum; sed uxor eius domna Elisabeth praemisso velociter nuntio facit eum scire, quaecunque geruntur domi. Quibus ille cognitis substitit statim in ipso introitu terrae mora fere decem dierum et mittens nuntios alios in Moraviam ad Kunradum, cui iam confoederatus erat, alios atque alios per Bohemiam nec non et in Tevtoniam ad amicos, quibus bene confidebat, rogat, ut in tali articulo rerum ferant auxilium festinatum. Cumque iam multos haberet, plures expectaret, visum est eis versus Pragam procedere. Procedunt; ventum erat ad fluvium, cui nomen Misa, ibique in loco, qui dicitur Brodt, figentes tentoria manserunt septem diebus. Erat tertia feria, hoc est decimo Kal. Februarii, cum inde progressi pervenerant ad locum et rivulum, qui dicitur Lodenitze, et ecce insperate occurrit Zobezlaus, et captis sive detentis his, qui custodias observantes propter immanitatem frigoris interim sese calefaciebant, his, inquam, detentis, nisi quod solus vix evaserat, qui factum ceteris nuntiaret, Zobezlaus et sui agmen Friderici penetrant, irruunt, prosternunt; et pugna nimis cruenta conseritur. Mortui sunt in eo proelio Zezema comes, pater domni Hroznatae, et Aghna, et alii multi, comes Witcho captus, capti etiam Teutonici maiores natu ex his, qui in adiutorium Friderici venerunt, multi quoque ex eis occisi, residuique nasos praecisi ludibrium mundo sunt effecti. Quid moror? vincit Zobezlaus, vincitur Fridericus, omnesque sui ad fugam sunt conversi, ita ut non remanerent duo pariter. Nocte insequente pervenit Fridericus in Pirtsich, ubi Cunradum Moraviensem cum suis copiis invenit et cum eo ibidem per diem quievit. Sequenti die mane, hoc est quinta feria, proficiscentes et circa Zazow loco, qui dicitur Widvazoda , noctantes, sexta feria dietare volentes, ecce nuntius domnae Elisabeth missus de Praga narrat eis, quod Zobezlaus de nocte paret irruere super eos. Quo audito illico castra movent et tota nocte pergentes mane sabbathi orto iam sole Pragam perveniunt. Illa nocte et pedes obriguerant prae nimio frigore, qui infirmitate languerunt, quousque vixerunt. Quod Zobezlao narratum verum constat fuisse, sed eos non invenit loco, quo putavit, et tandem comperto, quo processerunt, e vestigio secutus est eos Pragam. Quem illi eminus venientem in campis Wissehrad loco, qui nunc dicitur Bogisstie, excipiunt et concrepantibus undique hinc tubis, inde campanis, Fridericus et sui primo agmine congrediuntur, sed ne iterum superentur, illico Cunradus, qui ex adverso stabat, impetum in hostes fecit et non sine suo suorumque periculo Zobezlaum et suos in fugam coegit, quos fugientes longe ultra Prosek persecuti sunt, quamdiu cum luce diei potuerunt. Commiserunt autem proelium, sicut dictum est, sabbatho, hoc est VI Kal. Februarii, in quo bello mortui sunt multi, plurimi vulnerati. Sane tanta erat inclementia frigoris, ut si quem forte vel leviter vulnerassent vel vestibus nudassent, statim hunc vis algoris extingueret. Porro domna Elisabeth voto se obligaverat ad domnum, ut si victoria donaret virum suum, ecclesiam sibi construeret in ipso loco certaminis, quod postmodum devota implevit, nam fundavit, dotavit et ditavit et ita cruciferis tradidit. - Ea tempestate mortuus est Fridericus, Pragensis episcopus, pridie Kal. Februarii anno uidelicet ordinationis suae decimo. - Interea Zobezlaus, sicut supra tetigimus, amissa Praga, perdita Bohemia, in sola se Zkala refovebat, quam deinde Fridericus per totam obsidens aestatem, tandem in fine huius anni recepit. Qui quoniam imperatori pecuniam promiserat magnam, recordante me, de ipsa obsidione misit et a populo terrae collectam gravem novorum denariorum exegit.

Anno dominicae incarnationis MCLXXX inchoante mortuus est Zobezlaus peregre, cuius corpus Pragam est delatum et in Wissehrad honorifice sepultum. Verum quia Pragensis ecclesia pastore fuerat viduata, domna Elisabeth, quae publicam rem Bohemiae plus quam vir regebat, coacto in unum totius terrae clero et maxime abbatibus et canonicis, designat eis in episcopum capellanum suum nomine Wolis seu Walentinum, qui erat, sicut comperimus, ignarus latinae linguae, nec de gremio Pragensis ecclesiae, sed degener, obscurus et tali officio prorsus indignus. Quod factum licet turbaret totum clerum, ipsa tamen scandalum ecclesiae non curans, mittit electum suum ad imperatorem regalibus investiendum, dein in Wirzeburg ad episcopos, quibus domnus Moguntinus transalpinans vices suas commiserat in consecrandis episcopis. Quo perveniens et episcopos inveniens, quamvis eius mantica bene fuerat farcita et multis multa daret, tamen contradicentibus canonicis Pragensibus non erat, qui sibi manus imponeret. Quos sane canonicos nec non et abbatem de Strahow domnum A[dalbertum] domna Elisabeth secum ire coegerat, qui facientes ibi moram multi temporis, arctabantur enim duobus, nolentes eum promovere propter conscientiam, neque ausi redire infecto negotio propter ducissam. Erat inter eos domnus Pilgrimus, praepositus tunc Pragensis, qui circumstantiam rerum prudenti perpendens animo, postquam diu tacuit, tandem proposuit canonicis suis, quam sit durum resistere potestatibus bonumque sibi videri, ut cedant tempori, nec pro incerto eventu certis se ipsos exponant periculis. Talia perorans persvasit consensum, ita tamen, si fratres eorum, qui domi remanserant, in hoc ipsum consentirent. Cumque inter se quaererent, quem pro suis exequendis Pragam mitterent, obtulit se ipsum laboribus, et quod de sene vix credi posset, quatuor diebus venit, quatuor rediit et omnia in pace confoederavit. Sicque factum est, ut domnus Valentinus de consensu canonicorum ordinaretur, qui ordinatus duos vix annos supervixit, in quibus nihil memorabile reliquit.

Anno dominice incarnationis MCLXXXI. Erat in Moravia quidam comes nomine Wilhalmus de gratia praedicti Kunradi, qui cum in vastatione Austriae manus non continuerat ab incendiis ecclesiarum dei, pro his et aliis peccatis compunctus Romam adiit et secreta cordis sui domno papae aperuit, qui iussit, ut claustrum construeret et religiosas personas domno servituras adunaret. Quod ille diu licet dilatum tali, sicut dicemus, ordine isto in anno perduxit ad effectum. Non latuit eum opinio sanctissimi viri Gotscalki, Siloensis abbatis, quem evocatum ad se videlicet in Cůnich rogat valde humiliter, ut in tali rerum articulo adsit ei auxilio et consilio. Quod petit in domno, non valet negare homo dei, sed in continenti concedit ei honestos de claustro suo viros, scilicet istos: Mandruvinum, priorem suum, et Eberhardum subpriorem cognatum eiusdem Wilhalmi et tertium puerum nomine Richvinum, qui domos interim ordinent et mansionem conventui praeparent. Illis eo euntibus abiit eodem anno sanctus ille abbas Gotscalkus in Franciam ad capitulum Praemonstratense, habens in comitatu suo domnum Ciprianum cum cognato suo Joanne, nec non et domnum Petrum de Lonewitz cum literis praefati domni Wilealmi, quae dum recitarentur patribus, petitionem viri clementer exaudiverunt et loci eius susceptionem praedicto abbati domno Gotscalko commiserunt. Sicut ergo positum est, hoc anno et tali ordine Cvnicensis ecclesia inchoata, crescit usque hodie rebus et personis et crescet cum adiutorio dei usque in consumationem seculi.

Anno incarnationis dominicae MCLXXXII inchoante mortuus est Dietlebus, Olomucensis episcopus, cui successit Pilgrimus, Pragensis praepositus, assumptus tam de choro, quam electus in capitulo Pragensi per manum Friderici ducis, quo in loco solent assumi omnes ecclesiae illius episcopi, non quidem electione cleri, sed designatione principis, sicut oculata fide saepe iam vidimus fieri. Ea tempestate mortuus est etiam Wolis, Pragensis episcopus, de quo supra diximus, cui successit praepositus Wissegradensis, patruelis Friderici ducis, nomine Henricus, filius Henrici, fratris Wladislai regis, qui Parisius nuper redierat, ubi profecerat in bonum clericum, bonae indolis adolescens, per quem sperarent omnes ecclesiam huius terrae in meliorem posse reformari statum. Hic cum esset subdiaconus, domnus Adalbertus, Salisburgensis archiepiscopus, germanus Friderici ducis, de quo suo loco plenius dicemus, ipse, inquam, promotionis eius cupidus, sabbatho medianae quadragesimae, quando canitur: Sitientes, in choro Pragensi ordines fecit et eum in diaconum consecravit. Dein in coena domni electio ipsius celebrata est, in qua miro dei favore omnia convenerunt in unum, quae huiusmodi solemnitati noscuntur fore necessaria, videlicet electio cleri, principum assensus, votum universale populi. Abbates, qui electioni eius affuerunt, imminente die paschali domum non potuerunt reverti, quorum unus et praecipuus memoratus abbas Gotscalkus sermones nobis fecit in Strahow, unum in coena domni praesente et audiente praedicto domno Adalberto, Salisburgensi archiepiscopo, alterum in pascha, cuius thema fuit: Haec est dies etc., qui scriptus habetur. Post hoc instante festo pentecosten domnus electus proficiscitur Moguntiam ad consecrationem, ubi sabbatho quatuor temporum in presbyterum, ac sequenti dominica consecratur in episcopum. Domnus quoque Pilgrimus, Olomucensis electus, abiit cum eo consecrandus et rediit consecratus, et quia imperator transalpinaverat, ambo electi praesentantur imperatrici; utrum ante vel post consecrationem, non satis recordor.

Henricus in episcopum Pragensem consecratus domum revertitur et Pragae cum tripudio totius Bohemiae suscipitur. Suscepto itaque episcopatu dici non potest, quam benignum exhibuerit se omnibus et gratiosum, nullum parvipendens, nulli derogans vel invidens, sed in commune omnibus exhibens, quod iuris esset et honestatis. Hospites ad se venientes et maxime spirituales in osculo pacis semper suscepit, bene tractavit et dimisit. Cumque foret omnibus affabilis, nulli tamen erat facile familiaris, nisi notissimis, vir valde sobrius, quem raro coenantem, sed nunquam ebrium experti sumus, quod nimirum homines non virtuti adscribunt, sed parcitati. Sed aliud est iudicium hominum, aliud dei, attamen inter multas virtutes, quibus claruit, vitio parcitatis non caruit. Canonem servitii dei devote complebat, missarum vero solemnia raro licet, tamen devotissime et nonnunquam cum multo imbre lacrimarum, quibus nunquam se audebat ingerere, nisi facta prius confessione ad genua cuiuslibet familiarissimi sacerdotis. Sane de occultis ipsius hoc compertum habemus, quia coelibis vitae sicut professor ita fuit et sectator, omni quidem tempore sui pontificatus, sed maxime diebus Friderici ducis, in quibus multis angebatur adversis, sicut loco suo dicemus. Post cuius excessum pace iam ecclesiae reddita, si forte interdum cecidit, non miramur, scientes, quod virtus, quae in bello acquiritur, in pace quandoque amittitur. Rediit tamen in id ipsum timoris dei, quo fundatus erat et signatus in diem redemtionis aeternae, pertinens in eorum consortium, de quibus scriptum est: Quoniam, qui natus est ex deo, non peccat, hoc est, non permanet in peccato, sed generatio eius contra eum. Porro pauperibus defendendis ita tradiderat cor suum, ut pro eorum defensione non vereretur incurrere offensam primatum terrae, abterrens eos ab huiusmodi ausibus, modo gladio spirituali, hoc est anathemate, modo gladio materiali, hoc est manu laica, quam interdum tanquam potens et princeps pro tempore, causa et persona exercebat. Dux Theobaldus, patruelis et ipse tam episcopi quam Friderici ducis, de cuius gratia per quartam partem principabatur, sic laxaverat lora villicis suis, quibus licebat, quidquid libebat. Quod episcopus diu non ferens terram ditionis suae sub interdicto posuit et eum cum suis ad satisfactionem coegit. Similiter et dux Fridericus cum ducissa Elisabeth per officiales suos similia, imo peiora praesumebat in ecclesia dei, quibus episcopus resistere uolens, sed non valens, adiit imperatorem Fridericum et eius imploravit praesidium. A quo benigne quidem suscipitur, sed causa ipsius in longum differtur, hoc est fere per dimidium annum, videlicet usque ad curiam, quae circa medium quadragesimae fuerat celebranda Ratisbonae cum principibus totius imperii. Qua expectatione suspensus demoratur in curia cum septuaginta equis, cuius expensas imperator miseratus praecepit ei dari ad quotidianum sumtum triginta quinque praebendas, tam equis quam hominibus, et hoc tam large, ut et reliqui, qui extra numerum erant, frequenter inde participarent. Saepius quoque ipsum imperator ad prandium invitavit, nec non et capellas de licentia tamen diocesani episcopi consecrare fecit et in omnibus honeste tractavit. Post hoc instante iam praefato termino cum legatis imperatoris episcopus Bohemiam ingreditur et assumptis secum abbatibus et canonicis Pragensibus ad curiam progreditur. Quid moror? venit dies, in qua praesidente serenissimo imperatore Friderico causam intrat episcopus cum duce Friderico coram principibus totius imperii. Advocatus episcopi erat marchio nomine Dedo, vir eloquentissimus, qui pro episcopo agens contra ducem, dum multas ab eo expostularet iniurias, fertur ille ita respondisse per procuratorem suum: Cum sit, inquit, omnibus notum, Pragensem episcopum meum fore capellanum, sicut omnes praedecessores sui patrum et avorum meorum fuerunt capellani, decernite quaeso, si liceat ei agere contra domnum suum, vel si tenear ex aequo respondere capellano meo. Quod dictum statim et ab omnibus contradictum, maxime ab archiepiscopis et episcopis decernentibus, quod Pragensis episcopus more Tevtonicorum episcoporum ab omni subiectione ducis debeat esse liberrimus, soli tantum imperatori subiectus vel obnoxius, cuius imperii est princeps, cuius visitat curias, a quo suscipit sceptrum et investituram. Super qua libertate petivit episcopus et accepit sacrum pragmaticum, hoc est regale privilegium, aurea bulla munitum, quod diebus illius episcopi multum valuit, postea vero nihil causis extantibus, quas modo legimus in libris experientiae, de quibus melius est tacere, quam inutiliter garrire. Talibus et huiusmodi taliter decisis articulis, deinceps de iniuriis ecclesiae illatis, Fridericus dux convincitur, coram omnibus arguitur et confunditur, ab omnibus argutus et confusus emendationem pollicetur. Qua iurata et per magnos fideiussores firmata concilium solvitur et in osculo pacis confoederati ad propria revertuntur. Facta sunt haec anno ordinationis suae quinto, et dux Fridericus duobus postea supervixit annis, in quibus neque, quod promiserat, recte implevit, neque ab iniuriis ecclesiae dei suos officiales coercuit. Reliqua sermonum episcopi pauca quidem de multis, et quomodo postea ducatum assumpsit cum episcopatu, ecce haec annotata sunt ultimo vitae suae anno. Verum haec omnia per anticipationem dicta locum suum desiderant.

Igitur post consecrationem episcopi Henrici eadem aestate Bohemi, nostri maiores natu, persecutionem diutinis odiis conflatam excitaverunt in ducem Fridericum et eiicientes eum extra terram mille persecutum opprobriis, Kunradum Moraviensem, qui et Otto, de quo supra multa diximus, sibi eligunt in principem, cum quo Pragam multo tempore obsident et tandem obtinent. Interea Fridericus dux adierat imperatorem praedictum Fridericum semper augustum, qui eius condolens iniuriis palatinum Bavariae, socerum praedicti Cunradi, Pragam mittit, et tam Kunradum, quam Boemos omnes cum eo ad curiam suam, quae Ratisbonae celebranda fuerat, venire praecipit. Qui accepto mandato imprimis recalcitrant, contradicunt, venire nolunt, postea usi meliori consilio eunt. Nobiles soli praesentantur imperatori, quos ille terrere uolens dolabra multa nimis fecit afferri, tanquam uellet eos facere decollari. Cum illi pedibus eius se prouoluunt, ueniam petunt et necessitate mutata in uoluntatem Fridericum in domnum et ducem recipiunt et cum eo Pragam redeunt, magnum arbitrantes lucrum tam ipsi, quam Cunradus, quod crimine lesae maiestatis non sunt puniti. Sic sapiens imperator coniurationem rebellium sapienter repressit et isti quidem Boemiam reddidit, illum uero Morauia contentum esse precepit.

Eodem anno Stragouiensis ecclesia secundarie dedicata est, uidelicet VI Kal. Maii a predicto Alberto, uenerabili Salceburgensis ecclesiae archiepiscopo, et hac de causa, quia maius altare motum et chorus fuerat subleuatus. Presentes erant canonici Pragensis ecclesiae fere omnes et abbates multi, quorum unus et precipuus, licet suo iudicio humillimus, abbas Godsalcus, tantam solempnitatem sermone suo adornans inter alia, que locutus est, hoc quoque dixit: Assum, inquit, o fratres karissimi, en alteri dedicationi uestrae, qui primae quoque interfui, et uideor mihi uidere statum domus huius ualde diuersum ab eo, qui tunc erat. Tunc enim rebus pauper et meritis fuit diues, modo uersa uice rebus creuit et disciplina deperiit, atque in hunc modum reprehendenda reprehendens et ad honesta prouocans monita salutis porrigebat eis. Porro memoratus A[lbertus], Salcburgensis archiepiscopus, tempore scismatis, sicut supra diximus, faciente imperatore episcopatum suum perdiderat et contentus prepositura Melnicensi in Boemia manebat, factitans ordines clericorum nec non et consecrationes basilicarum sine preiudicio tamen diocesani episcopi. Et quamuis legatione fungeretur apostolica, nullum tamen ex hoc commodum sibi uel incommodum queritabat, utpote homo gravis et quietis appetens. Sic extra possessionem sui episcopatus multo tempore, et ut reor, fere quindecim annis deguit, donec isto primum anno uocatione imperatoris curias eius tercia uice uisitauit et tandem episcopatum recepit, in quo usque ad finem dierum suorum feliciter permansit. At domnus Cvnradus frater palatini, [qui palatinus socer erat Cunradi de Morauia], qui actenus in possessione fuerat predicti episcopatus, iubente imperatore legitimo possessori cessit, promisso sibi alio episcopatu, qui primitus uacaret.

Anno dominicae incarnationis MCLXXXIII Christanus, archiepiscopus Moguntinus, moritur in transalpinis partibus, preliator, sicut dicunt, opinatissimus, qui uicem gesserat plenam imperatoris siue in expedicionibus, siue in omnibus regni negociis. Cui successit C[unradus, qui preterito anno, sicut dictum est, de Salzburgensi archiepiscopatu, quem tenebat, iubente imperatore legitimo possessori domno A[lberto] cesserat.

Eodem anno memoratus et semper memorandus abbas Godscalcus conuentum sororum de Lonewitz mittit in Cunitz ad petitionem Wilhelmi comitis, de quo supra latius disseruimvs. - Erat festum sancti Dionisii, tunc in dominica cum post missarvm solempnia emissae transmissae sunt, sicut dictum est, ad locum sibi destinatum cum ingenti fletu et rugitu omnium suam inuicem separationem ferre non ualentium. Abbas ipse omnibus circa se flentibus, siccis quidem oculis eas dimisit, sed post discessum earum sextam mecum cantando grauiter ingemuit, compatiens suis filiabus, tamquam propriis uisceribus, intimo karitatis affectu. Commisit autem tam eas, quam omnia, que fuerunt illius loci, domno Petro Lunwitcensi priori, quem de prioratu Lunwitcensi transtulerat in prioratum Cunitsensis ecclesiae, uirum sane ualde idoneum et litteratum, honestum et castum. Qui sub tali patre Lunwitcensi domui multis prefuerat annis ac deinde sub abbate Ottone Cunitcensem rexit ecclesiam annis fere tribus, post quos e[um deposuit et praedictum] Eberhardum, cognatum fundatoris, ipsi substituit, causis exstantibus non aliis, nisi quod homo spiritualis in causis temporalibus non prosperabatur, sicut dicebant. Depositus uero uix annum et mensem superuixit, sortitus a domno sicut religiosam uitam ita et felicem transitum. Obiit autem XIII Kal. Maii.

Anno verbi incarnati MCLXXXIIII, XII Kal. Martii memoratus ac semper memorandus abbas Godsalcus migravit a seculo, uicturus coelo cum perhenni premio. Hic Syloensis ecclesiae primus pater, celeberrimus et optimus abbatum Boemiae, honor magis extitit prelationis, quam prelatione honorificus. Qui in diebus suis placuit deo et inuentus est iustus, cuius memoria in benedictione est, quamquam eo ipso non attingat eum lavs temporis, quo meruit monimentum eternitatis. Oleum effusum nomen eius, nomen notissimum per Boemiam, Morauiam et Austriam, immo per totum ordinem nostrum, quamuis suo iuditio humillimus omnium, non est inuentus sicut iste nostro in tempore, qui sic quereret domnum deum patrum nostrorum estu cordis tam infatigabili, desiderio tam inexplebili, ut ne ad horam quidem tepidior umquam deprehendi potuisset. Cuius ego uitam per singula non didici, sed pauca, que narro, partim relatione seniorum, qui eum ab initio nouerant, partim ex ore ipsius cognoui, quedam etiam oculata fide perspexi, qui eram capellanus eius licet ultimus, sicut tempore ita etiam et uitae merito. Pater eius Bernerus, mater dicebatur Herca, ambo Coloniensis diocesis ministeriales sancti Petri, clari satis genere, sed multo clariores religiosa conuersatione, qui talem filium diuinitus sortiti tradiderunt eum scolaribus disciplinis Coloniae imbuendum, in quibus studens et bene proficiens pueritiam suam sic innocenter agebat, ut iam tunc a collegis suis presago quodam cognomine modo abbas modo monachus appellaretur. Factus adolescens iamque nobiliter fundatus in grammatica, transmissione parentum Parisius deuenit ibique in artibus aliquot annis studuit, habens in proposito, sicut nobis postea dicebat, post epotatas artes accedere ad medicinam, nec umquam desinere a studio discendi, donec attingeret arcem humanorum studiorum. Interea cum esset annorum ferme uiginti domum reuersus pro reparandis sumptibus, disponentem redire febris inuasit grauissima, nec non et morbus fistulae in collo, quo flagello foris tactus sicut et intus uisitatus a domno, illico mutatus est in alterum uirum et uota eius facta sunt alia, atque despecto mundo despectis mundanis studiis deuotauit se ad portum monasterii. Quod deuoto conceptum affectu taliter peruenit ad effectum. Superuenit nutu dei desideratus hospes prepositus Steinweldensis nomine Euerwinus, uir consumatae religionis, habens secum quendam canonicum suum Heinricum nomine, literatum uirum medicumque peritum, qui postea sub eodem, de quo loquimur, abbate G[odscalco] Lůniwitcensis ecclesiae fundator extitit strennuus. Hii ergo tunc illo aduentantes, petitionem iuuenis gratanter admiserunt et susceptionem ei compromiserunt. Verum quia erant in procinctu itineris tendentes Premonstratum et ille post tantam egritudinem satis adhuc debilis, uolebat eum prepositus domi dimittere, donec rediret. Sed domno Heinrico aliter uisum est, dixitque ad prepositum: Cum constet cor adolescentis esse tamquam nauem in fluctibus maris, nolite, ait, differre, sed desiderium sanctum statim perficite, quia quamuis sit bonae spei, quamuis honestae indolis, timendum est tamen lubricum etatis. Ad hanc uocem misit eum protinus in Steinwelt sancto habitu induendum. Quo [insignitus quantae humi-]litatis, quante sanctitatis extiterit, qualiterque ascendendo virtutum scalam cantaverit canticum graduum, non est meae tenuitatis exponere. Vixit enim non solum sine crimine, sed etiam absque macula irreprehensibilis coram deo et hominibus, mansitans inter fratres suos non modo sine querela sed etiam cum gratia. Sic vivendo continuavit tredecim annos, infra quod spatium sic virtutum, sic et honorum ecclesiasticorum gradus ascendit cum sacerdotio. In diebus illis regnante in regno Romanorum rege Kvnrado, et in Boemia principante duce Zobezlao, Zdico qui et Heinricus, bonae memoriae Olomucen sis episcopus, habitum nostrum, quem Hierosolymis viderat super sepulchrum vitae, susceperat cum multo, sicut traditur, imbre lacrymarum, et abdicatis ibi tam esu carnium, quam ceteris vitae blandimentis, reportabat memorato duci et Bohemis sicut novum hominem ita et novum ordinem. Quo duce post in brevi defuncto successor ipsius illustris Wladizlaus nec non et uxor sua, nobilissima Gertrudis, soror praedicti regis Kunradi, succensi exemplo et exhortatione praefati episcopi novam ecclesiam novo condunt ordini, erigentes fabricam venustissimam in monte Ztragow, mutato nomine ipsius in montem Sion. Quibus optime cooperabatur idem episcopus, maxime in spiritualibus coadunando undecunque posset religiosos fratres, quibus et praefecit imprimis quendam Blasium. Postquam vero liquido comperit de institutione Praemonstratensis ecclesiae, quod inde initium ordinis, quod inde esset magisterium vitae regularis, illico habita deliberatione cum ipsis fundatoribus unanimi voto miserunt et de Steinveldensi domo conventum postularunt. Et quidem tunc temporis ordo noster licet nondum dilatatus, magno fervebat zelo, tum in Praemonstrato, tum in omnibus ecclesiis nostri iuris et maxime in Steinveldensi ecclesia, quae nullam habuit vel habet in religione secundam. Cuius tunc suavissimo tracti odore principes terrarum undique gaudebant ecclesias fundare novas, et personas ordinis evocare ad illustrationem provinciarum suarum, inter quos et isti fundatores, de quibus modo sermo est, porrigentes petitionem suam prius capitulo dein Steinveldensi ecclesiae, quod pie postulant, pleno comprehendunt effectu; nam committitur Steinveldensi praeposito, ut negotium eorum promoveat et desiderata concedat. Literas capituli ad memoratum episcopum require, si placet in fine libri, cuius est titulus: Epistolae Ivonis, et invenies. Porro praepositus, vir deo plenus, non tardat in his, quae in mandatis acceperat, sed assumptis secum fratribus et domno Godscalco, pro cuius occasione ista inserimus, proficiscitur in Bohemiam, Pragam venit, devote suscipitur, obligat se susceptione loci, tandemque repatrians dimittit ibi a latere suo memoratum Godscalcum cum fratribus, qui conventui habitacula praepararent interim lignea. Quibus paratis iterum post anni circulum idem praepositus revertitur adducens secum conventum clericorum una cum abbate, quem elegerant, cui nomen Gezo, qui domnum Godscalcum libenter apud se retinuisset, sed praepositus suus iubet eum redire in Steinveld ad id expectandum, quod ei divinitus fuerat praeordinatum.

Nec absurdum puto, si paucis exprimam, qualiter idem Gezo, primus Stragoviensium abbas, primum in Steinweld ad conversionem venerit. In hoc enim confitebuntur domno misericordiae eius, qui miris modis praedestinatos suos vocat. Cum esset ipse in Colonia canonicus et custos maioris ecclesiae, vir dives et delicatus, quadam nocte per somnium putabat fratres suos concanonicos tanquam in gyro considere, seque in medio eorum, cum ecce astitit ante eos quidam horribilis aspectu, qui de virga, quam manu gerebat, percussit primum in capite, dein alterum, tertio tertium, et ita singillatim omnes hinc et inde a dextris eius et a sinistris; postremo cum vellet percutere et istum, declinavit ictum, et sic evigilavit. Quam visionem secuta est mors eorum et omnes in brevi ex hac luce sunt subtracti, eo videlicet ordine, quo in visione fuerunt percussi. Quod ille videns et mori timens fugit tanquam a facie unicornis et confugit in Steinveld ad portum monasterii, conversatus ibi iuste atque regulariter usque in diem, quo assumptus est in abbatiam. Sane idem Gezo erat vir totius probitatis et industriae, providus dispensator tam in temporalibus quam in spiritualibus, magnus zelator disciplinae, cuius institutione viget adhuc et regitur hodie Ztrahoviensis ecclesia. Ita memoria eius in benedictione est, cum post mortem non moritur, et opera eius rediviva semper eum loquuntur. Sed de his hactenus satis. Modo revertamur ad seriem narrationis, dicturi de abbate Godscalco, quomodo in Bohemiam redierit et quali occasione adeptus sit Syloensem abbatiam.

Notum est omnibus in Bohemia commorantibus, quod Siloensis ecclesiae primus constructor erat quidam abbas Reinardus nomine, nigri ordinis professor, qui condensam aggressus silvam et de nemore faciens campos, ecclesiam ibi construxit in honore beati Petri apostoli satis habilem, quam per manus domni Ottonis, Pragensis episcopi, dedicavit et debito fine perfecit, basilicam quoque in veneratione sanctae Mariae semper virginis cum duabus absidibus et quatuor altaribus erigens ad medium usque atrium deduxit et episcopali similiter benedictione dedicavit. Post haec et huiusmodi praeclara opera cum iam multum temporis et laboris eo loci exegisset, tandem Ottone, Pragensi episcopo, ex hac luce subtracto, quidam, nescio qua intentione, quosdam ex monachis eius coram Daniele, Pragensi tunc electo, multis et magnis criminibus infamaverunt, quorum ille verbis nimium credulus et rem neque discutere nec praeterire volens, in tantam exarsit vehementiam, ut in abbatem pariter et monachos non confessos aut convictos sententiam iacularet eiectionis irrevocabilem. Et quia ordo noster in Ztrahow multum ei complacebat, cuius ad instar Syloensem domum informare gestiebat, missa legatione in Steinveld petivit inde conventum cum abbate in locum, quem haberet, sicut dicebat, amoenum, vacantem, religioni habilem, sed de personis eiiciendis omnino tacuit. Breviter dicam, quod petivit, obtinuit, et electis iam fratribus, cum de abbate eligendo ageretur, cecidit prima sors super priorem illius ecclesiae nomine Adolphum, virum sane maturum et sanctum, sed ipse nullo modo acquievit adiurans eos et contestans per nomen domni Jesu, ut cessarent ab eo. Cumque nec sic quiescerent, sed ungeretur obedientiae vinculis, ille inter duo contraria elegit, quod minus videbatur, et maluit ad horam esse inobediens, quam onus assumere, quod sibi videbatur importabile. Pro quo reatu postmodum nudatus humeros et pedes veniens in capitulum cum virga humiliter satisfecit secundum disciplinam ordinis nostri, dans per hoc bonum exemplum iunioribus, ne quis refugiat poenam, cum inciderit in culpam. Ceterum desperantes de isto omnes in communi aggressi sunt domnum Godscalcum, hunc fratres eligunt, inde obedientiae lora constringunt, quibus non erat fas resistere viro humili et mansueto et maxime ordinationi divinae. Qui tandem cum fratribus sibi designatis destinatum arripientes iter pervenerunt Moguntiam, ubi domnus Daniel consecrandus eos expectaverat, sed iam consecratus decesserat. Reliquerat autem in expectatione ipsorum quosdam alios cum equis sufficientibus, in quibus eum sequerentur. Quos prima nocte superventus sui videntes, contentionem inter se habuerunt, quis quem equitare deberet. Cum ecce fures de nocte contentionem diremerunt et sublatis equis fere omnibus contentionis simul et equitationis finem fecerunt. Mane facto nihil invenerunt in manibus suis et dici non potest, quanto labore et miseria pedestri itinere media hieme post natales dies per immanissimas nives Pragam usque et in Strahow pervenerint. Adventus eorum circa festum sanctorum Fabiani et Sebastiani. Cum in crastino die, videlicet beatae Agnetis, abbas Godscalcus rogatus dicere verbum dei, inter alia, quae intulit verba, quoque beati Ambrosii ad se traxit, et alludens materiae secundum tempus conversionis suae, ita locutus est dicens: Beata, inquit, virgo Agnes, cuius hodie solemnia colimus, decimo tertio aetatis anno mortem perdidit, et vitam invenit; ego autem eosdem vitae habens annos versa vice vitam perdidi et mortem inveni. Annos vitae apellavit illos, ex quo coeperat vivere deo, non eos, quos in vanitate seculi consumpserat; quorum tamen omnium summa poterat esse tunc circiter triginta tres anni. Itaque transacta in Strahow aliquanti temporis mora comperiunt ibi certa relatione, quod locus evocationis eorum non sit vacuus, quod ad introitum eorum oporteat eiici antiquos habitatores eius. Hoc illi aegre ferentes referunt ad episcopum Danielem, quibus ille tale fertur dedisse responsum: Non propter vos, inquit, eiiciuntur, sed propter excessus suos, cum etiam, si vos non essetis, mallem potius ibi lupos ullulare, quam tales habitare. Ita episcopo perseverante in sententia fit illorum exterminium et nostri succedunt eis usque in hodiernum diem. Sic contigit et tali ordine processit illorum eiectio et istorum introductio, utrum bene vel male, non est mei iudicii, sed episcopus viderit. Unde si quis ignorat, quid iuris habeat Pragensis episcopus in Syloensi ecclesia, sciat, quod sicut in aliis ecclesiis ius dioecesanum, ita et in Syloensi vendicat sibi ius patronatus, quod accidisse creditur ratione concambii, ex eo videlicet, quando domnus Otto, Pragensis episcopus, duci antiquo Zobezlao dedit Podywin in concambio pro Syloensi circuitu. Porro fratres nostri Syloensem locum, sicut dictum est, sunt ingressi. Credi non potest, quantam deinceps famem, quantam penuriam omnium rerum pertulerint, quia et monachi, qui depulsi erant, tanquam ex industria, cuncta distraxerant, omnia consumpserant, nihil minus fecerant a vastitate hostili, nisi hoc solum, quod ignem non miserunt in moenia. Episcopus quoque Daniel, qui eos introduxerat, nihil unquam misericordiae fecit in eos, quo illis eleemosinam impenderet, tanquam hoc solum satis esset, quod eos in vacuam miserat possessionem. Sed qui pascit volatilia coeli, non deseruit humiles servos suos, sed pavit eos primo per elemosinam pauperum, dehinc et quam maxime per domnum Heinricum, Olomucensem episcopum, cuius supra mentionem habui. Qui cum dominicum natale celebraturus esset in Ihenicow, intellecta patrum istorum paupertate per fratres, quos abbas Godscalcus ad eum direxerat, illico misericordia motus, apparatum suum, quem ibi copiosum habebat, totaliter transmisit eosque abundantissime recreavit. Fecit hoc semel et saepius. Sed talem amicum tanquam fidum solatium mors inimica praeripuit, nam mortuus est proxima aestate VII Kal. Julii, plenus operibus bonis et elemosinis. Qui agens in extremis binas ex ebore tabellulas, alteram cum imaginulis pulcherrimis opere sculptorio, alteram vero cera impletam et tanquam ad scribendum paratam misit domno Godscalco in signum et memoriale sincerissimae amicitiae, commendans animam nec non et obitum suum in manus et orationes suas et suorum. Cum quibus et scripsit duo paria literarum, quae hic subiungere dignum duxi:

Godscalco, domno et fratri venerabili, de Syloa abbati, Henricus miser, infirmus. In manus vestras commendo spiritum meum. Quia iuxta voluntatem divinam vehementi infirmitate afflicti morti nos appropinquasse cognoscimus. Fraternitatem vestram, quam erga quosque humanitatis officia non segniter impendere non ignoramus, humiliter et obnixe petimus, ut etiam iugem nostrae peccatricis animae memoriam in orationibus vestris faciatis.

Domno Godscalco, Syloensi venerabili abbati, ceterisque fratribus in Christo dilectis Henricus miser et infirmus, si quid valet miseri et infirmi oratio. Quoniam divinae maiestatis pietas secundum suam propitiationis clementiam carnem nostram suae visitationis flagello castigans castigavit, nec tamen adhuc morti tradidit, vestrae sinceritati, in vobis prae ceteris mortalibus animae nostrae plurimum spei habentes, significare non distulimus. Et quia ex apostolico eloquio, quem diligit pater, corripit, flagellat autem omnem hominem, quem recipit, humilitati nostrae non modicum solatii subintrat, sive pristinae incolumitati restituamur, sive secundum coelestis voluntatis, cui nemo resistere potest, placitum separemur a corpore, ut in sanctitatis vestrae orationibus memoriam nostri, licet peccatoris, habere non abnuatis, suppliciter et obnixe deposcimus.

Hic est Henricus, qui et Zdico, septimus ecclesiae Olomucensis episcopus, flos episcoporum illius temporis, vir acceptissimus deo, et notissimus in utraque curia, videlicet papae et imperatoris, columna et lucerna Boemiae atque Moraviae in diebus suis, cui merito religionis et honestatis suae Moravia similem non habuit episcopum, cuius auxilio et consilio, sicut supra dictum est, fundata est Strahoviensis ecclesia nec non et Lithomysslensis, quam appellavit montem Oliveti, insuper et Gradissensis in Olomucz restaurata per ordinem nostrum, quem illic introduxit, cuius elemosinas enarrabit non modo Syloensis, sed etiam omnis ecclesia sanctorum. Praefuit autem ecclesiae sanctae dei pastor et episcopus annis viginti quatuor et beato fine dormivit cum patribus suis sepultusque est in ecclesia montis Sion, sicut semper optaverat. Pro cuius felici commemoratione abbas Godscalcus solemne servitium instituit fratribus suis in anniversario eiusdem, non solum in his, quae sunt ad deum, sed etiam in carnalibus, verbi gratia medone, piscibus, albo pane et huiusmodi. Cuius anima requiescat in pace, amen.

Facta rememoratione memorandi antistitis occasione Godscalci abbatis, revertor, unde digressus sum, dicturus de vita ipsius nec non et de morte pretiosa, quod ille dedit, cui fideliter servivit. Parum est, quidquid de vita eius supra dixi, parum quidquid modo addidero. Qui ab utero matris suae baptismalem tunicam conservasse creditur immaculatam, qui, ex quo portum monasterii adiit, a prima devotione nunquam refriguit, sicut heu multi faciunt, qui charitate Cbristi vulneratus et cantando canticum graduum ibat semper proficiendo de virtute in virtutem. Omnibus diebus vitae suae ad omnes horas diei et noctis primus fuit et ultimus in choro; non dormiendo vel dormitando sicut multi, sed vigilando et vigilanter cantando in psalmis domino. Qui praeter canonicum cantum horas sanctissimae trinitatis nec non et sancti spiritus nunquam omittebat, insuper poenitentiales psalmos cum letania et quindecim gradus cum vigiliis novem lectionum nec non et commendationem maiorem tanquam quotidianam synaxem usitabat, labori manuum nunquam se subtraxit, in quo supra modum, supra virtutem miserum corpus affligens; nunquam acquievit vel sedere, cum fatigatus esset, vel bibere, cum exaestuatus esset etiam aliis bibentibus non, tantum in prandio et in coena, et hoc ipsum valde tenuiter. Post vesperas hiemales et collationem aestivalem non loquebatur alicui verbum, nisi forte magna esset necessitas, et tunc stando et breviter; verum a competorio usque post capitulum non vidimus eum aliquando locutum, nisi forte duabus de causis, quarum prima fuit in articulo alicuius morientis, altera in exhortatione confitentis, hoc est, cum quis sibi confiteretur peccata sua. Quam exhortationem dici non potest, quanta fecerit lenitate, uerborum mansuetudine, cordis pietate, misericordia ineffabili. Qui quemlibet prolapsum, sed penitentem non grauauit penitentia numero annorum computata secundum rigorem canonum, sed euangelicam poenitentiam: uade et amplius noli peccare semper in ore, semper tenuit in corde. Missarum sollempnia inpretermisse frequentabat et infra quadraginta annorum curricula numquam diem pretermisit ex industria, sicut ab ipso et ab aliis comperi, in quo non uictimaret filium patri. Huic operi diuino ita tradiderat cor suum, ut siue domi siue foris, nullo unquam commodo uel incommodo, negotio uel ocio reuocaretur ab hoc proposito, quin omni die introiret ad altare dei, qui letificabat iuuentutem eius, mactaturus ibi uetustatem suam. Quod in magnis itineribus socii eius non exspectantes quandoque precesserunt, quos ipse postmodum secutus e uestigio usque in hospitium domno dirigente uias eius, sepe precessit eos, qui eum precesserant. Cui erat iugis consuetudo semper in mane celebrare post primam, nisi tantum in summis festiuitatibus, et tunc in conuentu post terciam: at in itinere, ubicunque noctasset, ibi celebrabat, uel si ecclesia defuisset, capellani eius precedebant et in proxima ecclesia, quae occurrisset, ei preparabant. Proinde ferebatur cum eo uiaticum altare cum omni apparatu ad missam pertinente, ut sicubi forte uel ecclesia non esset, uel ara consecrata defuisset, pro hoc tamen non careret deificis sacramentis, in quibus bene placitum erat deo et spiritui eius. Quod opus sanctum, si quandoque cogeretur omittere, cogente illusione nocturna, tristabatur amodum et illa die inquietum erat cor eius, donec sequenti luce statim rediret in id ipsum. Inuenerat sane preciosam margaritam, quam uenditis omnibus compararat, cuius desiderio mundi huius desideria calcauerat tamquam stercora, pro hac retinenda uolebat habere cor suum liberum non modo ab odio et inuidia, sed etiam ab ira et memoria iniuriarum. Verum complexio ipsius talis erat, quod facile mouebatur et in modum straminis incandescebat, sed ira eius fuit momentanea, non diuturna, non occidit sol super eam, nec apud eum pernoctauit. Norunt omnes, qui eum nouerunt, quod multus fuit ad ignoscendum, quod facile dimisit graues etiam excessus, dummodo ille, qui peccauerat, prostratus diceret: domine peccaui. Quam bene conualuerat apud eum sermo apostoli dicentis: Mortificate membra uestra, etc. Abdicata quippe omni carnis cura, ex quo ad conuersionem uenit, carnem non comedit, balneis non est lotus, pellicio et femoralibus non est indutus, sed neque usum habuit, aut moliorum aut lautiorum escarum pre minimo quolibet fratrum suorum. Ad hec ieiunabat bis aut ter in sabbatho in pane et aqua, nec non et in uigiliis sanctorum solempnibus. Quod sciens in uia se non posse implere, tum fatigatione corporis, tum etiam importunitate petentium, cum sciret imminere iter, preueniebat et cumulatis ieiuniis corpus miserum attenuabat. Positus in itinere non dormiuit super culcitra, non est usus linteamine, non equitauit in scapulari uel cuculla ob releuandum aliquando nimium calorem, sed semper in cappa; non soluit umquam ordinis ieiunium aliqua necessitate uel alicuius instantia, nisi forte precipiente aliquo prelato, et tunc prandebat non in uicio gulae, sed in meritum obedientiae. Reuersus de uia domum, si hospitem secum haberet authenticum, comedebat in caminata, sed non dormiuit, recubans in ecclesia nobili illo suo strato, uidelicet super pellem ursinam et mattam, super quibus non iacens, sed sedens aut stans, uel certe procumbens, in oratione sompnum capiebat, quantum naturae satis erat. Mansi apud eum puer septem fere annis ante obitum eius, quibus non uidi eum in alio stratu, quo et ante me multis annis usus fuit, sicut illi perhibent, qui eum ab inicio nouerunt. Et quia quod caret alterna requie, durabile non est, pro hac assiduitate standi, sedendi, procumbendi, cum nulla requie corpus miserum refoueret, infirmata sunt genua eius, pedes etiam et crura grandi inflatione intumuerunt, quam plagam homo dei tamquam flagellum patris patienter sustinuit et omnia committens diuine prouidentiae, nullam umquam medicinam apposuit. Preter has et alias animi uirtutes fuit et aliud in eo insigne martyrii, mirabile quidem in oculis nostris, sed non imitabile. Afflixit se frigore spontaneo et uehementi, adeo ut nec yeme quamlibet aspera umquam se nocte calefaceret, uidelicet a completorio usque post capitulum uel certe post terciam continuatam cum capitulo, cum tamen esset tenuiter uestitus carens, sicut supra dixi, pellicio, femoralibus, nocturnalibus calceis, contentus diurnalibus, qui tamen erant sine corrigiis, et laneum pannum ferebat in capite pro pileo duplicatum. Quod nos uidentes merito mirabamur, qui habentes stubam tota nocte calidam, sicut est moris Syloe, insuper et melius uestiti nichilominus tamen nocte sicut die, quotiens libuit, calefactorium intrabamus.

Nec tacendum reor, quod inter alias spirituales gratiae dotes lectioni uacabat diuinorum librorum omnibus horis, quas a choro et a labore manuum uacuas habebat, a quo studio, si quis eum auocaret, dicebat, sibi fieri non minorem injuriam, quam fit famelico, cum aufertur ab eo panis. Lectioni diuine continuauerat meditationem sanctam, ex quibus edificabatur in timore dei, et consolatione spiritus sancti replebatur. Ex his profecerat in theologia supra multos, qui magistri uidebantur in litteratura, et multum sapiebat in diuina pagina, quamuis eius sapientia destituta eloquentia uerbis affluentibus non posset aperire se ipsam. Dicebat de ipso sepius dominus Cyprianus, bonae maemoriae Wratyzlauensis episcopus: O si esset, inquit, domnus Godscalcus ita eloquens, sicut est sapiens! O si eloquentia suffragaretur eius sapientiae! Norunt omnes, qui sermones eius uel legerunt, uel audierunt, quam fundatus fuerit, subtilis et acutus, in tractatibus diuinorum eloquiorum plenus, sed minime planus, ita ut quandoque in Steinueld, quandoque in Stragou cum sermonem edidisset, auditores eius dicerent: Iste homo locutus est deo et sibi, nos eum non intelleximus. Proinde sicut beatus Gregorius inter fialam et cyatum distinguit, assignans fialam esse exuberantem doctrinam, cyatum uero paruam et interclusam; sic iste, de quo sermo est, fuit in domo domni uas sanctum, uas mundum, uas plenum sapientia, qui etsi non habuit fialam exuberantis eloquentiae, sed non caruit cyato salubris doctrine. Verbum enim dei usque ad ipsam suam egritudinem inpretermisse, alacriter et fortiter, siue domi Syloae, siue Lovneuvicii, aut ubicunque fuisset, omnibus dominicis et celebribus diebus praedicavit imitans in hoc beatum Augustinum, quem similem fecit domnus in gloria sanctorum. Porro de lectione hoc solum adhuc addo, quod, ex quo eum agnoui, semper studere uidi, quam maxime in canonibus euangeliorum, hoc est in libro, qui dicitur de quatuor unum; insuper et libros sancti Bernardi, Clareuallensis abbatis, frequenti lectione usitabat. Ex his et huiusmodi ortis colligebat flores morum, spicas bonorum operum, herbas salubres, inimicas serpentibus, spirantes odorem uitae et disciplinae.

Jam uero de disciplina eius quid dicam, in quo totum disciplinarum, totum insigne uirtutis et forma perfectionis? Sed ut taceam de interiore homine, cuius pulchritudinem et fortitudinem mores ipsius et uita loquuntur, suum exteriorem gessit uno modo et ipso decentissimo, ita ut nemo in eo reperiret, quod reprehendere posset, immo quid non edificans in eius incessu, aspectu, habitu, uultu. Etenim, qui non peccauit in uerbo, hic perfectus est uir. Sed quis umquam audiuit ab ore ipsius uerbum ociosum siue nutum, etiamsi diligenter aduerteret? Quis umquam uidit uel manum frustra mouentem? Proinde fuit omnino serius, sed non austerus, remissus interdum, nunquam dissolutus, quietus aliquando, nunquam ociosus; a die primo conuersionis suae usque ad extremum uitae sine proprio uixit in ipsa etiam abbatia. Non portauit aliquando clauem, non habuit cistellam, non redditum, non censum sibi specialiter attinentem, sed contentus semper communi uita et mensa. Cum iturus aliquo longe uel prope indigeret sumptibus, officiales sui sibi prouidebant; non fuit in uictu, non fuit in uestitu, in quo potuisset inter ceteros fratres dinosci, taliter et in tantum, cum maior esset, humiliauit se in omnibus. His et huiusmodi studiis homo dei deditus gubernabat Syloensem et Luniuvitcensem ecclesias magisterio sanctitatis, in quibus, quod predicauit uerbo, anticipauit exemplo et fecit multa opere, quae alii non attingerent imitatione. Sane a primordio aduentus sui huc in Boemiam secutae fuerant eum de Doneuvalt, Coloniensis diocesis, sorores bonae atque religiosae cum deputata custodia uirorum bonorum, quas in Luneuvic locauit, diligenter clausit et omni disciplina informauit. Quarum longum exilium, uoluntaria paupertas et religiosa conuersatio erat tunc presentibus bonus Christi odor, et odor uitae in uitam est hodie et erit usque in seculum secuturis pia recordatio antiquae uenustatis, ut sequantur earum uestigia, quae uoluerint participari cum eis in gloria. Ex his sororibus auctore deo, cooperante abbate Godsalco, emanauit primus conuentus Bernicensis ecclesiae, sicut de Syloe Jarossensis, quibus in locis sunt usque hodie, hic mulieres, ibi uiri, domno seruientes et primi pastoris sui uestigiis pro modulo suo inherentes. Ceterum hec duo claustra inchoata sunt ab eo in dimidio dierum suorum, uerum Cunicensem ecclesiam circa finem dierum suorum, hoc est triennio ante mortem suscepit, sed ultimo uitae suae anno conuentum sororum transmisit. Post quarum emissionem menses quatuor et dies decem superuixit, sicut hec supra in loco suo plenius digessi. Igitur ultimo uitae suae anno cepit homo dei plus solito languescere, ambulando deficere, nunciisque precurrentibus uicinam mortem presentire. Cuius interior homo de exterioris ruina quodammodo fortior infirma membra cogebat seruire spiritui, exigens ab eis non minus quam antea in laboribus, in ieiuniis, in uigiliis et ceteris huiusmodi. Ad hec probanda unum de multis insero argumentum. Aestate, quam Syloe fecit ultimam, noluit carere, quin iret ad messem post fratres suos, cumque in uia deficeret ac per hoc sepius resideret, conuersus ad me, qui eum more capellani sequebar, ita prorupit in uerba: Estimo, inquit, te fore ultimum capellanum nostrum. Cui cum responderem: Domine, quomodo ultimum, utrumne tempore, uel merito? Illico respondit: De tempore, inquit, loquor, quod te inueni ultimum resolutionis mee ministrum. Interea causa extitit, qua Cunicensem uisitaret ecclesiam, quia sorores illae nuper emissae presentiam illius lacrimabiliter expetebant, quam eis et ipse affectuose promiserat. Profecturus ergo in die beati Nicolai celebrauit mane ante lucem, non quidem sua uoluntate, sed meo nec non et fratris Amlungi errore, qui me a sompno excitauerat, cum putaret diescere. Peracta missa ualefaciens omnibus et tamquam ultimum ualedicens profectus est primo in Luneuvic, deinde per Kynou et per Morauiam in Cunitz, vbi commoratus paucis diebus consolatur exilium fratrum suorum et sororum. Vnde mox progressus Jarossensi et Bernicensi ecclesiis filiabus suis gratiam suae uisitationis similiter impendit. Deinde reuertendo domum diuertit in Betov ad nobiles quosdam, qui ei magnum honorem impendebant, cuius presentiam diu desiderauerant, diuertit etiam ad episcopum Olomucensem, nomine Pelegrimum, qui tunc morabatur circa marchionem Morauiae Cunradum, qui et Otto dicebatur, consecraturus eidem ecclesiam in uilla, que uocatur Dassyce. Hij sanctum uirum tamquam angelum dei excipientes et optime tractantes infirmitati eius debitis fomentis subuenire gestiebant, sed ille nullo modo acquiescebat. Qui ambo principes, dudum ei noti, dudum deuoti extiterant, magis autem marchio, qui ubi copiam sui habere potuit, ex eius ore uerbum uitae libenter audiuit. Similiter et in Boemia, quotquot erant duces, episcopi, barones in tempore suo, magna eum colebant reuerentia, ut ei quoque recte aptetur, quod de quolibet iusto legitur: Glorificauit eum deus in conspectu regum et magnificauit eum in timore inimicorum, etc.

Ceterum ut ad ordinem redeam narrationis. Postquam deuictus multa prece predictorum principum apud eos demorando natales dies egisset, tandem dimissus Luneuvic deducitur et circa epyphaniam domini, hoc est post quintam egressionis suae septimanam, eo regreditur, languens grauiter et magis infirmus, quam exierat.

Vbi morbo increscente quadam die subito deficiens cepit anhelitum trahere, tamquam iam moriturus, quod seniores Syloensis ecclesiae comperientes, scilicet prior Cunradus, Arnoldus, Christianus, me pariter assumentes uenerunt et inuenerunt eum paulisper refocillatum. Tunc illi uisitato eo et consolato, consolati et ipsi non mediocriter redierunt ab eo domum, me remanente ad preceptum eius, ad cooperandum ei tum in missis et horis, tum in omni obsequio temporali uel spirituali; quod et feci, quantum potui, usque in finem. Interea dominus Albertus, bone memoriae Stragouiensis abbas, uir sane probus et ualde idoneus, audiens infirmari coabbatem suum Godsalcum, uenit ad eum in Luneuvic et uidens hominem nimis exhaustum carere iam propemodum sicut edulio ita et appetitu edendi, multa elegantia uerborum suasit ei corpus reficere lautioribus cibis, hoc est esu carnium. Sed cum non persuaderet, tunc precepit ei auctoritate dei et sanctorum patrum, et sic primo acquieuit. Cum ergo huiusmodi escae sibi apponerentur, primo quidem uisu abhorruit, deinde appositam sepius reuocans manum ostendebat, se se non gulae satisfacere, sed obediéntiae. Vnde et dicebat, se quandoque pecasse magis in pisa, quam modo in carne, significans vicium concupiscentie ibi aliquando affuisse, hic omnino defuisse. Qui paucissimis diebus tali usus esu, nou tam edendo, quam aut gustando, aut ius sorbendo, cum in nullo melius haberet, conuersus ad nos, qui ei ministrabamus, ita est locutus: Videtis, ait, quia nihil proficimus, en satisfeci charitati vestrae, non in concupiscentia gulae, sed in meritum obedientiae. Sed quia voluntate dei agitur, quod caro nostra inde non juvatur, sinite me jam carnis curam transferre ad spiritum. Haec dixit et carnis epulum postmodum nec videre voluit. Verum inter haec quis putas fuerit affectus in nobis videntibus aegrotare patrem nostrum, et talem patrem, qui per euangelium omnes nos genuerat. O quam dulce illum videre, quam dulce assistere et ministrare illi! O quam non darem pro aliquo emolumento temporali partem ministerii, quod sibi ultimum impendi!

Quis autem digne prosequatur ingentem luctum, miseriam et calamitatem sororum, quibus afficiebantur super dilecto patre suo, quem post domnum unicum habebant solatium? Inter has erant quaedam cognatae nec non et filiae sororum eius prae aliis sicut diligentes, ita et dolentes, quarum in numero quaedam Juditha, filia germanae suae, germanitate spiritus affinior, quam carnis, sicut viventi convixerat, ita morienti quodammodo commoriebatur. Quae omnes muris separatae ab eius aspectu pariter et affatu, pro magno habebant solatio, quod nos inter eum et eas medii deferebamus eis ab eo benedictionem et referebamus diversa medicamenta. Et adhibentes fomenta, rogabamus saepius, ut aliquid gustaret. Ad quod ille respondit: Sine causa, inquit, haec, sed facio charitati vestrae, quidquid injungitis. Sciebat enim imminere tempus migrationis suae; nam in ipsa infirmitate sua per visum audivit vocem oraculi coelestis ita dicentis: Venite, ascendamus ad montem domni et ad domum dei Jacob. Et rursus in alia nocte sic: Laetatus sum in his, quae dicta sunt mihi, in domum dei ibimus. Alia quoque visione per revelationem domni ostensum est ei palatium, mirabile pulchritudine, altitudine incomparabile, in quod ascendebant distinctis gradibus, licet difficilibus, beatorum multitudo, secundum quod scriptum est in psalmo: Illuc enim ascenderunt tribus etc. Is autem, cui haec domus ostendebatur, ut ascenderet in eam, videns, quia gradus sunt difficiles et longe ab invicem positi, ascendere desperavit, diffisus suis viribus et meritis. Cum ecce sanctus Bernardus hilariter ei apparuit et duos baculos, quos cruccas vocant, exhibuit, quibus suffultus secutus est eum intra jucundissimum palatium, ubi vox exultationis et salutis, ubi sonus epulantium sicut laetantium omnium. Porro in dextra parte huius palatii apertura ingens visa est ei in modum arcus testudinati, per quam, quotquot erant de ordine Cisterciensi, intraverunt in splendidissimum domicilium, aliis alias locatis, secundum diversitatem mansionum in domo patris. Vidit haec ille non oculo carnis, sed in spiritu, vidit in extrinseca domo, ubi et sermonem memorati abbatis audire gestiebat. Et ecce idem Bernardus per manum apprehendens eum secum duxit, secum collovacit in medio Cisterciensium, ubi taliter cum talibus collocatus putabat se frigus aliquantulum pati, sicut postmodum ab ipso audivi, sed unus assidentium pellibus valde bonis eum texit, sicque ab eo frigus fugavit.

Haec est visio abbatis Godscalci, quam ego credo esse authenticam et divinitus sibi ostensam. Hanc moriens literis inditam direxit ad capitulum Cisterciensium expetens fraternitatem eorum, quam et accepit. Et ecce hoc est exemplar epistolae: Sanctae Cisterciensis ordinis univertitati frater Godscalcus, vetustissimus veterum abbatum Boemiae et Moraviae, eorum sicut aquila renovari meritis et precibus. Quod vivens non praesumpsi, jam moriens appeto, vestro videlicet desideratissimo associari collegio. Ad hanc confidentiam quadam visione me animatum vestra scire dignetur sanctitas. In somnis enim nuper me videbam ductum ad quoddam magnum ac mirificae fabricae aedificium, in quod, quia gradus difficiles erant, eo quod longe ab invicem positi essent, ascendere desperavi. Cum ecce subito flos et gemma ordinis vestri, sanctus Bernardus, quem nunquam in carne videram, hilariter apparuit et instrumenta duorum baculorum, quos cruccas vocant, ostendit, quibus suffultus, eum intra jucundissimum palatium secutus sum. Porro in dextra parte huius palatii ingens apertura in modum arcus testudinati visa est mihi, per quam, quotquot erant ordinis vestri, introiverunt in splendidissimum domicilium. Mihi autem in extrinseca domo ista cernenti et sermonem venerabilis abbatis audire cupienti, ipse me homuncionem per manum suam apprehendens secum duxit, ac secum collocavit in medio conventus vestri. Per hoc, quid aliud intelligam, nescio, nisi vestrae benignitatis benevolentiam, per quam in vestri ordinis consortium, quem semper dilexi, et quantum salva obedientia poteram, imitari conabar, admisceri exopto. Unde vestrae sanctitatis pedibus provolutus obnixe deprecor, ut non meae parvitatis merita, sed vestrae pietatis considerantes viscera, in vestrum me consortium admittere dignemini.

Haec de visionibus eius breviter perstrinxi, ut insinuarem eum suum quoque praesciisse obitum. Quibus id solum adiicio, quod ab ore ipsius audivi, cum adhuc sanus esset; dicebat enim, quia priusquam convalesceret in timore dei, priusquam virtutes duceret in habitum, si quando forte dormitaret animo, si quando lassesceret in sancto studio, illico per visum, aliquis defunctorum, quem nosset vitam suam bono fine terminasse, sibi apparebat et redargutum ad normam rectitudinis reformabat. Scio etiam ex multorum relatione, quia in diebus juventutis suae interior ille habitator pectoris sui postulabat ex ep gemitibus inenarrabilibus et flebat vehementer tum in missis, tum in aliis orationibus, ac postquam senuit, siccatus est fons lacrymarum, manente tamen eadem devotione. Sed his omissis revertar ad historiam aegritudinis suae nec non et mortis pretiosae, qua glorificavit eum domnus. Advenit festum purgationis Mariae, in quo languido nostro tantam gratiam domnus contulit, ut praeter solam processionem, quam sequi non potuit, missam, quam eatenus ministro se sustentante difficilline legendo celebraverat, tunc solemniter decantaret, sorores propria manu communicaret, sermonem faceret, licet heu ultimum in conventu fratrum et sororum, in quo magnam aedificationem audientibus exhibuit. Thema sermonis fuit: Homo erat in Hierusalem, cui nomen Simeon etc., in quo fecit collationem quandam de sancto Simeone ad suam personam, sicut legerat beatum Gregorium fecisse in sanctum Job, dicens: quod nemo posit magis intelligere affectum infirmi quam infirmus, senis quam senex, dolentis quam is, cui est in doloribus experientia magistra, et multa in hunc modum, quae modo non amplius recolo. Exinde undecima die fuit quinquagesima, et huius diei missa, videlicet Esto mihi, sibi extitit ultima, quam celebravit solito difficilius in magna defectione corporis, sui duobus hinc inde sustentantibus, quorum unus ego, alter Marsilius, qui postmodum fuit abbas Syloae. Hic nota lector, quanta fuerit in eo vitae sanctitas, vivacitas fidei, animi fortitudo, qui a festo beati Nicolai usque in hanc quinquagesimam languens et deficiens, ne uno quidem die pretermisit immolationem diuinj, sacrificii, seruans fortiter in infirmitate uirtutem, quam sanus et incolumis diuino munere obtinuerat. Sane peracta ultima et finali missa, sicut dictum est, ter in uia resedit, redeundo ad stratum suum, de quo postea non surrexit, nisi subleuatus alienis manibus. Deinde feria secunda deinceps tote septimana usque in sabbathum mane superuixit, et qui missam celebrare non potuit, omni tamen die communicauit. Eadem secunda feria sorores super incommodis eius ualde dolentes supplicant ei per fratrem Marsilium, quoad hostium claustri accedat et eis ultimum uale dicat. Quod cum pie annuisset, deductus est inter manus nostras, per uiam licet breuissimam, bis defecit et tociens pausauit. Dehinc tercio conatu ueniens in claustrum, postquam est in sede locatus, ilico fuit exanimatus, trahens ultimum spiritum tamquam iam moriturus. Quod cernentes hii, qui praesentes erant, festinauerunt eum inungere per manus domni Manduuinj prioris, et hoc facto post pusillum releuatus est, confessionem publicam dixit, sicut apud nos moris est, in audientia fratrum et sororum amare flentium, et sic ad lectum reportatur. Quatuor adhuc dies restabant usque ad obitum eius, in quibus diligentem habuit tractatum cum senioribus suis de successore, cuius erat consilium super domnum Petrum, priorem prius in Lůnewiz, sed tunc in Kvniz, uerum cum ille inexorabiliter recusaret, consensit in domnum Ottonem, non quidem ualde ydoneum, sed quia tunc in illa professione non esset melior. Qui etiam, cum uenisset ad uisitandum eum, recedenti fertur ita dixisse: Sicut fui cum Moise etc. Literas quoque superiores a domno Petro dictatas hoc spatio dierum fecit sibi praesentari, uidit, legit, correxit et cum esset premortuus in ceteris membris, pollebat tamen integro aspectu atque auditu, insuper et expedita loquela usque in horam obitus sui. Sexta feria, que in hac luce sibi extitit ultima, ultimam percepit communionem, filiis suis post finalem sibi factam confessionem tunc ad se intrantibus, propriis benedixit benedictionibus. Post hec omnibus egressis, cum solus assisterem, michi quoque benedixit sollicite suadens ea, que dei sunt et que pertinent ad salutem animae, cum tali fine uerborum, ut diceret: Dilige, inquit, decorem domus dei et oppone murum pro domo Israel. Moueor ad lacrimas, cum recordor lacrimarum mearum, quas tunc fudi ad uerbum exhortacionis eius. Quo facto sexta feria mane, deinde circa horam nonam leuantes eum more infirmantium super sellam, ilico in tantam uenit mentis inopiam, ut eadem hora crederemus exspiraturum. Sed post breue refocillatus est et in se reuersus edidit hunc uersiculum: Nescio, quid metuam, metuam tamen omnia merens. Sequentem noctem duximus insompnem nos foris circa eum, sorores intus psalmis, ymnis, letaniis, que morientibus dici solent, cum fletu sepius et lacrimis repetitis deducentes et conducentes patrem agonizantem et iam iamque repatriantem.

Facto itaque mane sabbati, duo ex fratribus eius, Marsilius scilicet et Wilhelmus, missam pro eo in honorem sanctae Mariae semper uirginis decantauerunt. Quod cum ei predictus Marsilius indicasset, inclinato capite gratias egit et ita respondit: Bene, inquit, fecistis. Cumque sorores misso nuncio instarent, ut etiam tunc communicaret, sicut eatenus fecerat, humiliter renuit ita dicens: O quam libenter, sed non presumo, scilicet pre nimia debilitate. Quem ego uidens iam in extremis agentem, affatus sum ita dicens: Domine, inquam, ecce hora, quam semper expectastis, modo leuate caput uestrum, ecce appropinquat redemtio uestra. Ad quod ita respondit: O utinam! Inter hec et huiusmodi, que breuitatis causa transeo, uenit hora tercia, et infra actionem missae duo priores, Manduinus Lvnewicensis, et Cunradus Syloensis, ceterique fratres nostri, qui mecum presentes fuerunt, uidentes eum iam itinere suo pergere ad domnum, leuauerunt eum de lecto super cilicium cinere aspersum, quo facto sancta illa anima carne soluta est. Cuius beatum spiritum carneis uinculis absolutum multi ex circumstantibus audierunt in modum auiculae dulci modulasse iubilo atque ab ore ipsius aeris alta penetrasse. Post hec parantur exequie solito quidem more, sed ei utpote patri ampliori deuotione, corpus etiam indutum non sacerdotalibus, sed sui habitus indumentis defertur in ecclesiam; missarum solempnia rite celebrantur. Quibus completis et post egressionem nostram clausis ianuis fit copia sororibus accedendi ad feretrum, ubi quid egerint, quibusue lamentis dolori suo satisfecerint, manet inexplicabile. Ille manus osculantur, ille pedes, aliae maxillas, aliae oculos, et in huiusmodi studiis residuum illius diei spatium consumunt. Uespere uigilias solempnizauimus interpolatas tamen multis lacrimis, nocte uero psalterium tonaliter peregimus. Quo finito pariter cum matutinis laudibus nondum illuxerat dies, et missarum solempnia sunt celebrata. Post missam commendatio, deinde luctus et rugitus ineffabilis sororum et omnium ibi remanentium, cum uiderent corpus sui cari aufferi et Syloam deferri.

Erat tunc dominica Inuocauit me, nosque sublato corpore descendimus in Nathseraz, ubi missam interim popularem cantabat quidam sacerdos nomine Radozlaus, qui animam eius populo commendans dicebat, quod ipsi magis indigerent ab eo commendari, quam ut eum commendarent domno. Postea profecti cepto itinere in media fere uia obuiam habuimus multitudinem copiosam clericorum et conuersorum Siloensium, extinctum patrem flentium, dolentium, deducentium usque ad illum locum, ubi communem resurrectionem expectat. Interea transsitus eius domno Heinrico, venerabili Pragensi episcopo, nunciatur, quique mandauit, ut nequaquam eo absente sepeliretur, quod et factum est. Nam uenit feria quarta, et quinta eum sepeliuit, portans propriis humeris uenerabilem glebam cum Theobaldo, glorioso duce, collaborantibus quatuor abbatibus, quos tunc affuisse recordor. Affuit autem ibidem magna multitudo nobilium et ignobilium uirorum, pariter et mulierum, sanctum funus cum planctu prosequentium, cui planctui non uidi similem in diebus meis. His ita peractis reuersi sunt unusquisque in sua, spiritu eius et anima in sua receptis. - Dormiuit autem uenerabilis dei famulus abbas Gotscalcus anno etatis suae sexagesimo octauo, sacerdotii quadragesimo, cum rexisset Syloensem ecclesiam pastor et abbas triginta quinque annis et mense uno, sub Friderico, imperatore Romanorum, et Friderico, duce Boemorum, sub Heinrico Pragensi et Pilgerimo Olomucensi episcopis, anno ab incarnatione domni nostri Jesu Christi MCLXXXIIII, cuius regni non erit finis in secula seculorum, amen. Successit autem eidem in regimine Syloensis ecclesie domnus Otto custos, qui fauente sibi occasione temporis et aduentu memorati antistitis statim in domo sua pastoralem suscepit uirgam, consecratus in abbatem VI Kal. Martii, hoc est in die Mathie apostoli.

Sequenti crastino erat sabbatum quatuor temporum, in quo idem episcopus ordines clericorum celebrauit in Syloensi ecclesia, in quibus et ego promotus in diaconum legi ewangelium coram episcopo, notus existens et carus eidem episcopo extunc et deinceps, quamdiu uixit.

Eodem anno mediante dux Wathzlaus, filius antiqui Zobezlai, frater noui, leuauit clipeum contra ducem Fridericum et congregata multitudine perfidorum obsedit Pragam, sed non obtinuit, quia qui deintus erant, pariter cum domna Elisabeth, uxore Friderici, fortiter resistebant. Interea Fridericus in Teutonia exercitum colligebat per amicos suos, quorum unus et precipuus dux Austriae Lupoldus cum magnis copiis Boemiam intrare uolebat, uerum domnus Albertus, Salzburgensis archiepiscopus, germanus Friderici ducis, cum suis armatis iam intrauerat et transiens per Mylevzk non sine graui dispendio illius ecclesie Pragam usque peruenerat. Quod cernentes Boemi maiores natu, simul et ex parte imperatoris peiora verentes, post multas tergiversationes tandem ab illo resilierunt et ad Fridericum redierunt, sicque dux Fridericus victoria potitus revocavit peregrinum exercitum, ne intraret et patriam deleret.

Anno domnicae incarnationis MCLXXXV Fridericus dux iratus Cunrado de Moravia, tum pro antiqua iniuria, qua eum ante tres annos, regno pellere tentaverat, tum etiam pro alienatione Moraviae, quam non ab eo, sed de manu imperatoris tenere gestiebat, ratus opportunitatem temporis de absentia imperatoris, qui transalpinaverat, mittit fratrem suum Przemyslonem cum exercitu valido in Moraviam, ut disperdant eam. Qui venientes in Betowensem et Znoymensem provincias, obvia quaeque metunt caede, rapinis, flammis omnia consumunt. Kunicz intrantes praeter ecclesiam et claustrum alias aedes comburunt, Pulm ecclesiam similiter; sorores ante faciem eorum fugerunt in Betowe. Qui postquam omnia consumassent, quae sibi et diabolo placuerunt, nullo resistente absque bello reversi sunt in Boemiam.

Quo facto in aestate, hoc est anno mediante, rursus in hieme, scilicet post festum beati Clementis, memoratus dux Fridericus praedictum fratrem suum Przemyslonem cum maiori exercitu secundarie mittit contra eundem Cunradum in exterminium Moraviae. Quorum adventu comperto Cunradus excepit eos cum valida manu Teutonicorum et Moraviensium. Sicque in loco, qui dicitur Ludonicz, commiserat bellum cruentum et diu anceps cum tanta feritate, ut clamor et vociferatio bellantium, strepitus hominum et equorum, et collisio armorum audirentur in Kunicz, quod ab inde distat plus quam magnum milliare. Wilhelmus, fundator eiusdem ecclesiae vulpinum pelliceun superinduerat loricae suae, quod conscissum est plus quam in mille foramina. Ipse tamen evasit vivus et sanus pariter cum fratre suo Ulrico, meritis fratrum et sororum, qui pro eo in Kunicz domno supplicabant. Juro quoque dapifer Georgii de Milevsk in eodem bello excepit lethale vulnus, unde reductus domum in brevi post obiit, delegans hereditates suas deo et sancto Aegidio, quibus venditis inde comparatum est Ztancou a Witigone seniore. Item in eodem bello sub Georgio nostro equus occisus est, cui mox duo ex militibus eius, videlicet Mzton et Plausin alium providerunt et de proelio eduxerunt, alioquin ibidem diem clausisset extremum. Mortui sunt in eodem congressu ex proceribus Boemiae atque Moraviae multi numero et tanti, ut cum post a vivis sepelirentur, in unam foveam decem aut quindecim vel circiter viginti proiicerentur, et sic obruerentur terra et lapidibus. Boemi tamen victores extiterunt, et qui post victoriam credebantur ulterius progressuri et facturi, quidquid libuisset, contra spem omnium domum redierunt.

Anno domnicae incarnationis MCLXXXVI vexatio dedit intellectum saepe dicto Cunrado et videns, se non posse resistere duci Friderico et Boemis, mediantibus bonis viris venit ad eum in Knin, et facti sunt amici ex tunc et deinceps. - Eodem anno fuit ecclipsis solis. - Sabbatho quatuor temporum in pentecoste promotus sum in sacerdotem, annos natus viginti unum, ego Jar[loch], qui post Vinc[entium] haec scripsi, amen.

[[Anno, quo hec facta sunt, hoc est domnicae incarnationis MCLXXXVII, ego G[erlacus) suscepi locum istum regendum et nomen abbatis, in quo usque hodie laboro inter multa aduersa et fere nulla prospera misericordiam dei expectans. - In quadragesima huius anni habita est contentio Heinrici episcopi contra Fridericum ducem cominus in curia Ratisponensi coram imperatore F[riderico] et primoribus totius regni.

De curia Christi habita Moguntiae anno verbi incarnati MCLXXXVIII. - Ad hanc curiam cum episcopus Heinricus uenire non posset, misit Ricolfum de Stragov, uirum litteratum, qui reuersus omnia, que ibi uidit et audiuit, prius episcopo deinde omnibus nobis fideliter narrauit.

(MCLXXXIX.) Hoc anno mortuus est Fridericus, dux Boemiae, uidelicet VIII Kal. Aprilis et Pragae apud sanctum Vitum sepultus, cui successit Cunradus qui et Otto, de quo supra diximus, fauore interim dominae Elisabethe, que castrum Pragense sibi dedit in manus receptis ab eo sacramentis pro Olomutzensi, sed ipse adeptus, quod voluit, postea eam fefellit. Taliter ergo adeptus primo castrum deinde Boemiam nec non et fauorem Boemorum, Ratisponam adiit et de manu imperatoris in ultima eius curia, de qua supra agitur, uexilla percepit. Qui Cunradus vel Otto propter ducatum Boemiae nuper adeptum viam hanc Christi omisit et eadem aestate jussu Heinrici Zirbiam vastavit, incendit et fere totam delevit.

(MCXCI.) Hac tempestate et hac quadragesima moritur Romae Clemens papa, cui successit Celestinus, qui et Jacinctus, electus circa hanc mediam quadragesimam et sabbato: quo canitur: Sitientes, sacerdos factus, deinde in ipso paschali die papa est consecratus. Qui mox sequenti die Heinricum regem et reginam augustali dignitate sublimavit, presentibus quos supra nominavimus principibus, hoc est duce Boemiae et arhiepiscopo Coloniensi Philippo. - Hoc anno claustrum nostrum in Myl[evsk] combustum est.

Anno domnicae incarnationis MCLXXXXI, V Idus Septembris mortuus est predictus dux Boemiae Cunradus in Apulia circa Neapolim, cuius carnes in Monte Cassino positae, sed ossa Pragam sunt deportata. Cui successit breui licet tempore Watzlaus, filius antiqui, frater noui Zobezlai, spatio trium uel quatuor mensium.

Facta sunt hec anno verbi incarnati MCXCII, quo inchoante predictus Henricus, Pragensis episcopus, contra Watzlaum ducem cesarem Henricum adiit, et cognatis suis Premizlao et Wadizlao, illi ducatum Boemie, alteri vero Morauiam obtinuit, promittens et fide iubens pro eis sex millia marcarum.]]

Anno domnicae incarnationis MCXCIII Heinricus, Pragensis episcopus, qui priore anno, sicut dictum est, cognatis suis Premyzlao et Wadizlao, isti Boemiam et illi Morauiam obtinuerat, pro quibus tali se sponsione obligauerat, ut si tempore statuto pecuniam non soluerent, ipse captiuitatem imperatoris intraret et mandatis eius staret usque ad solutionem debiti. Qua necessitate coactvs est, dimidium preteriti et dimidium presentis anni, hoc est, fere integrum annum partim in Egra partim in curia imperatoris consistere, cum neque imperator ipsum ab hac fideiussione absolueret, neque illi persoluerent. Eo ibi degente domi domestici canes sibi oblatrant et ducem Premyzlaum in odium eius inflammant, ita ut iam non esset sibi tutum Boemiam intrare, sed domi uel pugne timores, foris curae. Accidit ea tempestate, ut quidam principes de Saxonia opponerent se imperatori, et quia sicut dicitur: nullus in regno sed quilibet in errore consortem sibi querit, hoc illi sequentes miserunt ad ducem Premizlaum rogantes, ut id ipsum cum eis saperet, quod illico se facturum promisit.

Non latuit hoc episcopum, quod statim ad aures detulit imperatoris, cuius ille uerbis nimium credulus, prefatum ducem P[remyzlaum] tanquam lesae maiestatis et ledendae personae reum ducatu Boemiae abiudicauit, et pro eo episcopum cum uexillis, sicuti mos est, solempniter inuestitum in Boemiam remisit, insuper et omne debitum dimisit. Fama huius facti aduentum eius longe ante precesserat, cum ecce Boemi nostri maiores natu, ut ipsi oculata fide perspeximus, ducem suum uanis seducebant spebus iurantes et filios suos dantes obsides, quod eum nullo modo desererent, nulla necessitate dimitterent. Verum ubi nunciatus est aduentus episcopi, procedunt quidem cum duce suo facturi fidem uerbis suis. Sed cum uenissent ad locum na [Beron], in quo multorum reuelandae fuerant cogitationes, illico [cum episcopus esset na Zdice], transfugiunt ad episcopum unus post unum, incipientes a senioribus. Et dux quidem P[remyzlaus] fugae presidio saluatus est, at episcopus magno precedentium ac comitantium tripudio deductus est Pragam. Quam post quatuor mensium obsidionem tandem in quinto recepit, scilicet imminente festo domnicae natiuitatis, et presente domno Kain, Olomucensi episcopo, pro quo hac de causa missum fuerat, ut castrenses uinculo anathematis innodatos absolueret, sicut et fecit. Qvi etiam ordinationem fecit clericorum in choro Pragensi sabbatho quatuor temporum, sed melius fuerat, si non fecisset, quia ecclesiam Christi misit in errorem per sacerdotes et leuitas, quos omnes sine impositione manus ordinauit. Super hoc articulo magister Arnoldus legatione fungens predicti ducis et episcopi consuluit papam felicis memoriae Celestinum, qui precepit, sicut ille narrauit, ordinatos non reordinari, sed solummodo inter ordinandos stare ad ordinem et solam manus impositionem recipere, quam minus acceperant. Retulit hec ex ore domni apostolici et quamuis auctenticum super his non haberet, nichilominus tamen creditum est ei, tamquam honesto uiro et fideli nuncio. Factumque est ita, sicut dixerat, per manum domini Engelberti, Olomucensis episcopi, qui predicto Kayn in breui post mortuo successerat. Quo facto deinde post annos tres et semis domnus Petrus, diaconus cardinalis titulo ad sanctam Mariam in Uia lata, melior de mundo clericus, legatione functus apostolica in Bauvariam, Boemiam et Poloniam, factum hoc uehementer corripuit et tam ordinatorem grauauit, quam ordinatos suspendit et reordinari fecit. Sed de his hactenus satis. - Ceterum epistolas summi pontificis predicto episcopo et duci missas hoc loco insererem, sed ad manus non habeo.

Anno domnicae incarnationis MCXCIIII, sicut supra tetigimus, Heinricus dux et episcopus abiit cum exercitu in Morauiam et terram illam siue castra terrae suo dominio subiugauit. Dehinc eodem anno cum copiis utriusque terrae profectus est in Zyrbiam iussu imperatoris Heinrici, qui offensus fuerat marchioni illius terrae Adelberto, in qua profectione, qualia uel quanta facta sint mala, primo in populo christiano, dein in ecclesiis Christi, postremo etiam in claustris, ad enarrandum manet difficile. Pro quo reatu postea uidimus episcopum compunctum fleuisse in synodo et intercessiones omnium assidentium quesisse. - Hic obiit Witcho cemes.

Reliqua huius anni require supra.

(MCXCIV.) [[Hoc anno Heinricus dux et episcopus Morauiam obtinuit et Zirbiam precepto imperatoris deuastauit.]]

Anno domnicae incarnationis MCXCV, H[einricus] dux et episcopus crucem accepit, et cetera huius anni require supra.

Anno domnicae incarnationis MCXCVI.

Anno domnicae [incarnationis) MCXCVII, sicut supra tetigimus, domnus Petrus, diaconus cardinalis tytulo ad sanctam Mariam in Uia lata, uenit in Boemiam et me cum Georgio comite ipsum deducentibus susceptus est Pragae in die sancti Gregorii solempni processione ab episcopo et duce iam infirmante et a canonicis Pragensis ecclesiae, ubi deinde diu demoratus sabbatho medianae quadragesimae, quando canitur Sitientes, ordines clericorum per manum domni Engelberti, Olomucensis episcopi fieri precepit. In quibus ipse cardinalis a sacerdotibus plebanis ob uotum [castitatis, quod ab ordinandis exigebatur], uersis in seditionem fere fuerat occisus, et licet pro huiusmodi ausibus condigna sint pena coerciti, tamen ex hac occasione ordines fuerunt impediti. Qui postmodum synodum celebrans elegantissimos nobis edidit sermones et depositis Brevnoense et Procopense abbatibus, consummatisque omnibus, quae officii sui fuerant, profectus est in Poloniam, transactis in Boemia octo fere septimanis. - Eodem anno memoratus Heinricus dux et episcopus correptus est languore, quo diu detentus et tandem est mortuus, scilicet XVII Kal. Julii, nocte sancti Viti, quae tune fuit in domnica. Factique sunt omnes dies eius, quibus Pragensem rexit ecclesiam sub Friderico duce septem anni, sub Cunrado duo anni et semis, sub Waczlao tres soli menses, sub Premizlao duce annus et dimidius, quo depulso, sicut dictum est, presumpsit ipse ducatum pariter cum episcopatu, et regnauit in eo usque ad mortem suam feliciter per annos fere quatuor. Summa horum quindecim anni et duo menses, uidelicet ab eo tempore, quo electus est, usque ad diem obitus sui. Causam suscepti ducatus loco suo plenivs diximus, hoc modo subiungentes, quod magnum honorem non absque magno animae suae detrimento tenere potuit, quia qui prius didicerat bonus esse bonis, dux factus cogebatur malus esse malis et non tolerare, sed ferire malos. Qui cum adhuc egrotaret, dux Premyzl eius comperta infirmitate temptat cum suis irrumpere Pragam, sed conatus eius fuit inutilis, quia primates, qui erant cum episcopo, aciem ex aduerso direxerunt et multis hinc inde cadentibus eum et suos in fugam conuerterunt. Porro episcopus, quamuis in morte positus triumphasset, ueritus tamen dubios euentus fecit se transferri in Egram, tanquam habiturus ibi meliorem requiem. Ubi non post multos dies morbo ingrauescente ad extrema peruenit, factaque confessione cum multis lacrimis sumptisque redemptionis nostrae muneribus, nec non et sacri olei liquore perunctus, multis coram astantibus, flentibus et orantibus dormiuit cum patribus suis, sicut supra dictum est XVII Kal. Julii. Cuivs corpus Doczan est deportatum et iuxta matrem suam officiosissime sepultum. Sic cecidit aureus flos Boemiae, munimentum populi, decus cleri, religiosorum uirorum propugnator eximius, cui post beatum Adalbertum nullus exstitit in ista terra secundus. Cuius anima requiescat in pace, amen.

Ea tempestate, qua hec gerebantur, erat Prage in captiuitate domnus Wladizlaus captus ab episcopo in infirmitate sua propter germanum ipsius Primizl. Uerum postquam mortuus est episcopus, Boemi maiores natu exemptum de uinculis domnum ac principem terrae constituunt, non ausi uota sua transferre in fratrem eius sepe dictum Primizl duabus de causis, quarum prima fuit, quia contra eum pugnauerant, secunda, quia gratiam imperatoris non habebat. Tali ordine nec non et tempore, hoc est in octauis beati Viti, domnus Wladizlaus sublimatus in ducem, deinde in Kal. Nouembris misit et conuocauit clerum et populum in Pragam, abbates, etiam prepositos et canonicos omnes iussit adesse, tanquam tractaturus cum eis de pontificali electione. Itaque conuenimus et inuenimus iam sibi persuasum a suis familiaribus, ne talem poneret, qui posset aliquando recalcitrare. Quod et factum est. Nam quendam ex cappellanis suis, nomine Miliconem cognomento Danielem, nobis eatenus incognitum, designauit in episcopum, negata omni electione clero, quem in odium defuncti episcopi, non multum diligebat. Ibi uidimus, unde satis doluimus, quod idem Daniel episcopatu inuestitus flexo poplite fecit ominium prefato duci Wladizlao in preiudicium antique libertatis et in derogationem priuilegiorum imperialium, que inuestituram Pragensis et Olomucensis episcoporum ad imperatorem pertinere, sed et Pragensem episcopum principem fore testantur imperii, quod usque ad istum episcopum antiquitas transmisit, sed in isto deperiit. Sane domnus Daniel adeptus episcopatum multas inuenit contradictiones, maxime a quodam Arnoldo, preposito tunc Sacense et canonico Pragense, qui contra eum Rome agens compulit subire peregrina iudicia et diuersa, primo quidem Magdeburgensis et Salzburgensis archiepiscoporum, illius in Halla, alterius in diuersis locis, postea Patauiensis et Ratisponensis episcoporum, similiter et sui metropolitani Magunciae archiepiscopi, deinde multarum mediocrium personarum, quas breuitatis causa pretereo. Postremo coegit eum ire Romam, in quo itinere et in quibus itineribus, quantam expenderit pecuniam, pro qua conquirenda, quae uel qualia episcopatui fecerit dispendia, manet inexplicabile. Taceo de canonicis Bononie mortuis, qui ob fauorem eius se ipsos obligarant pro pecunia, quae statim concepit et peperit usuram, lucrum et fenus usque in inmensum. Durauit autem hec quassatio fere per quinquennium inter episcopum et memoratum Arnoldum, cui postquam satisfactum est, tum de prepositura, tum etiam de rebus ablatis, deinceps ambo confederati sunt et ecclesia dei quieuit. Reliqua operum eius et dierum non fuit necesse scribere. Tantum parcat ei deus et requiescat in pace, amen. - Computantur autem ab electione ipsius usque ad diem mortis sue anni sedicim et semis. Sed de his hactenus satis. Porro, sicut supra dictum est, Wlad(izlaus] subleuatus in ducem regnauit ab octauis sancti Viti usque ad festum sancti Nicolai. Interea mortuo imperatore in Apulia Henrico, domnus Primizl et sui fautores, uidelicet Scirnin et alii multi eius morte comperta procedunt uersus Pragam armati, parati aut mori, aut obtinere panem sibi, et domno suo Primizl principatum. Quorum in occursum progressus Wladizlaus dux cum episcopo suo, cum abbatibus et aliis boni consilii uiris, licet haberet incomparabilem miliciam, cessit tamen hinc propter bonum pacis, inde propter affectum germanitatis, et confederatus est germano suo sub tali forma compositionis, ut ambo pariter, ille in Morauia, iste in Boemia principarentur et esset ambobus, sicut unus spiritus, ita et unus principatus; quod usque hodie inter eos illibatum manet.

Anno ab incarnatione domni MCXCVIII Philippus, dux Sueuie, frater imperatoris Henrici defuncti, nec non et Otto, filius Henrici ducis quondam Saxonie, per contencionem sibi usurpant imperium et imponentes sibi singuli coronas, Otto Aquisgrani per Coloniensem, Philippus Maguntie per Maguntinum archiepiscopos consecrantur, et quilibet eorum adiacentes sibi prouintias sue subicit ditioni. Sed Renus eos disterminat. Initia malorum hec; nec potest uerbis exprimi, quanta ex hoc mala euenerint ecclesiae dei et omnibus religiosis domibus in imperio constitutis. Nam quotquot ecclesiae habebant possessiones in alterius dicione, toto tempore discidii census earum non ecclesiasticis personis ad utilitatem, sed diripientibus cedebat ad rapinam. Scio ecclesiam quandam in parte Ottonis, habentem uineta et lata predia in parte Philippi, quam hac occasione constat dampnificatam plus quam ad tria millia marcarum, quod ideo insero, ut ex unius ecclesiae dampno pensentur aliquomodo cunctarum ecclesiarum dispendia.

Sic mortuo imperatore mortua est simul iustitia et pax imperii. Cuius mortem secuta est breui mors Celestini pape, cui successit in Romana sede domnus Innocentius, uir sicut iuuenis et in utroque iure doctissimus, ita et immobiliter tenax sui propositi. Qui ad cumulum tanti mali offensus Philippo, nescimus quibus de causis, partem tuebatur Ottonis in tantum, ut archiepiscopos, episcopos sibi fauentes foueret et contradicentes deprimeret, quorum plures corruisse ab honore suo et inter duos reges, tanquam inter duas sedes medio cecidisse recordamur. Pars tamen Philippi, aduersante licet papa, semper melior erat, tum in numero et ualore prouinciarum, tum etiam in robore militum, quorum fultus auxilio sepius transiuit Renum, penetrauit regnum Ottonis, Coloniam obsedit, Nusiam cepit, castrum firmissimum, quod dicitur Lantscrone, in medio regni sui edificauit, solium suum Aquisgrani posuit, cum ille contra eum nec cominus pugnare, nec eminus aduersari sufficeret. Durauit autem hec quassatio non paruo tempore, sed fere undecim annis, donec mors Philippi litem diremit, de cuius morte loco suo plenius dicemus. Sane imperator H[einricus] frater Philippi moriens relinquerat filiolum nomine Fridericum, heredem imperii, quod Philippus patruus eius non ei seruare, sed sibi usurpare intendens, mox in ipso exordio discidii pepigit fedus amiticiae cum rege nostro Primizl tunc duce, nec non et cum Boemis suis. Quos euocans de terra sua cum infinito exercitu transiuit Renum, transfretauit et Mosellam, uolens Aquisgrani conscendere solium regni, simul et pugnare contra Ottonem, qui regnum inuaserat in partibus illis, sicut supra dictum est. Itaque Boemi Teutoniam ingressi mox circa Wirtzburc uersi sunt in sedicionem, et orta inter eos graui simultate, militares uiri fere omnes relictis domnis suis baronibus abierunt retro et redierunt in Boemiam. Vnde satis debilitatus est exercitus, nichilominus tamen barones amissis licet satellitibus suis fideliter perstiterunt cum duce suo. Accessit ibi ad magnam gloriam comiti nostro Georgio, quod pares sui uel etiam maiores carebant militibus, et ipse ne unum quidem perdiderat ex suis. Et uenientes Maguntiam, ibi Philippus consecratur in regem Romanorum, simul et ducem nostrum consecratum creat regem Bo......