[CRONICA FRANCISCI PRAGENSIS]

LIBER PRIMUS.

Incipit^*) prologus secundi tractatus cronice Pragensis, deinde capitula eius.

Venerabili in Christo patri et domino suo speciali, domino Johanni, Dei gracia IIII^o, Pragensi episcopo XXVII^o, oraciones fideles et in futuro essenciam sanctissime Trinitatis eternaliter contemplari. Mandatis vestre reverende paternitatis toto cordis affectu cupiens obedire, vitam, status, acta et mores regum Boemorum et episcoporum ac aliorum principum Boemie et vestra precipue acta et opera salutifera ammiracione digna, que nullus fecit antecessorum vestrorum, scriptis studiosius volo declarare, hoc opus subiciens et committens vestre correccioni. Nam Deus gloriosus vos ditavit bonis naturalibus et gratuitis, sciencia et sapiencia et mira discrecione, et quia studiosarum mencium solet esse varia consuetudo, sunt enim multi, qui literali intelligencia, ut illam complete habeant, efficaciter laborant; sunt et alii, qui anagoicis, allegoricis et misticis intellectibus et tropoloicis sensibus affectuoso studio se inclinant, alii in ystoriis et cronicis legendo edificatorium solacium sibi parant. Et in omni materia, quam legit pia mens, ad similitudinem argumentose apis semper invenire poterit, unde legens virtutis et cognicionis suscipiat incrementum.

Bona enim mens in leccionibus velud in ortis deliciarum pascitur, in eis quasi rosas vel lilia colligit, cum id, quod legit totum ad Dei vel proximi dileccionem et propriam sui emendacionem applicat et reducit. Quamvis asserat philosophus, quod de fabulis et fabulosis sermonibus non sit dignum studio intendere, tamen aliquando seriosa veritas ex allusione iocosi sermonis fit legentibus plus iocunda iuxta illud poeticum:

Dulcius arrident seria picta iocis.

Unde non solum pure theoloica, sed eciam alia conferunt legentibus utilitatem. Et solet homo virtuosus studium suum secundum circumstancias temporis alternare, ut nunc ad sublimia nunc ad humilia, nunc ad mistica, nunc ad grossiora se transferat et exempla. Et quia in presenti tractatu multa sunt bona documenta et exempla, que valent ad effectum utilem et multiformem, unde^**) pater reverende vestra virtus magnifica ad utilitatem aliorum se diffundit, cum presens opus utile non solum pro ecclesia vestra Pragensi sed ad profectum tocius cleri vestre diocesis et populi scribere procurastis tamquam excellens causa efficiens, suos effectus ad finem optatum perducendo. Hic autem tractatus est compilatus ac venerabili in Christo patri et domino, domino Johanni IIII^o, Pragensi episcopo XXVII^o, presentatus anno Domini MCCCXLI^o, anno vero ordinacionis sue XL^o.

Incipiunt capitula secundi tractatus.

De actibus regis Wencezslai monoculi et de morte eiusdem - I.

De actibus regis Przsemisl - II.

Quomodo rex Przsemisl ad apices imperatorie dignitatia fuit vocatus et de eius regali magnificencia, virtute et morte - III.

De malis, que post mortem regis Przsemysl acciderunt - IIII.

Quomodo rex Wencezslaus fuit ad regnum Boemie revocatus et de pluribus eius actibus - V.

Quomodo rex Boemie ipsum regnum ab imperatore in feodo accepit et quomodo se ipsum rexit - VI.

Quomodo iterum rex Boemorum regem Romanorum visitaverit et de circumstanciis eius - VII.

Quomodo rex Boemie Crakouiam iuerit cum exercitu magno, et quomodo precinctus fuit gladio militari - VIII.

Quomodo dux Austrie regi fuit reconciliatus - IX.

De solempnitate coronacionis gloriosi regis Wencezslai - X.

De apparatu precioso ad coronacionem regiam adaptato - XI.

Quomodo rex sequenti die coronacionis sue novam ecclesiam fundavit - XII.

De morte inclite domine Gute, regine Boemie - XIII.

Qualiter rex Poloniam intraverit et in Gnesia fuerit coronatus - XIIII.

Qualiter Elizabeth, filia regis Polonie, regi nupserit et qualiter fuerit coronata - XV.

Quomodo dominus Johannes quartus Pragensis episcopus XXVII, fuit in episcopum electus et consecratus - XVI.

De morte incliti regis Wencezslai - XVII.

Quomodo iuvenis Wencezslaus patri successit in regno et quomodo fuit occisus - XVIII.

Quomodo Rudolphus, dux Austrie, filius Alberti, regis Romanorum, electus fuit in regem Boemorum et de eius morte - XVIIII.

Quomodo Henricus, dux Karinthie, in Boemiam sit reversus, et quomodo regnaverit - XX.

Quomodo Elizabeth, filia regis Wencezslai, vocata fuerit ad presenciam regis Romanorum - XXI.

Quomodo imperator filio suo in Spira et virgini Elizabeth solempniter peregerit festum nupciarum - XXII.

De circumstanciis missionis in Boemiam Johannis primogeniti imperatoris - XXIII.

Quomodo Johannes, filius imperatoris, cum exercitu valido Boemiam intraverit et Pragam expugnaverit - XXIIII.

Quomodo rex Johannes pacem in regno Boemie ordinaverit et coronatus fuerit - XXV.

Quomodo rex Johannes Morauiam intraverit ipsamque pacificavit - XXVI.

Quomodo rex Johannes in Nuereberch curiam celebravit - XXVII.

Quomodo idem cum exercitu magno in Vngariam processit - XXVIII.

Quomodo idem ex inductu baronum terre iussit Theutonicos multos exire de regno - XXVIIII.

Quomodo idem cum suo patruo, archiepiscopo Trenerensi, adversus Fridericum, ducem Austrie, pugnaverunt - XXX.

De vocacione ad curiam Romanam venerabilis domini Johannis IIII, Pragensis episcopi XXVII, et de eius actibus gloriosis -XXXI.

[^*) V rukopisu 2 jest až po slova: ammiricione digna znění počátku kroniky této následující:

Incipit cronica Boemorum regum, ducum et dominorum.

Excellentissimo principi principum varioque stemate virtutum ornato domino Karulo, Dei gracia Romanorum regi et Boemorum, oraciones fideles et in presenti vita ecclesiam militantem feliciter protegere et in futura vita cum triumphante ecclesia eternaliter conregnare. Vestre magnificentissime dominacioni status et acta moresque regum Boemorum nec non aliorum principum diversorum et precipue acta vestra et opera salutifera multiplici laude digna.]

[^**) Místo Unde - ordinacionis sue XL^o má ruk. 2 toto znění: Unde gloriosissime princeps et inclite vestra virtus magnifica et laudabilis fama ad utilitatem aliorum se diffundit et sic presens opus utile non solum in regno vestro Boemie, sed in aliis partibus mundi erit acceptum et fructuosum.]

Capitulum I.

De actibus Wencezslai monoculi et de eius occasu.

Quoniam status et mores et actus in prima parte cronice Pragensis ducum et principum et dominorum regni Boemie descripti sunt sufficienter, nunc vero in secunda parte predicte cronice Pragensis serenissimorum principum et dominorum regis Wencezslai monoculi et filii sui, dominorum episcoporum et aliorum nobilium virorum regni Boemie secundum mandatum et informacionem vestram o pater venerande scriptis studiosius cupio commendare. Qui quidem rex Wencezslaus mira sollicitudine et frequencia in venacionum exerciciis delectabatur. Quadam die eo in memore feram insequente ramo arboris in ocula graviter fuit offensus, quem medici et cirurgici curare volentes ipsum lesum oculum recuperacionis causa inciderunt, quapropter rex in eodem oculo virtute visiva fuit privatus. Idem quoque rex habuit duos heredes, videlicet Wladislaum et Przsemysl. Wladislao, seniori suo filio, contulit Morauie marchionatum, quem cum pro tempore gubernasset, non post multum temporis spacium solvit debitum nature. Post cuius decessum filio iuniori predicto prefatum contulit marchionatum, qui quidem immemor preceptorum Dei et usus consilio pravorum, patri suo, regi memorato, cepit esse inobediens et contrarius totoque conatu rebellare, quem de regno Boemie expulit et eiecit cum auxilio baronum et nobilium, qui sibi adherebant.

Qui transivit ad marchionem Misnensem consilium et auxilium ab ipso petiturus. Qui sibi in auxilium dedit copiosam multitudinem armatorum, et reversus in Boemiam cum filio suo circa Pontem civitatem prelium commisit et ipsum cum suis devicit, et quia de bello effugerat, non fuit captivitati mancipatus. Videns se patri resistere non posse, humiliter se gracie paterne subdidit et submisit, et sic per barones sunt reducti ad concordie unitatem, quem pater racione correccionis in castro Zwiekow posuit, ut penitenciam ageret de excessibus pretaxatis. Et idem rex Wencezslaus pecunias et thesaurum non dilexit, unde aurum et argentum pro nihilo reputabat. Nam cum aurifodine in Gylowy tunc temporis vigerent et bene provenirent, quidam ibidem cultor et fossor auri cognomine Sloiger unam massam auri, bene X marcas ponderantem regi obtulit et presentavit, quam cubicularii recipientes ad lectum domini regis posuerunt. In quo rex plures noctes insompnes duxit; tandem ait suis cubiculariis, quid est hic, quod ego tribus noctibus oculos claudere non potui nec dormire, forte aliqua sortilegia sunt hic posita, aut facte sunt incantaciones ad sompnum meum impediendum? Et lectum suum iussit moveri, in quo aliud non est inventum nisi massa auri predicta. Qua visa rex ait: ecce iste thesaurus pessimus me in sompno inpedivit et occasio fuit vigiliarum; recipite et cito ipsum a me alienate. Et ipsi cubicularii recipientes cum aliis familiaribus regis inter se diviserunt. Unde propter hoc et alia apparet, ipsum regem non fuisse avarum nec curasse pecunias. Cui eciam pulsus campanarum fuit contrarius ipsumque nimium abhorebat; nam cum Pragensem aut aliam civitatem fuit ingressus, nullus presumpsit pulsare, quamdiu mansit in civitate.

Tunc temporis Fridericus imperator volens cum suis principibus habere colloquium et curiam celebrare literatorie eis mandando, ut omni dilacione proculmota ad ipsum convenirent, specialiter ad regem Boemie literas dirigendo. Cum autem illuc pervenisset, imperator conabatur, ut sibi castra et civitates quasdam resignaret, qui racionabiliter prehabito consilio cum suis hoc facere recusavit. Sed cum egressi fuissent de curia imperatoris abbas de Wlda tangens leviter humerum regis ait ad eum: Si ego essem vicinus tuus, vellem compescere te et obedientem imperio efficere, regulum humilem de te faciendo. Unus autem ex militibus regis nomine Hogerius dedit predicto abbati alapam et ait ei: Monache non habuisti bonum pedagogum, qui te docuisset reges et maiores te honorare. Tunc cum magno rubore abbas cum suis recessit. Propter hoc igitur et alias causas imperator voluit regem et prefatum militem detinere. Hoc intelligens rex iussit suis, ut armate se ad iter prepararent. Cum autem fuisset vocatus ad presenciam imperatoris, Hogerius predictus involuens gladium et cultellum cum pallio regali viriliter fuit regem subsecutus. Imperator quoque ait ad regem: Dudum de te male cogitavi, te volens humiliare, nunc autem perducam hoc ad effectum. Rex vero ait ad eum: Nondum domine habetis me in vinculis, nec sum impos membrorum meorum. Et mox arripiens cultellum imperatorem per superiorem oram vestimenti tenuit et ait: aut me cum meis illesum sine omni impedimento abire ad regnum meum permittas, aut nunc per me privaberis tua vita. Imperator autem stupens ac tremens promisit sub iuramento facere, quod ipse vellet et optaret. Miles quoque regis predictus stabat circa regem gladium tenens evaginatum. Imperator vero vocatis suis omnibus sub obtentu gracie sue districte mandavit, ut nullus regem Boemie nec verbo nec facto molestaret, ipsum nequaquam impediendo. Rex vere pacifice in Boemiam reversus suo fideli militi Hogerio contulit sibi et heredibus suis Belinam castrum et civitatem cum suis pertinenciis perpetuo possidendam hoc firmans suis privilegiis et instrumentis.

Et tempore ipsius fuit episcopus Pragensis dominus Mikussius, qui de humili progenie de Vgiezd sub monte Petrino originem duxit, et quemadmodum rex pecuniam odio habebat, sic episcopus aurum precipue ferventer et studiose conquirebat et conquirendo diligebat. Quadam autem die audiverat in quibusdam aurifodinis grande granum auri ad instar magni pomi seu pugni invenisse, pro quo quam plures nuncios misit, et quociens quis portam curie aperuit, inquirebat, utrum intrans cum dicto grano advenisset, affectans hoc magno gaudio possidere, et cum sibi allatum fuit, cum magna diligencia id cum alio thesauro fecit conservari.

Et rex Wencezslaus post multa acta et exercicia regalia et militaria, cum tempore autumpnali insisteret venacioni, fuit valida infirmitate gravatus et perveniens ad curiam suam Poczapel prope Weronam ibidem de hac vita migravit. Milites vero quidam, qui tunc aderant, hoc celantes intestina sua omnia excipientes, ibidem in ecclesia sepelierunt, corpus vero regale clam ad castrum Pragense deduxerunt et ibidem sub magna custodia in turri posuerunt. Si quis vero coram rege negocia sua vellet tractare, illi dixerunt, quod rex medicinam sumpsisset et non valeret aliquibus negociis occupari. Et mox miserunt literas regio sigillo signatas caute ad quosdam, qui castra regalia tenebant, et ad stipendiarios, quibus rex obligaverat bona regalia, eum litem haberet cum filio suo Przsemisl, marchione in Morauia existente. Qui visis literis quasi mandatis regalibus obedientes, cum ad castrum Pragense venissent, sigillatim ad corpus regale eos intromittentes captivitati mancipaverunt, et sic coacti bona regalia restituerunt, et deinde pretaxatum corpus regale ad sanctum Franciscum in loco sue fundacionis in Maiori ciuitate Pragensi honorifice sepelierunt.

Capitulum II.

De actibus regis Przsemisl.

Post obitum regis Wencezslai filius suus Przsemisl ei successit in regno Boemie, potens et strennuus, qui ab adolescencie sue tempore viriliter egit et generositatem mentis regie virtuosorum operum magnificencia undique decoravit. Et ipse regnum suum sapienter cupiens gubernare fuit rei publice sedulus instaurator, leges condidit et populum suum iusticie regulis illustravit, se ipsum exemplum vivendi ceteris constituens et exemplar. Et regni sui incolis de pace satagens providere, urbes cepit cingere muris, castra munire, et baronum suorum liberos iussit tirocinia exercere, et hostes qualiter deberent expugnare et ceteros actus exercere militares.

Temporibus quoque ipsius ecclesie Christi et monasteria in regno profecerunt, et terra fructum suum faciente, in pace Deo iugiter servierunt. Et ipse ecclesias fundavit eas sufficienter dotando et ab adversitatibus protegendo. Cum maiori quoque diligencia monasterium, quod vocatur ad Sanctam Coronam ordinis Cisterciensis, quod ipse fundaverat, sufficienter ditavit, diversimode decorando. Et idem rex Przsemisl Margaretham, sororem Friderici, ducis Austrie, in matrimonio duxit et fratre suo defuncto eidem ducatus Austrie cessit. Vlricus quoque dux Karinthie heredes post mortem non habuit successuros et predictum regem adiit et percepta pecunia Karinthiam, Karniolam, Marchiam et Portum Naonis post obitum suum sibi iure perpetuo resignavit. Nobiles igitur earundem terrarum confluunt ad regem et ei obedire fideliter prestito iuramento promittunt. Unde Veronenses, Treuisini cum aliis opidis mari adiacentibus ipsum pro defensore fideliter elegerunt, et sic quasi palmites suos usque ad mare extendit et dilatauit et diuersos inimicos suos tunc temporis deuicit potenter, vtiliter triumphum obtinendo. Et quia predicta Margaretha sterilis fuit et ipsa obprobrium sterilitatis regi ascripsit, asserens ipsum propter hoc sterilem, quia natus in die sancti Petri fuisset. Rex vero ait: Da michi unam de virginibus tuis et infra annum ex ea puerum generabo, cui regina prebuit assensum. Rex vero inter ceteras virgines familiares unam elegit, que habebat tonsuram virilem et ideo Palczierzik vulgariter vocabatur, et generauit ex ea primo anno filium nomine Nicolaum et postea filias plures, qui quidem filius etate adveniente dux Opauie fuit factus. Unde ex dispensacione sedis apostolice celebratoque divorcio, licet cum magno merore, nomine Chungundam, regis de Mazouia filiam, coniugem duxit, cum qua heredes felices generavit. Et inter ceteras virtutes, quas rex Przsemisl continebat, virtus largitatis in ipso excellencius fulgebat. Nam omnes principes et prelatos suos, incipiendo ab archiepiscopo Salczburgensi, bis in anno solempniter vestiebat, elemosinas largissimas faciendo; de thelonio quoque, quod habebat in Danubio, multi panni nobiles et diversi fuerunt sibi in Boemiam adducti, ipse vero noluit eos convertere ad proprios usus, sed totum clerum, qui erat in regno Boemie decentissime vestivit. Nam quicumque venit ad eum, habens coronam et tonsuram clericalem, mox mandavit domino Gregorio de Drazicz, nobili viro, qui erat suus dispensator, ut eum vestiret. Milites quoque et scutiferos bis in anno de exquisitis vestibus vestiebat. Rex vero Thartharorum audiens de eius probitate, magnificencia misit sibi dona regalia et valde rara asserens in literis suis, quod ipsum tamquam fratrem suum diligeret, volens sibi in omnibus conplacere. Rex autem Przsemisl magnifice nuncios honoravit, dona predicto regi preciosa transmittendo.

Specialiter quoque castrum Pragense de firmissimis muris, turribus et fossatis, munivit diligenter muros quoque disponens sic et cooperiens, quod de una turri ad aliam per totum girum castri transitus erat sub tecto, et civitatem eciam Minorem Pragensem muris et fossatis firmando ad ipsum castrum continuavit. In quo quidem castro Pragensi habuit X castellanos sive purcravios, viros strennuos et famosos, quibus ita bene duxerat providendum, quod quilibet eorum circa minus poterat habere XXX armatos pro predicti castri defensione vel causa alterius imminentis necessitatis. Inter quos nobilis vir dominus Gregorius de Drazicz strennuus et famosus ibi purcravius erat precipuus, cuius filius dominus Johannes IIII divina gracia disponente in Pragensem episcopum fuit sublimatus. Et isti fuerunt eciam purcravii ibidem: Mstydruh de Chlum, Onsso de Onssow, Vlricus de Krzsiwsud, Domaslus de Kworcz, qui et subcamerarius erat, Rudolphus de Sbraslauicz, Rapoto de Borczonicz, Sdislaus de Prohonicz, Vlricus frater suus, Andreas de Riczano et' plurima castra et municiones in regno Boemie et alias in suo dominio construxit et firmavit. Et loquebatur manifeste, quod tot et tanta castra, municiones et comoda construere vellet, quod filii sui ea non sufficerent cooperire.

Vir fuit urbanus, constans sermoneque planus,

Prudens, discretus, semper studuit fore letus,

In verbis tutus, raro fuit ipse locutus

Aspera, vel verba, que turpe sonant vel acerba.

Raro fuit tristis, sic semper vixit in istis

Mundanis rebus, quod noctibus atque diebus

In Christum credit, nec ab eius laude recedit.

Capitulum III.

Quomodo Przemisl ad apices imperatorie dignitatis fuit vocatus et de eius regali magnificencia, virtute et morte.

Anno Domini MCCLXV^o rex Przsemisl magnificum convivium celebravit filie sue primogenite pro baptizmo, quam tres episcopi de fonte levaverunt, Pragensis, Olomucensis, Bramburgensis, et hoc in die Purcificacionis beate Marie Virginis, vocatis ad hoc festum omnibus nobilibus Boemie, Morauie et Austrie. Et ipso die rex coronatus venit ad processionem et missas audivit ad altare sancte Marie in ecclesia Pragensi, et biduo celebravit convivium cum omnibus predictis in castro Pragensi. Et sequenti anno VII idus Augusti rex processit versus Bauariam cum maxima multitudine armatorum Boemorum, Morauorum, Polonorum, Australium, Karinthianorum, in quo itinere plurima dampna in regno Boemie fecerunt rapinis, spoliis et incendiis. Terram Bauarie intrantes multo graviora dampna intulerunt, ipsamque usque ad Ratisponam crudeliter devastantes, viros et mulieres plurimos concremantes.

Et anno Domini MCCLXXI^o, mense Augusto missus est Coloniensis archiepiscopus et alii cum eo plures principes ad regem Przsemisl rogantes ipsum ex parte electorum, qui habent eligere regem Romanorum sive eligendi potestatem, quatenus dignaretur assumere apices imperatorie dignitatis, quos rex benigne et graciose suscipiens, honestissime tractat infra aliquot spacia dierum, et convocans suos barones et nobiles, etate et sapiencia fulgenciores, quid in hoc negocio esset faciendum. Et consilio prehabito camerarius regni Boemie, Andreas nomine, ait: O rex invictissime, quis mortalium in terris tue potest potencie equiparari? Deus in celis, tu in terris dominaris, et non est, qui resistat tue voluntati. Et incognite tibi sunt, ad que invitaris diversarum gencium naciones, et rerum dubius est eventus. Sede in solio patrum tuorum, tuum regnum et potestas per climata mundi famosius dilatatur. Rex autem hiis sermonibus acquiescens et recusans ad tante dignitatis fasces assurgere, remunerat nuncios muneribus magnificis in auro, argento, gemmis preciosis, dextrariis, palefridis et aliis clenodiis diversis, vestiens eos et totam familiam erorum, et remisit eos ad electores cum uberiori graciarum accione. Venerunt et plures nuncii similia deferentes, quos rex benigne suscipiens nequaquam peticionibus eorum acquievit, sed muneribus honoratos, referens graciarum acciones remisit ad electores.

Et sequenti anno rex Rudolphus est ad imperium sublimatus.

Et eodem anno pons Pragensis est confractus IIII idus Marcii, et fuit maxima inundacio fluvii Multauie, ita quod extendit suos meatus usque ad ecclesiam sancti Egidii et sancti Nicolai in Foro pullorum et multa dampna fecit.

Et prefatus rex Boemie Przsemisl quocienscunque contra quemlibet regum vel ducum movit aciem belli, semper cum laudabili triumpho ad propria remeavit, et eciam in sui principatus regimine zelo pietatis succensus culpas suas recognoscentibus pius indultor, viduarum non surdus auditor, orphanorum non tardus adiutor. Tempore quadragesimali nocturno tempore solo servo contentus latenter ecclesiam ingressus et super pavimentum prostratus tam diu in oracionibus perseverat, quoadusque largo ymbre lacrimarum fuit madidatum, et ante solis ortum vocat officialem, cui commiserat curam pauperum, requirit, an parata haberet omnia pro pauperibus enutriendis; erat enim mos eius omni die quadragesimali D pauperes pascere, et per dominum Gregorium de Drazicz nobilem virum, in Parasceue eosdem vestivit et alios multos vestire solebat. Lavabat eciam pedes pauperum in Cena Domini juxta numerum XII apostolorum, cuilibet dans solidum denariorum. Veniens eciam ad ecclesiam Pragensem personaliter aggreditur sacerdotes inducens eos suis precibus, ut missas cantent pro salute vivorum alias pro fidelibus animabus defunctorum nec non et missas votivas de sancta Trinitate, de sancto Spiritu, de beata Virgine, de patronis et alias multas; ad manum autem cuiuslibet sacerdotis missam dicentis offerebat II aureos vel XII argenteos. Et ita largus fuit, quod non potest de facili enarrari erga principes, mediocres et pauperes, et semper multitudo magna nobilium et militum et armatorum ipsum sequebatur. Et ornatus regie capelle fuit de preciosissimis pannis auro textis et de purpura et bisso, et omnia utensilia capelle et mense erant ex auro puro, quedam et ex argento decentissime fabricata.

Et anno V elecionis sue Rudolphus misit nuncios ad regem Boemie petens sibi restitui terras, videlicet Stiriam, Austriam, Karinthiam, Portum Naonis, forum Julii, asserens ipsas ad imperium pertinere. Ipse vero asseruit propter causas diversas ipsas iuste possidere. Huius rei gracia ambo reges cum exercitibus suis circa Danubium in Austria convenerunt, ipsum vero flumen in medio eorum decurrebat. Cumque septem ebdomadas morarentur ibidem, videntes personarum et victualium defectus sub iuramenti interposicione convenerunt ad quandam insulam dictam Chamberch cum parva comitiva et tractatu prehabito fedus inierunt in contractu sponsalium, videlicet ut Wencezslaus, filius regis Boemie, filiam domini Rudolphi electi accipiat in uxorem et e converso filius electi filiam regis Boemie sibi accipiat in uxorem. Hic contractus confirmatus fuit et per utriusque principis iuramenti interposicionem in presencia multorum episcoporum et principum et nobilium personarum multarum. Fuerunt eciam instrumenta super eodem contractu confecta et multorum principum pro testimonio sigillis insignita. Unde rex Przsemisl suorum consilio inductus sub spe uberioris gracie obtulit sibi V vexilla in signum subieccionis, sperans sibi eadem cum terris restitui incontinenti. Ipse vero consilio prehabito duo vexilla sibi restituit cum terris videlicet Boemie et Morauie, ponens eum sub spe restitucionis. Et hiis peractis cum pace ad propria remearunt. Acta sunt hec anno Domini MCCLXXVI^o, XII kalendas Septembris.

Eodem tempore filia regis, nomine Chungundis, ad sanctum Franciscum in claustro virginum sancte Clare precidit sibi tricas et vovit Deo virginitatem, induens griseum mantellum, ex quo rex multum turbatur et nobiles regni. Verum tamen de claustro recepta, postea ibidem tradita fuit religioni cum magna solempnitate cum XII virginibus. Que excepta fuit de monasterio per regem Wencezslaum, fratrem suum, et tradita fuit in matrimonio duci Mazouie, cum quo plures pueros generavit. Ipso defuncto fuit facta abbatissa ad sanctum Georgium in castro Pragensi, cui monasterio multa bona fecit.

Rex vero Przsemisl propter terras prefatas ira motus congregavit maximam multitudinem bellatorum et cum eis Austriam intravit. Rex autem Rudolphus hoc audiens cum maxima multitudine diversarum gencium transfretato Danubio venit in eius occursum, et misit suos exploratores, qui viderunt, quod rex non curaret de adventu inimicorum et sui essent dispersi valde huc et illuc pro preda capienda. Unde repente irruit cum suis exercitibus super improvisos et inhermes in modum semicirculi per ordinatas acies circumcingens, et cecidit super regem et miliciam eius formido et pavor, et perterriti et stupefacti fugierunt; unde quosdam vulneraverunt, et quosdam occiderunt. Nobiles vero et barones captivitati mancipaverunt et multi in flumine vicino sunt suffocati. Rex vero Przsemisl eciam ibidem fuit interemptus. Factus est timor magnus et ingens turbacio per totum regnum; nam spolia multa et innumerabiles excussiones ecclesiarum sunt perpetrate et monasteria diversorum ordinum sunt gravata, et quedam destructa, unde omnes diversis doloribus sunt afflicte. Incendia eciam diversa per totam Boemiam et Morauiam sunt facta.

Facta est autem discrasia et divisio regni Boemie juxta placitum regis Rudolphi, electi Romanorum. Sed heu! afflictis affliccio additur, magnaque indignacio Dei extitit in Boemos et precipue in rurenses, sicut aliquando populum Israeliticum delinquentem punivit et afflixit. Errabant autem in montibus et speluncis et cavernis terre, in silvis et nemoribus se abscondentes et res suas, donec tempore hiemali nix descenderet, et non poterant inveniri loca eorum habitacioni oportuna, [in quibus possent se ipsos cum rebus et pecudibus confovere] quia ab inimicis persequentibus tamquam a canibus indagatoribus per vestigia nivi impressa veluti fere silvestres inventi capiebantur et multi cruciabantur propter pecuniam obtinendam, unde rebus privati et denudati in hyeme ambulabant in saccis et mattis sua tegentes pudibunda, torti aculeis diversarum penarum, et multi in fluminibus suffocati sunt, alii trucidati, alii occisi gladio, alii vinculis mancipati, alii igne cremati; nonnulli eciam fame valida et frigoris afflicti asperitate et variis passionibus gravati spiritum exalabant, et licet Rome et in aliis partibus mundi magna fuisset facta persecucio in christianos, hic maior causa videtur extitisse. Illic homines disparis cultus, quia gentiles et Sarraceni contra christianos, hic viri baptizati illos ut sic in crudelitate excedebant. Multi eciam clericorum tam secularium quam religiosorum et laycorum, qui hospicia convenerant in munitis civitatibus, rebus sunt exspoliati, turbacionibus atriti, variis percussionibus afflicti, doloribus et gemitibus sunt arefacti, et in castro Pragensi plurimi propter spem pecunie sunt mortificati, et ille locus solempnis multis fedis actibus tunc erat pollutus.

Capitulum IV.

De malis, que post mortem regis Przsemisl acciderunt.

Rege Przsemysl occiso rex Rudolphus Boemiam intravit. Per aliam partem Otto, Bramburgensis marchio, cum magno exercitu eandem est ingressus, quem predictas rex ad se fecit vocari. Diversis consumatis tractatibus de consensu baronum Boemie tocius regni eidem gubernacula commendavit et Saxones cum principe suo, recipientes se in municionibus, tutelam regni assumpserunt. Wecezslaus vero filius regis predicto domino Gregorio de Drazicz fuit commendatus; tandem marchio puerum de manibus ipsius accipiens ipsum in castro Bezdiez pro tempore collocavit, et ibi ab extranea gente multa sustinuit adversa, et postea septennis puer in Saxoniam ducitur, ubi diversas molestias cum defectibus sustinuit et erumpnas, quas tulit humiliter et pacienter.

Incole vero regni Boemie rebelles Saxonibus esse ceperunt, unde gens genti mollitur insidias, totaque terra subiecta periculis per incendium destruitur et rapinas. Latrocinia plerumque frequentantur et spolia et in brevi tota terra facta est deserta, divites capiuntur et pauperes occiduntur, juvenes et virgines, senes cum iunioribus miserabiliter opprimuntur, et fame urgente tanta pestilencia prevaluit in terra, quod homines variis herbarum generibus vescebantur et veluti pecudes moriebantur et quidam cadavera cruda more canum devorabant; et quedam mulier oppressa nimia fame puerum suum comedere non formidavit, et in aspectu filiorum fame pereunt parentes. Ex fetore quoque cadaverum aer inficitur et multi propter hoc suffocabantur; ecclesie et monasteria, maximos et varios defectus paciebantur; cimiteria deficiunt pro sepultura et maxime fovee fodiuntur, in quas defunctorum corpora proiciebantur.

Prostrati subito veluti pecudes moriuntur.

Maxima pars gentis moritur cito pane carentis,

Materiam flendi parat genus hoc moriendi.

Quo moriens comedit, et qui se vivere credit,

Ex ista gente moritur comedendo repente.

Capitulum V.

Quomodo rex Wencezslaus ad regnum fuit revocatus et de pluribus eius actibus.

Clemencia divina favente regni Boemie nobiles regem suum remitti a marchione Bramburgensi cum debita reverencia pecierunt; propter dampna vero, que ipse sustinuit, quedam civitates sibi oblate fuerunt et castra in V milibus marcarum. Et sic puer ductus est in Boemiam et leticia magna fit in populo universo. Qui quidem a puericie sue tempore in se habuit timorem Domini, sanctis debitum offerens honorem, eorum reliquias magno studio congregavit et auro et argento gemmisque preciosis decoravit, in promissis se constanter tenuit et avaricie vicium sibi nunquam permisit dominari, et sic transiit de virtute in virtutem, et tempore tonitrui et fulgoris sub reliquiis sanctorum se abscondebat et eorum semper adiutorium requirebat. Per duorum quoque annorum spacium corpus suum veste cilicina castigavit, et hoc fecisset ulterius, si non fuisset redargutus. Verum tamen ieiuniis et oracionibus carnem suam macerans, inimicorum a se latenter insidias propulsavit, sacerdotibus exhibuit honorem. Religiosos quoslibet iuxta suorum meritorum qualitatem honoravit et aliis operibus adhesit virtuosis. Mater vero eius per quemdam baronem, nomine Zauissium, decepta, stando in Morauia filium ex eo generavit. Hic, Johannes nomine, seculum renuncians, in ordine Cruciferorum Christo militavit. Sed puer Wencezslaus materno affectu superatus, ipsam ad propria revocavit. Ipsa quoque ad filium pro dicto Zauissio intercessit, qui eius preces exaudivit et curam de curia domine regine totaliter assumpsit et familiares suos in singulis officiis subrogavit et de consensu matris regem in magna custodia coartavit, el nullus de facti suis finale responsum labere potuit, nisi Zauissii patrocinio fuisset adiutus. Rege tacente ipse loquitur et tocius regni solus pertractans negocia plus rege frequenter timetur, solus disponit omnia, sibi soli obediunt universa, et solus officia regni disponit, et amici eius magnas insolencias facere ceperunt de ipso presumentes, hos conturbando et illos subpeditando.

Sed quia Wencezslaus, heres regni Boemie, Guta quoque, filia regis Rudolphi, nondum erant apti connubiis, iste de loco, ubi convenerant, cum matre rediit ad propria, illa cum patre mansit usque ad tempus etatis delicacius educanda. Sed XV anno etatis regis sponsa ipsius ad regnum invitatur, et ipsa terram videns desolatam vehementer expavit et pauperes est consolata et sponsus et sponsa sunt causa gaudii generalis. Supradictus quoque Zauissius clamdestine fuit persecutus et propter ipsum et alias causas rapine et spolia in terra frequentantur. In magna angustia igitur cor regis extitit, dum ex parte una Zauissii fraudulenciam cognovit et experimento didicit, ex alia vero parte quorumdam nobilium suorum insolencias audit. Hoc rex caute dissimulans cum Zauissio exercitu coadunato in Morauia multos latrunculos et malefactores occiderunt et sic ibi castra impiorum contrivit et conventicula reproborum dissipavit. Et XVI anno etatis regis regina puerum peperit et ipsum Przsemisl nominavit, qui eodem anno de hoc mundo migravit. Prefatus vero Zauissius sororem regis Vngarie matrimonio duxit, et sic rex in maxima permansit anxietate, quem in castro Pragensi in brevi cum suis fidelibus captivavit, qui cum magno labore longo tempore tentus a fratre regis Nicolao duce ante quoddam castrum regale Hluboky, figens tentoria, quod cum rennueret resignare Zauissium in suburbio mandavit decolare et ipsi quemdam nobilem nomine Czenkonem eciam decolaverunt. Et quia ipsum et propter alios regis adversarios rex Vngarie et dux Wratislauie dictum regem debellare voluerunt, mira divine ulcionis ruina fuit subsecuta, num infra unius mensis spacium rex Vngarie gladio corruit trucidatus. Dux Wratislauie veneno periit interemptus, et quidam mali ad cor redientes a rege veniam obtinuerunt.

O rex atrite iam iam circumspice, si te

Quis queat eripere, vel ab istorum removere

Fraudibus, hunc quere, sed et inventum reverere,

Vt tibi solamen dignetur sive iuvamen

Ad presens ferre, quod cuncta gravamina terre

Fortis compescas, et ab eius fraude quiescas,

Qui te turbare vult, aut forsan trucidare.

Cor gere tranquillum, mentemque transfer ad illum,

Ut te non spernat regem, qui cuncta gubernat.

Nec cessare piam velis inplorare Mariam,

Ut te turbatum faciat cito letificatum.

Capitulum VI.

Quomodo rex Wencezslaus Boemie ipsum regnum ab imperatore in feodo accepit, et quomodo se ipsum rexit.

Anno Dominice incarnacionis MCCXC^o, ipse est annus Wencezslai, regis Boemie, XXI^us, Rudolphus Romanorum generum suum regem Boemie voluit videre, qui ad ipsum venit cum regina in Egram, quam pro dotalicio filie sue obligaverat regi imperator. Et fit magnum gaudium de eorum mutua visione et varia ostentantur solacia deduccionis. Et in medio letancium rex Boemie regio cultu decoratus prodiit et ut regnum sibi iure feodali Romanorum rex conferat cum reverencia postulavit. Ipse vero graciose hoc fecit et vexillorum adaptatis insigniis leta facie lege perpetua confirmavit. Tandem peractis diebus convivii socer generum ad se vocans, presente filia ipsum regulam vivendi docuit et multa salutaria documenta informavit, quomodo ad Deum et ad homines deberet se habere et iusticiam et ceteras virtutes iugiter fovere et omnia mala fugere et bonis operibus adherere. Reversusque rex in regnum, dominum Arnoldum, Bramburgensem episcopum, ad se vocavit et juxta suum consilium statum regni ordinavit. Rex quoque in cunctis agendis Deo studuit conplacere et divine legis verba et sacre scripture cum summa diligencia consuevit auscultare, quatenus ex frequencia sacre leccionis proficeret in actibus bonis et temporalium cogitacionum impetum motusque illicitos refrenaret et manuum innocenciam conservaret cum mundicia cordis. Et tantam graciam ei contulerat virtus diuina, quod licet elementa literarum non nosceret, omnia tamen et singula, que de divina pagina vel de aliis facultatibus audire contigerat eum, ceteris sanius intellexit iugi memorie commendando, et congrue protulit suam latinitatem alios errantes in litteratura corrigendo. Ex naturali industria racionabiliter contulit cum magistris diversarum facultatum eis varias questiones opponendo: cum theologis de historiis, de iuribus, de casibus et cum phisicis disseruit de antidotis morborum, et notariis perfecte tribuit materiam literarum scribendarum.

Et assidue circa se habuit confessorem, quoniam pecandi occasio evidenter tollitur, quando confessoris intuitu perpetrato scelere in mente hominis erubescencia renovatur, et tanto quisque plus in actibus proficit virtuosis, quanto plures maculas criminum lavacro confessoris frequencius abluit et abstergit. Horas quoque beate Virginis cottidie cum summa diligencia decantavit, missam cum nota de presenti die integraliter studuit audire, qua durante tres vel quatuor missas votivas sibi legi per ordinem procuravit. Communia Dei et sanctorum officia cordetenus didicit missas audiendo. Alloquentibus eum nunquam vel raro voluit respondere, sed flexo poplite et erectis sursum non tantum oculis quam eciam manibus Deum devote consuevit exorare, nam sepe oracionis virtus perditur, dum terrenarum cogitacionum mens strepitu detinetur, et sine omni accidia aliquando XVI, aliquando XX vel plures missas audire consuevit die una et post offertorium ad quamlibet missam obtulit unum grossum manum sacerdotis osculando.

Hic rex audivit multas missas, quia scivit,

Quod mala commissa mox abluit hostia missa

Obsequio cleri; studeas ergo revereri

Servos altaris, ne morte mala moriaris.

Horas cottidie rex decantare Marie

Virginis attente consuevit, ut ipsa repente

Tempore mortis ei tribuat sedem requiei.

Capitulum VII.

Quomodo iterum Wencezslaus, rex Boemie, regem Romanorum visitaverit et de circumstanciis eius.

Erat autem regi Romanorum filius nomine Rudolphus, dux Austrie et Sueuie, cui Agnes, regis germana, quondam nupserat, ipsum rex invitavit in Boemiam et dux cum rege sic pluribus in solacio mansit diebus et in vigilia Ascensionis Domini eodem anno de hac vita decessit et in ecclesia Pragensi sepelitur et obsequie solempniter peraguntur.

Et hiis temporibus cives quidam Pragenses nobilem virum Zbislaum, cognomine Leporem, propter quasdam molestias occiderunt.

Mortuo quoque duce Crakouie maiores natu regem Wencezslaum pro domino elegerunt; ipse vero tunc ad eos personaliter venire non potuit quibusdam causis occupatus, sed dominum Thobiam, Pragensem episcopum, cum multitudine militum Crakouiam destinavit, ut se nomine suo inromitteret de terra.

Eodem anno rex Romanorum moritur et in Spirensi civitate sepelitur. Quo audito rex cum regina in gemitu vehementi fuerunt, exequiasque magnas et eleemosinas largas fecerunt studiose.

Et eodem anno igne familiari consumitur tota civitas Pragensis et civitas Akaron capitur a Sarracenis; et hoc factum est propter dissensionem Cruciferorum, que multa mala operatur.

Et eodem tempore rex, ubi fuerat curia sue venacionis, Zbraslaw nomine, monasterium ordinis Cisterciensis fundavit et Aulam Regiam appellavit, et quia dominus Thobias episcopus asseruit, dictam curiam esse Pragensis ecclesie, unde rex alias hereditates dicte ecclesie assignavit, juxta nobilium terre estimacionem, et abbate cum fratribus intronizatis anno Domini MCCXCII, ipse est annus regis XXII, in dominica Misericordia Domini, que tunc fuit XII kalendas Magii, a domino Thobia, episcopo Pragensi, locus ibidem consecratur. Et rex convocatis abbate cum fratribus CD marcarum redditus cum XXIIII araturis et sufficiencia nemorum Deo et beate Virgini coram suis nobilibus obtulit ex regia liberalitate instrumentis regalibus roborando, et XII fratribus et eorum abbati predicta devocius assignavit. Sed nunc ipsorum laudabilis numerus est excellenter multiplicatus et monasterium ipsorum miro et efficaci opere construitur et diversimode decoratur. Et predictis fratribus rex dedit crucem auream cum gemmis preciosis ornatam, quam pro mille et CD marcis argenti comparaverat, et multas monstrancias ex auro et argento cum reliquiis sanctorum et ornatum multiplicem ecclesiasticum preciosum cum multis calicibus argenteis, CC quoque marcas argenti obtulit pro libris comparandis, et patribus ordinis misit dona multa et preciosa, ut fundacio sua approbaretur, et ut ordinis ei conferrent fraternitatem, quod factum est cum graciarum accione, et pro salute eius creatori omnium preces fundunt

Dicentes: Christe fac rex pius vivat iste

Letus et illesus, exaltetur quasi Cresus

Diviciis, vite fac hunc consumere rite

Cursum presentis, furor hostis cum vehementis

Nunquam turbare valeat, sed magnificare

Ipsum digneris, qui corda fidelia queris,

Et tibi sint grata sua munera Virgo beata,

Protege, defendas hunc et sibi cuncta rependas,

In facie Christi, quem virgo manens peperisti.

Capitulum VIII.

Quomodo rex Crakouiam iverit cum exercitu magno et quomodo precinctus fuit gladio militari.

Ad regem nuncii veniunt, qui ducatum Crakouie, de quo se noviter intromiserat, non tam circumsedencium principum quam incolarum nobilium insidiis incessanter vastari lingua et literis narraverunt. Rex igitur domino Ottoni, marchioni de Bramburch, literas dirigit et, ut sibi in auxilium veniat, postulat cum instancia et requirit. Ipse vero armatorum multitudinem congregat indilate et regi in auxilium propria in persona venit, cui rex magna munera largitur. Et Opuliensis, Ratiboriensis, Butunensis, Thessinensis, quatuor uterini fratres, ad regem venerunt, qui ducatus suos ab ipso in feodo suscipientes suis imperiis amodo voluntarie parere promittunt. Et cum venisset Crakouiam ab universis eiusdem ducatus nobilibus cum ingenti leticia fuit susceptus; consiliis autem pacis ibidem pertractatis ulterius proposuit proficisci. Et mox quadrigis adaptatis et equitibus in Zyradiam venit; ubi tentoria sua figens in die sancti Wencezslai potenter ipsum opidum expugnavit, turbatores quoque pacis, videlicet Loketkonem cum fratre suo, captivitatis sue legibus mancipavit, et reversus est ad propria cum victorie palma.

In illo quoque tempore, quo Rudolphus, Romanorum rex, Gutam, filiam suam, regi tradidit pro consorte, ipse ducatum Austrie a Morauie metis usque ad margines Danubii eidem dotalicii nomine assignavit. Albertus vero, eiusdem regis filius, quem pater in Austria locaverat pro cepitaneo et tutore, ipsam partem Austrie suis usibus potenter applicavit, quapropter controversie occasio oritur inter ipsos. Regina vero Guta, cum esset circumspecta, maritum vive vocis oraculo fratrem vero suum scriptis et nunciis ad concordiam cum summa diligencia invitavit. Ipsa quippe intercedente dies placitandi de parcium statuitur voluntate, quod circa Znoymam in metis terrarum unusquisque veniat et XX personas tantum secum ducat ad locum. Dux vero, dum ad campos venire debuit cum paucis, immemor promissorum innumeram multitudinem armatorum secum duxit et sic terruit regem, ipsum quoque universis suis beneplacitis annuere verborum inportunitate conpulit et coegit. Rex vero de ignominia sibi illata doluit vehementer et ex illa hora profectum sui sororii impedivit. Nam defuncto patre ipsius licet electores propter eius instanciam vota eorum in ipsum direxissent et assignato eleccionis tempore anno Domini MCCXCII^o in mense Maio electores cum principibus Almanie in Frankenwyrde convenerunt. Rex vero quia unus de electoribus fuit et personaliter interesse non potuit, eum per legatos suos impedivit, et comitem de Nasau, nomine Adolphum, pro rege Romanorum elegerunt. Quo facto dux Austrie spe sua frustratus ad suam terram revertitur et ut coronam imperii adipisci valeat, mente sedula meditatur; maluit namque vitam perdere quam de promissis sibi factis ab electoribus cum tanta ignominia resilire.

Qui quidem rex Adolphus vacante marchionatu Misnense de eodem maiorem partem potenter suis legibus subiugauit. Et idem rex regem Wencezslaum, ut ad eum veniret, deprecatur, qui cum ingenti solempnitate circa Grunhaym in nemoribus ipsum visitavit, et variis inter se consumatis tractatibus decenter perpetuo duraturam amiciciam pariter pepigerunt fedusque contractum heredum suorum matrimonio firmaverunt. Ruperto namque regis Romanorum filio Agnes regis filia ibidem traditur et sic principum colloquium fine commendabili terminatur. Rex vero Rupertum, generum suum, a se discedere non permisit et in vigilia sancti Laurencii matrimonium modo, quo inter pueros fieri potuit, consumatur.

Sic consumantur iuvenum sponsalia festa

Ac consolantur populi precordia mesta,

Sed quia durare nequeunt presencia, quare

Mox Agnes moritur et in ecclesia sepelitur

Aule Regalis. Perit hinc connexio talis,

Quam contraxerunt reges simul et pepigerunt.

Capitulum IX.

Quomodo dux Austrie regi fuit reconciliatus.

Albertus, dux Austrie, cepit gentem Sueuicam fovere et multiplicare, indigenas quoque opprimere suamque gentem exaltare. Hoc tolerare nequiverunt et occasionem evadendi ducem et gentem diligenter quesierunt; unde nuncios ad regem dirigunt, ipsum pro domino eligentes, et si potenter ad eos veniret, totam Austriam sue dicioni subdituros se promittunt. Rex autem annuit et consensit eorum legacioni et se venturum in Austriam in brevi cum exercitu promittit. Regina anxia fuit pro sui fratris destitucione, unde nuncios ad eum mittit, ut se culpabilem profitendo fiducialiter committeret se gracie regali. Qui cum paucis veniens, regis pedibus se prosternens veniam ab ipso postulauit subdens se sue gracie et suum ducatum. Rex autem ipsius non distulit misereri, sed humi prostratum benignus elevans omnia petenti condonavit.

Eodem tempore magister Allexius inter regem et Romanos amiciciam procuravit; nam inter Gutam filiam regis, que adhuc fuit in annis infancie, et inter filium domini Gentilis Romani senatoris infantem similiter ex parte altera matrimonium ordinavit, et ille nexus amicicie dissolvitur per mortem puelle. Et hoc dictus Allexius dolose egit, maxime propter suam utilitatem, et contra regem procuravit, quod dux Calisiensis per sedem apostolicam in regem fuit coronatus, qui quidem paulo post a suis occiditur. Rex autem Wencezslaus in regem Polonie cum solempnitate maxima coronatur, predictus autem magister Allexius a famulo suo in via est interemptus.

Et illo tempore rex vocaverat magistrum Goczium utriusque iuris tam canonici quam civilis ydoneum professorem, volens instaurare scriptas leges in suo regno. Quidam autem nobiles hiis auditis non modicum doluerunt, ne vigor scripti iuris invalesceret et ne utilitas aliquorum in iudiciis deperiret, unde rex propter eos distulit facere suum inceptum.

Et ipse eciam generale studium Prage decreverat instaurare, et sui sibi iterum disuaserunt, et hii non intendebant paci principaliter consulere, sed pocius clericalis dignitatis protectibus contraire.

Consilium tale studium revocat generale,

Unde statum cleri rex proposuit revereri.

Miror, quod mille plagas non percipit ille,

Quem cuncti nostis cleri tam publicus hostis,

Qui studii flores et cleri tollit honores.

Quoddam notabile de Celestino papa.

Anno Domini MCCXCV^o sanctus Celestinus papa maxime humilitatis ipsum impellente gracia anno primo sedis sue in Neapoli civitate apostolice dignitatis apicem voluntarie resignavit. Hic quidem antea Petrus de Marcone dictus fuerat sub regulari degens habitu monasticam vitam et heremiticam diu duxerat, sic ut celibis vite sanctimonia istum virum celestem dignum Celestini nomine non immerito faciebat. Et licet ex isto sanctissimo quam sanissimo capite se feliciora membra universalis ecclesie reputarent, ipsa tamen humilitas, que alta nescit sapere, sed timere, pastorem pervigilem quasi pro servo docuit se habere. Deus tamen, cui accepta sunt vota humilium, suum, qui se ipsum contempsit, clarificare dignatus est famulum in miraculorum operibus et signorum. Quadam namque vice, cum post resignacionem sedis apostolice ad quoddam castrum duceretur, mulier quedam infantulum ab utero matris sue claudum viro Dei in itinere obtulit ad benedicendum, et prece prelatorum tunc presencium inclinatus manu sua edidit crucis signum et mox membra pueri sunt distracta et totaliter fuit sanatus. Et in vigilia Assumpcionis beate Virginis in ipsa nocte sacra successor suus, dominus Bonifacius VIII, qui erat in secundo comodo sibi contiguus et vicinus, audivit eum cantantem missam defunctorum, videlicet: Si enim credimus, quod Iesus mortuus est et resurrexit. Et cantores erant super morem humanum dulciter et suaviter cantantes, qui per quandam rimam introspexit, neminem vidit nisi solum sanctum Celestinum circa altare decenter ornatum. Interrogatus vero a domino Bonifacio, cur cantaret missam de nocte, cum hoc solum sit licitum nisi in Natiuitate Christi, et cur cantaretur missa defunctorum in tali solempnitate, ipse vero respondit: quia sic Deo placuit et sic habere voluit, ideo hoc est factum. Et ipse canonizatus est per dominum Clementem papam V anno Domini MCCCXIII^o et sanctorum kathalogo annotatus.

Et Bonifacius VIII, qui sibi successit, fuit utriusque iuris sciencia preditus ac in omni temporali negocio valde bene eruditus, qui prius vocatus proprio nomine Benedictus. Hic domino Celestino sub pretextu pie ammonicionis consuluit et suggessit, ut de papatu cederet, quia spem de eodem habebat. Timens vero Bonifacius, quod vivente Celestino aliquod posset scisma in ecclesia suboriri, ei in quodam castro iussit fieri habitaculum, ibique ipsum usque ad ipsius obitum fecit cautissime custodiri. Iste Bonifacius vir magnanimus sextum librum edidit decretalium, annum quoque centesimum fore instituit iubileum, ipse quoque Romanos dictos de Columpna dampnavit et per hoc humiliavit et contra Philippum, regem Francie, graviter cepit procedere; unde factum est, quod anno eodem, quo et mortuus fuit Bonifacius papa, per eosdem Columpnenses et per marssalcum regis Francie in Annania, sua scilicet natali civitate, in domo clauditur, capitur et usque ad diem tercium fugatis ab eo suis omnibus custoditur.

Anno Domini MCCXCVI^o quedam monstruosa fuerunt, videlicet, quod duo pape conconditer vixerunt, duo eciam reges in Almania pro imperio certaverunt; nam Fridericus, dux Austrie, a quibusdam electoribus Imperii electus contra Adolphum, regem Romanorum comitem de Nasau, valide surrexit ipsumque occidit in bello campestri et pro eo regnavit.

Eodem anno quidam crudelis homo, nescio quo zelo impellente ductus, congregatis multis satellitibus in diversis civitatibus, multa milia Judeorum interfecit, qui autem ad castra vel ad municiones confugerant, hos fumus et ignis consumpsit. Irruit tunc timor super Judeos in aliis terris constitutos. Et rex Wencezslaus in suo regno omnes Judeos detinuit, et ab eis recepit pecuniam infinitam: sic et diversarum terrarum principes fecerunt. Nam quidam ex Judeis acubus et clavibus corpus Christi pupugerunt, quod de ipso sanguis manifeste stillavit et effluxit.

Capitulum X.

De sollempnitate coronacionis gloriosi regis Wenczeslai Boemie.

Rege pacifico, qui de excelso celorum habitaculo humana sub specie ad vallem nostre miserie descendens in terra hominibus bone voluntatis pacem nunciare et dare venerat, misericorditer disponendo, post turbulentas discordiarum tenebras, grata tranquilitas et pacis status Boemie exoritur in regno. Regi naturali superoptato divini doni beneficio gaudium nascitur, populus regni in suo rege gaudet uberius et letatur. Sic itaque mitigatis adversitatis algoribus, flante austro felicitatis vento in terra Boemie apparuerunt flores consolacionis et leticie et pacis. Unde rex statum suum et regni sagaciter perpendebat et quod honori suo et regni advertebat. Igitur omnibus in unum convenientibus dies et terminus satis prolixus regie coronacionis prefigitur, ut ad festum tam celebre rerum omnium opulenta copiositas procuretur. Sciens autem rex, quod omnis potestas est a Deo, quia ipse est rex regum et dominus dominancium et princeps regum terre, et Salomone testante: In manu Dei est rex et cor eius et quocunque voluerit, vertet illud, et ut gradualiter ascenderet ad fastigium sui regni, primum cepit querere regnum Dei. Statim igitur ad sedem apostolicam ad Bonifacium VIII, qui sextum decretalium composuit et edidit, rex destinat ambassatores pro eo, quod sanctam benediccionem accipiat, et quod regis pium propositum, ut obedientis filii Romana ecclesia non ignoraret, et factum est, quod auctoritate apostolica rex et regina ab omnibus peccatorum suorum nexibus absolvuntur et sic purificatis conscienciis susceperunt regalis unccionis sacramentum. Et Maguntinus archiepiscopus, cuius officii interest reges Boemie coronare, per sedem apostolicam suspensionis ab officio et interdicti laqueis fuerat irretitus, unde papa ad instanciam regis concessit metropolitano, quod per illum diem duntaxat debeat fungi suo officio, quo regie coronacionis celebranda esset coronacio. Et consueverunt reges Boemie suis coronatoribus C marcas liberaliter assignare.

Omnibus igitur ad huius famosi festi gloriosa solempnia per provisores regni et alias ydoneas personas necessariis procuratis dies exspectate leticie instabat, per presenciam quoque venerandissimorum patrum et dominorum, domini Gerhardi sancte Maguntine sedis et Burchardi sancte Maydburgensis sedis archiepiscoporum, domini Gregorii, Pragensis episcopi, Theodrici Olomucensis, Alberti Misnensis, Henrici Constantinensis, Petri Basiliensis, Frisiensis, Johannis Cracouiensis ac Lubucensis dominorum episcoporum et multorum abbatum Cisterciensis, Premonstratensis et beati Benedicti ordinum, nec non per omnium prepositorum, priorum, decanorum, canonicorum, plebanorum et ecclesiarum rectorum, quacunque preemineant dignitate, de regno Boemie et de aliis pluribus terris convenit multitudo ad dictam solempnitatem. Insuper per gloriosam principum illustrium presenciam domini Alberti Austrie, Bolconis Slesie, Glogouie, Opulie ducum et aliorum, necnon et per aspectum gloriosorum principum domini Hermanni Bramburgensis, domini Ottonis cum telo, domini Friderici Misnensis marchionum gaudium festive leticie augmentabat, et eciam preclara multarum terrarum comitum, liberorum baronum et militum et innumerabilium aliorum presencia nobilium et militum festum illustrabat. Adest igitur festum celebre, quia illuxit tempus glorie, quo refulsit rex quasi sol in regno Boemie, qui prius erat quasi in nubilo nunc autem ut in solis radio.

Unde anno Domini MCCXCVII^o, etatis vero regis Wencezslai XXVI, in die sanctissimo Penthecostes, que tunc fuit IV nonas Junii, in figura anni iubilei universo populo iubilante, in Pragensi ecclesia iuxta summum altare beati Viti martiris, circumstantibus predictis principibus et prelatis, serenissimus princeps dominus Wencezslaus secundus, rex Boemie sextus, una cum coniuge sua illustri domina Guta, domini Rudolphi regis Romanorum quondam filia, invocata et cooperante Spiritus sancti gracia, sancta consecracione et unccione previa, leganiter insignitus est et solempniter coronatus. Unde omnes ympnum leticie sunt personantes et Te Deum laudamus cantantes, et erat omnium oracio et vox una: Vivat rex Wencezslaus cum regina!

Letantes mente de rege novo sapiente

Dicunt: Rex divus sit vita perpete vivus,

Regnet, proficiat, felix super omnia fiat.

Quis non gauderet et gaudia mera teneret,

Quando conspiceret, quod concio leta studeret

Non nisi letari, nequit os hec gaudia fari,

Que pellunt triste. Benedic regem pie Christe.

Amen.

Capitulum XI.

De apparatu precioso ad coronacionem regiam adaptato.

Ne coronacionis debitum officium dignitatisque decus et regie opulencie maiestas, que claris titulis ad excelsum apicem est erigenda, debitis circumstanciis careret, factum est pro regali curia et commodo inter montem Petrinum et ripam fluvii Multauie in loco campestri et ameno pallatium mire magnitudinis et structure de serratis arboribus et dolatis compaginacionibus et ferramentis connexis, tamquam semper duraturis; atque hoc aliquantulum a terra in altum elevatum fuerat, ut ascensum preberet et aditum per gradus. Mense, sedilia et omnia, que pertinebant ad convivium hoc magnificum celebrandum, et nil de contingentibus erat pretermissum. Insuper et tocius palacii et ambitus palacii regalis circumdatus erat preciosissimis pannis diversi generis et coloris, qui interpollati multiformitate auri et argenti gemmarumque decore fuerant. Unde non parum inter serenas facies principum rutillabant. Sed quid de multitudine est dicendum, cum honor regis sit in multitudine populi testante Salomone. Certe quia longe lateque fuerat legacio diffusa et sonus exiverat in omnem terram, unde congregatus ibi fuerat populus maximus et quasi innumerabilis, ita quod magnitudo civitatis Pragensis ad capiendum eundem non sufficiebat, unde bene ad ipsam hoc dici poterat: Leva in circuitu oculos tuos et vide, omnes isti congregati sunt, venerunt tibi; omnes fines iam honorant te propter dominum Christum tuum, qui unctus est tibi in gloriam et laudem. Et maxima opulencia fuit tunc in ipsa civitate et decor; nam intus domorum facies et latera bisso vestiebantur et purpura et platee miro modo fureant decorate; forinsecus autem ubique fixis tentoriis campi replentur florida iocunditate et tabernacula in circuitu eius fuerunt gloriosa. Et que estimacio valet capere vel racio, quanta tunc expensarum fuerit magnitudo? Nam notarius pabuli pro certo retulit, quod pro solis hospitibus et advenis pabulum de curia regis dabatur pro equis, quorum equorum fuit numerus centum milia et XC milia, insuper et equi mille. Ad hoc non computabatur pabulum, quod dabatur pluribus indigenis et hiis, qui inter cottidianam familiam fuerant computati, quorum numerus non est parvus. In novo quoque foro per ocultum meatum subterraneum fontes facti fuerunt, de quibus vinum more fluminis, qui voluit, hauriebat. Et notarius coquine retulit, quod pro ovis pullorum expense fuerant marce gravis ponderis DCCC.

Hinc ac inde gira, si queris cernere mira,

Regi congaude, que sunt dignissima laude

Curia regis habet, ubi nullus eget neque thabet,

Omnes letantur gradibusque suis sociantur.

Conspicis hic multa pulchra specie bene culta.

Tunc et honorati domini sunt, sunt onerati

Servi per dona, regis facit ista corona.

Hic se barones clypeis per brachia trudunt,

Illic tirones per tirocinia ludunt,

Vibratas hastas tangunt, si non procul astas,

Hoc caveas multum, quod non tangat tibi wltum.

Non est platea, que non sit plena chorea,

Hic etenim Muse propriis sunt artibus use.

Tympana nabla chori, thuba sambucique sonori,

Rocta, figella, lira resonant dulcedine mira.

Omne genus ludi fuit hic: currunt ibi nudi,

Ut fiant abiles, pugiles non sunt ibi viles.

Hic scit cantare, quidam carmen recitare,

Talis saltare, manibus scit ille meare.

Oremus Christum, quod regem protegat istum,

Det sibi solamen, homo dicat quilibet amen.

Capitulum XII.

Quomodo rex sequenti die coronacionis sue novam ecclesiam fundavit.

Referente regum historia dicitur, quod plurimi reges ex Juda non solum pro adepta de hostibus victoria verum eciam pro suscepta honoris gloria olym ad templum sanctum, quod erat in Iherusalem, venisse et ibidem obtulisse sacrificia, victimas et hostias pacificas. Quid? Minus fecit iste rex? Solus enim ex eis rex Salomon, que Dauid pater suus sibi reliquerat, donariis templum in Iherusalem construxerat, in quo populus Deum adorabat, et reges, qui fuerunt postea, offerebant quidem in templo, sed non templum. Iste vero rex non solum obtulit acceptabile sacrificium in templo, verum eciam obtulit et templum Domino pro sacrificio. Unde ne rex gratissimus vicium ingratitudinis incurreret, sciens, quod ingratitudo fontem pietatis, rorem misericordie et fluenta gracie exsiccat, et eciam ut de accepto beneficio consecracionis et sue unccionis primicias domino Deo offerret, completo igitur die regie coronacionis statim die sequenti, hoc est feria secunda post Penthecosten, que tunc fuit anno Dom. MCCXCVII XII kalendas Junii, cum universa curia et turba principum et nobilium et omnium aliorum, qui convenerant ad diem festum, rex ex novo coronatus venit ad fundacionem suam ad Aulam Regiam valde mane, orto iam sole, ubi statim rex regalibus ornatus insigniis in loco aptato et fundamento prius disposito, novum monasterium fundavit. Nam ad imperium regis dominus Hermannus, Maidburgensis archiepiscopus, cum rege et primo abbate choris astantibus et cantantibus primum lapidem ponunt cum magna devocione, in quo lapide aureis litteris scriptum fuerat: Ihesus Christus. Quo posito et ipsis de fundamento exeuntibus iam dictus archiepiscopus solempniter pontificalibus indutus in loco, ubi maius altare beate Virginis est factum, assistente rege in regalibus ornamentis et assistentibus reverendis episcopis et dominis Gregorio Pragensi, Theodrico Olomucensi, Johanne Crakouiensi, Alberto Misnensi, Petro Basiliensi, Henrico Consta[n]tiensi, Lublicensi et Frisiense (sic) missam de Annunciacione beate Virginis, scilicet: Rorate celi desuper, cum maxima solempnitate celebravit, septem episcopi ibi cantaverunt alleluia. Missa vero illa finita rex coronatus sceptrum manu tenens processit in circuitu fundamenti iam fundati monasterii, ducentos et XL barones et nobiles regni Boemie ac multarum aliarum terrarum cinxit baltheo militari larga dona eis tribuendo.

Adolescentes quoque tres regi fuerunt presentati et nullus potuit intelligere eorum ydioma, tandem unum ex eis rex tradidit literis imbuendum, et idem narravit regi, unde esset, dicens: Pater meus, rex transmarinus, quendam regem vicinum habuit, cuius terram intrare voluit cum valido exercitu, et dum ad mare venissemus honustis navibus navigantes, subito exorta tempestas naves concussit et cum patre meo omnibus ibidem submersis, me cum paucis ad litus cuiusdam insule impetus tempestatis deportavit, et assumptis hiis duobus clientibus periculis me exposui et fortune, et sic mundum perambulando tandem, domine rex, ad tuam curiam perveni. Et ipsum rex cum sociis suis magnifice honoratum ad propriam terram redire permisit.

Magnum quoque affectum et amorem habuit rex ad predictam suam fundacionem, ita quod nunquam munere vacuus et solacio ipsam visitavit.

Accipe rex Christe bona dat nova rex pius iste.

Fert cito productum rex hesternus tibi fructum,

Rex hic in exemplum voti sancti modo templum

Incipit exstruere, postquam nova sceptra tenere

Incepit regni, non hoc ex pectore segni.

Capitulum XIII.

De morte inclite domine Gute, regine Boemie gloriose.

Gaudia mundana pereunt quasi sompnia vana,

Et velud in sompnis honor est fantasticus omnis,

Tristia succedunt nobis, cum leta recedunt,

Et perit ut fenum, quicquid tu cernis amenum.

Et Salomon ait: Extrema gaudii luctus occupat, unde ipsa verita, que in se essencialiter est incommutabilis, dixit: Regnum meum non est de hoc mundo, mundus enim transit et concupiscencia eius. Sic versa est in luctum cythara nostra et organum nostrum in vocem flencium. Nam inclita domina Guta regina invalescente morbo, quem in infantuli partu tunc noviter precedente contraxerat, ex vehementibus doloribus cognovit, quod ei ultimus vite terminus advenisset, sapienter de domo sua et rebus cepit disponere et que prodessent anime cogitare. Et omnibus sacramentis ecclesie susceptis et finaliter testamento consumato, animam suam cum magna emisit devocione anno Domini MCCXCVII, XIIII kalendas Julii, et sepulta est in ecclesia Pragensi circa sepulchrum regis Ottakari. Et fecerunt omnes planctum magnum super eam. Vixit autem post coronacionem suam nisi XVII diebus, et tunc quasi fulgida et excellens lucerna fuit extincta ex Dei permissione.

Auspicium letum deplorat nobile festum;

Principium letum cecat veniens cito letum,

Namque coronata, post tam solempnia grata

Proch dolor! exuta nexu carnis bona Guta.

Nomen habens a re, vivens sine crimine clare.

Inclita regina fuerat, cui sit medicina

Dextra larga Dei, sibi dans sedem requiei.

Et quis non fleret et toto corde doleret,

Quando conspiceret, quod mortua forma iaceret.

Et speculum verum preclarum hoc mulierum,

Servans virtutem tribuens aliisque salutem.

Laude fuit digna, generosa, pudica, benigna.

Et eodem tempore rex misit Florenciam pro viris idoneis et discretis, qui venientes ad mandatum regis novum nummisma fabricaverunt. Anno igitur Domini MCCC mense Julio moneta fuit facta grossorum pragensium et denariorum parvorum, quia prius fuit frequens variacio monete et pauperibus valde dampnosa, et precipue mercatoribus non expediebat, quia denarius, qui heri et nudius tercius fuerat bonus et datilis, post breve dierum spacium esse desineret usualis.

Corda facit leta quam pluribus ista moneta.

Grossum denarium multi reputant quasi divum.

Hunc qui conservant pluresque simul coacervant.

Et quasi pro sanctis venerantur eos, quia tantis

Grossis de multis spes est permaxima stultis.

Hic grossus nummus iam iam manet undique firmus,

Quem scio dispersum longe, sed raro reversum.

Capitulum XIV.

Qualiter rex Poloniam intraverit et in Gnesia fuerit coronatus.

Boni cuiuslibet proprietas hec existit, quod longe lateque se diffundit et stare nescit inter angustias terminorum paucorum. Unde virtus eximia ac morum legalium decencia et bonitas, quam in se rex Wencezslaus habuit fama preconizante se ubique dilatavit, quod alie gentes sub istius regis pacifici regimine degere affectaverunt. Unde factum est, postquam primus rex Kalisiensis occisus fuisset, nullum heredem masculum superstitem reliquit, unde cuncti nobiles terre illius in regem nostrum vota sua direxerunt, et mittentes nuncios supplicant ipsi, ut ad eos venire dignaretur et puellam, que regni heres exstitit, duceret in uxorem. Quibus rex consenciens congregato valido exercitu Poloniam intravit anno Domini MCCC^o, et ibidem adversarios suos expugnavit et dominio suo civitates et castra subiugavit. Veneruntque ad ipsum de Opulia, de Tessyn, de Cuyauia ac plures alii de Polonia duces et principes, qui se serviciis regalibus applicaverunt fidemque et omagium regi humiliter prestiterunt. Tandem ut regalis potencia terram Kalisiensem, Gnesnensem, Pomeranam, Posnaniam ac omnia illa loca confinia obtinuisset, ad Gnesiam civitatem metropolim pervenit et ibidem cunctis principibus et nobilibus viris petentibus per dominum Petrum, Gnesnensem archiepiscopum, previa benediccione corona regni Polonie et dyademate solempniter est insignitus. Et ibidem plurimi barones et nobiles per regem militari baltheo cingebantur. Et dominum Henricum dictum de Duba pro capitaneo ibi dum statuisset, cum gaudio Boemiam est reversus.

Sed anno Domini MCCC primo, filius Wencezslai, regis Boemie sexti, in regem Vngarie est electus. Mortuo namque Andrea, rege Vngarie, unicum filiam heredem reliquit, et omnes barones et nobiles illius terre regis filium in regem et dominum concorditer elegerunt. Venerunt igitur quidam magni nobiles ad regem et filium suum in regem postulaverunt; qui tamen de maturo consilio suorum eorum peticioni consensit et hoc fecit, quia consolacionem patrie et pauperum ex hoc previdit profuturam. Unde iuvenis rex Wencezslaus XIII^o etatis sue anno in Vngariam cum innumera multitudine est profectus. Eodem quoque anno per Colosensem archiepiscopum in civitate Alba regum Vngarie corona et dyademate cum preclara solempnitate est coronatus, et peracto festivitatis gaudio in Budinam ipsum honorifice deduxerunt.

Et licet Bonifacius papa VIII Karulum adolescentem, Karuli regis Sicilie filium, in Vngariam pro rege transmisisset et rex Romanorum Albertus eciam sibi opposuit, verum tamen proficere non potuerunt. Rex autem filium suum, regem Vngarie, cum magno exercitu visitavit et dulci presencia et allocucione cum amplexibus fruebantur, et causis eorum feliciter peractis in Boemiam pater cum filio feliciter sunt reversi.

Ecce Boemorum rex fit rex Vngariorum.

Plaude Boemica gens, tua sit letissima iam mens.

Vngara, Polona tibi subiacet ecce corona.

Hunc lauda regem, iam regna tenent tria legem,

Ipsis quam rex dat, unus cum laudibus exstat.

Hic commendandus princeps et semper amandus,

Qui regnat late de magnifica probitate.

Rex merito crevit, cuius virtus inolevit

Et fulgens vita claro stat honore polita.

Capitulum XV.

Qualiter Elizabeth, filia regis Polonie, regi nupserit et fuerit coronata.

Anno Domini MCCC cum Elizabeth, filia regis Polonie, XIV etatis sue anno Pragam fuisset adducta, sed per tres annos rex protraxit festum nupciarum, ex quo regnum Boemie et Polonie graviter fuerat conturbatum; tandem de consilio suorum fidelium ipsam sibi in matrimonium copulavit et coronari in reginam Boemie et Polonie auctoritate Maguntini et consecrari in ecclesia Pragensi solempniter procuravit. Et fuit facta maxima structura inter ecclesias beati Viti et sancti Georgii in castro Pragensi, tamquam semper duratura. Sedilia quoque et mense et omnia, que pertinebant ad regale convivium celebrandum, preparata fuerant et totus circuitus erat circumdatus pannis diversi coloris et interpollata varietate auri et argenti delectabiliter fulgebant, et sic hoc festum fuit decenter consumatum. Anno quoque tercio post nupcias filiam peperit, quam Agnetem nominavit, mortuo quoque rege Wencezslao, quam reverendus pater et dominus, dominus Johannes III, Pragensis episcopus XXVII, baptisavit.

Eodem tempore Tasso de Wissenburch, regni Boemie camerarius, qui Prage fuit cum rege, ante ecclesiam sancti Clementis inter suos multos familiares a quodam paupere cliente propter iniuriam magnam sibi factam est interfectus, et sic ille per totam turbam attonitam fugiens obtinuit vitam.

Miles quidam animo conturbato exposuit coram rege Wencezslao, quod iniuste paciebatur, allegat sibi factam violenciam postulans querimoniis dari sibi iudices ad iusticiam exequendam. Tunc rex propriis intentus commodis causam querulantis non advertit, sed a se mestum iussit abire. Et in brevi rex recurrens ad conscienciam se ipsum intranee multum redarguit et culpabilem reddit et solus intrans in cubiculum clauso hostio candelam ardentem cruribus applicavit et acriter se combussit et ait: Sic caro ardeas, ne in futuro perpetuum ardorem sustineas et in quinque locis quasi cauterium fecit propter huius peccati penitenciam et correccionem.

Tales cocture carni fuerant nociture,

Sed prosunt anime, quia sunt eius medicine.

Et eodem tempore Albertus, rex Romanorum, Boemiam intravit et ibidem multa mala perpetravit. Causa autem fuit hec ipsius adventus: Nam licet noster rex ipsius sororis fuerit maritus et fuit ipsius promotor ad imperium Romanum et multa bona fecisset, tamen idem rex Romanorum avaricia corruptus, que multorum malorum est operatrix, a rege nostro postulavit, ut sibi Chutnam cum suis argentifodinis concederet sex annis vel LXXX milia marcarum in redempcionem eiusdem persolveret tam pro annis preteritis quam futuris, que dicebat ad se pro parte decimarum iure Imperii pertinere, et petivit sibi resignari Egram, Misnam, Vngariam, Crakouiam et totum Poloinie regnum. Cui rex ad predicta cum consilio suorum sapientum veraciter et racionabiliter respondit: Primo quod decimas de iure dare non deberet et quasdam terras dotis nomine et quasdam iure successionis, quasdam autem vocacionis titulo possideret, ideo ipsas resignare non deberet. Rex vero Romanorum hiis auditis cum magno exercitu venit et circa Budwoys, sua tentoria collocavit, et ibi filium suum ducem Austrie expectavit, qui cum Vngaris, Bulgaris et paganis per Morauiam transivit et ibi multa mala exercuit; nam circiter quatuor milia hominum ferro et igne interfecit. Virginum quoque ac matronarum ac ceterarum mulierum greges plures a paganico exercitu extra terminos terre sunt educti, et nulli etati pepercerunt: capita infancium infixa sunt lanceis et corpora eorum ad subsellia ligaverunt et alia diversa mala fecerunt. Et post ea pater cum filio cum suis circa Chutnam convenerunt. Incole vero ipsius fuliginem purgamentorum scoriarum argenti alias quoque inmundicias fluvio ibi currenti miscuerunt, unde homines et iumenta de exercitu bibentes sine numero interierunt. Rex vero Boemie congregaverat inclita bellatorum agmina et illa in civitatibus et municionibus collocavit. Videns quoque, quod exercitus adversariorum deficeret propter diversas causas, admovit exercitum suum ad Chutnam in crastino bellum cum hostibus commissurus. Rex vero Romanorum cum suis percussus metu in primo noctis galli cantu fugam arripuit et abscessit. Rex vero noster transitum ipsius dissimulavit.

O rex Alberte clamat tota gens super te!

Hec incepisti mala, quorum causa fuisti.

Nam cum venisti, tunc stare sibi omine tristi

Terra Boemorum cepit, quia turba tuorum

Nunc bellatorum dampnum cumulat spoliorum.

O quot tristantur per te nunc et lacrimantur,

Qui sunt nudati, rebus simul excoriati.

Capitulum XVI.

Quomodo dominus Johannes IV, Pragensis episcopus XXVII, fuit in episcopum electus et consecratus.

Rebus raritas precium facit, unde nil preciosius et nil optabilius in ecclesia Dei bono utilique pastore et pontifice, qui tamquam angelus Domini illustrans, purgans et perficiens dirigit suos subditos in viam saluti eterne ipsisque providens et disponens in hiis, que ad animam et corpus dinoscuntur pertinere. Et de tali intelligitur illud ewangelicum: Fidelis servus et prudens, quem constituit dominus super familiam suam. Divina igitur gracia providente venerabilis pater dominus Johannes IV, Pragensis episcopus XXVII, filius domini Gregorii de Drazicz, regnante serenissimo principe domino Wencezslao secundo, rege Boemie et Polonie sexto, anno Domini MCCC primo in Pragensem episcopum fuit electus. In cuius eleccione rex cum regni nobilibus, clerus et populus gratulando et exultando regi celorum graciarum uberes referunt acciones. Donavitque dominus rex domino electo annulum aureum cum preciosissimo lapide smaragdo pro DCCC marcis estimatum, cum quo fuit in consecracione ab ordinatore suo subarratus. Dominus quoque Vlricus, prepositus Pragensis, ait ad regem: Quia dominus episcopus Pragensis potest licite venari in silvis regalibus, placeat vestre magnificencie, ut ego ad solempnitatem domini electi de ferinis providerem. Cui rex respondit: Propria in persona volumus ei venari; quod effectui muncipavit. Nam ante diem consecracionis tres currus variis ferinis refertos, domino electo transmisit et alia plura providendo, que erant necessaria future solempnitati. Et consecratus est cum maxima decencia et honore in dominica, qua cantatur: Populus Syon, in ecclesia Pragensi rege assistente cum ingenti iocunditate et aliis principibus et magnatibus regni, clero et populo universo. Rex vero dedit graciose domino episcopo sceptrum suum et pomum cum cruce auro fulvo decoratum eidem conferendo regalia sive principatum. Deinde rex allato libro ewangeliorum iussit eundem dominum episcopum librum cum dextra manu aperire, et occurrit ewangelium, quod legitur in XII dominica, et in eodem continebatur: Bene omnia fecit, surdos fecit audire et mutos loqui. Cuncti vero hoc intuentes gracias Deo referebant de tam insigni et magnifico principe et pontifice, regem celi affectuose laudantes. Officioque divino consumato rex cum domino episcopo pontificalibus induto et infula coronato cum maxima multitudine nobilium ad curiam episcopalem equitavit et accipiens equum domini episcopi per frenum introduxit eum in portam clara voce hec verba proferendo: Dominus custodiat introitum tuum et exitum tuum ex hoc nunc et usque in seculum. Et post leta et dulcia colloquia instaurantur convivia, mense ponuntur, copiositate ciborum lautissima decorantur, et in illo laudabili conventu multorum virorum ac prelatorum electorumque clericorum spectabilique varietate ornatorum omnes sensus interiores et exteriores reficiebantur. Pauperes quoque, qui venerant ad diem celebrem solempnitatis, non solum spiritualem sed eciam corporalem receperunt consolacionem.

Domino quoque episcopo digne et laudabiliter in suo presulatu existente, advertit et vidit inter ceteros defectus defectum maiorem et dampnabiliorem, quem antecessores sui nequierunt exstirpare, nec suos subiectos ad statum salutis et rectitudinis revocare, videlicet quia plebani et rectores ecclesiarum erant quasi mercenarii, non ut pastores, ex quo sequebatur ingens periculum animarum; nam tunc auctoritate suorum patronorum, que in hoc facto non habebat vigorem, missas celebrabant et ecclesiastica sacramenta ministrabant. Si quis autem de plebanis patrono suo non obtemperavit, mox ab ecclesia fuit repulsus et alter iterum ad spacium unius anni a festo sancti Georgii usque ad sequens festum fuit subrogatus. Dominus vero episcopus maluit suam vitam periculis et morti exponere quam talia nefaria acta tollerare. Unde mox regi et baronibus regni se opposuit, ipsos de tali errore arguendo et consulendo, ut a talibus illicitis cessarent et animas suas et subditorum suorum a dampnacione perpetua liberarent et specialiter tales plebanos tamquam mercenarios a divino suspendit officio. Quidam vero de baronibus cum nimio furore accensus et indignacione coram multis baronibus et nobilibus ait domino episcopo prefato: Magis eligeremus iterato ad paganismum redire quam talia ad velle vestrum admittere. Verum tamen venerabilis pater virtute constancie roboratus, metum abiciens et terrorem pretaxatum radicitus exstirpavit errorem. Deinceps ad presentacionem patronorum plebanos ad ecclesias rite et legittime confirmavit, sicut spectat ad officium et episcopalem dignitatem, ita ut amplius curas animarum sibi commissas auctoritate domini episcopi sollicite gubernarent, officium divinum licite celebrando et sacramenta ecclesie populo ministrando.

Postquam hec et alia sagaciter et salubriter disposuisset, deinde fuit per dominum Clementem papam V ad concilium vocatus Wiennense, qui illic profecturus milites suos et capellanos totamque familiam suam excellenter vestivit, sicque stipatus magna milicia ac decenti familia dum ad predictam urbem pervenissent, cum maximo honore ab uniuersis prelatis et clero fuit susceptus. Dominus quoque papa ipsum dominum episcopum suis exeniis magnifice honorabat, eadem de Wienna in Lugdunum solempniter transmittendo. Cumque omnia acta sua ibidem prospere terminasset, ad suam diocesim magno cum gaudio fuit reversus, in qua in brevi synodum solempniter celebravit, constituciones saluberrimas faciendo, clerum suum a pravis actibus retrahens, laudabilibus operibus iussit insudare. Regem quoque ac cunctos magnates et regni nobiles monitis salutaribus instruebat, prebens se ipsum cunctis veluti clarum exemplar, operibus quoque pietatis studiosius insistebat, non solum viduas et orphanos tamquam pius pater fovens et protegens, verum eciam pauperes pavit, nudos vestivit et statutis diebus cuilibet pauperi ad suam curiam venienti denarium dedit. Et pauperes in ecclesia Pragensi clerici et layci adventum suum cum gaudio prestolabantur; nam cuilibet fuit largitus denarium per magistrum Michaelem, suum dispensatorem. Et sic sex opera misericordie tam corporalia quam spiritualia devocius exercebat; unde Deo, que Dei sunt, reddebat, et que regis sunt restituebat. Nam quocienscunque ad expedicionem sive bellum properabat, mox secum in propria persona cum magno exercitu vel loco sui electam miliciam optime expeditam cum propriis sumptibus transmittebat. Ecclesias quoque plures in sua diocesi et precipue in episcopatu construxit, municiones ac varia commoda et edificia instaurando. Specialiter curiam suam circa pontem Pragensem venustissime reformavit; nam prius porta eius de rudi opere cum lignis et septis et alia commoda intrinseca facta fuerunt, ipse vero in porta turrim de lapidibus sectis et dolatis fortissimam erexit et granaria usque ad turrim pontis cum aliis pluribus edificiis valide perfecit, lateribus ea firmiter tegendo. Capellam pulcherrimis picturis depingi procuravit, in qua ymagines omnium episcoporum Pragensium secundum ordinem sunt situate. Palacium vero sive cenaculum scripturis et picturis extat repletum, multi quidem versus doctrinales et morales sunt ibi notati, et multi clipei principum, baronum ac regni nobilium sunt decenter depicti. Speciale vero commodum suum variis ymaginibus fuit decoratum et simbolum prophetarum et apostolorum cum suis propriis figuris et scripturis exstat signatum in optima proporcione, quod de curia cum prefatis versibus attulit romana.

Tunc vrbs letatur, Johannes quando creatur

In dominum, plaudit gens tota, libencius audit.

Pastor fit iste, putat ex hoc, quod sibi triste

Nullum succrescat, sed gaudia sola capescat.

Sic plebs exultat, clamoribus aula resultat.

Fit totusque chorus clero psallente sonorus;

Letantes mente de pastore sapiente

Canonici cuncti, clerici carmen cecinere.

Parvuli cum magnis pariter hylaresque fuere.

Pastor hic divus sit vita perpete vivus.

Regat, proficiat, felix super omnia vivat. Amen.

Notabile quoddam de ordine dominorum episcoporum Pragensium.

Advertendum est, quod tempore regis Przsemisl fuit Johannes tercius episcopus Pragensis XXIIII, qui prefuit ecclesie Pragensi XXIIII annis cum dimidio. Defuncto quoque rege Przsemysl dominus Johannes episcopus eodem anno ad dominum migravit, cui successit dominus Thobias, Pragensis episcopus XXV, qui tempore regis Wencezslai sedit in epicopatu XVII annis cum dimidio, qui primus ad servitutem regis se dedit, et per eum incepit servitus in milicia armatorum ad regalem expedicionem, quod prius per suos antecessores fieri non consuevit. Quo defuncto rex Wencezslaus dominum Johannem, fratrem suum bastardum et non legittimum, prepositum Wissegradensem, nitebatur ad episcopatum promovere, quod facere non potuit sine papali dispensacione. Sed dominus Johannes, Saccensis prepositus, consulit domino regi, ut dominus Gregorius, decanus Pragensis, qui tunc erat sexagenarius, in episcopum promoveretur sub hac spe, ut post discessum ipsius prefatus frater regis promoveretur. Sed Deus aliter ordinavit, quam homo cogitavit, quia ille cicius existens iuvenis decessit quam antiquus; et predictus dominus Gregorius sex annis Pragensem rexit ecclesiam, post cuius obitum dominus Johannes quartus, Pragensis episcopus XXVII, filius nobilis viri domini Gregorii de Drazicz, divina gracia providente in episcopum Pragensem est electus et confirmatus, de quo in sequentibus plenius continetur et de suis actibus et operibus saluberrimis omni laude dignissimis, que nullus fecit suorum antecessorum, qui fuit temporibus istorum regum: regis Wencezslai sexti, regis Wencezslai iuvenis, regis Rudolphi, ducis Austrie, filii domini Alberti, regis Romanorum, regis Henrici, ducis Karinthie, regis Johannis comitis de Lucenburch, filii regis Romanorum.

Capitulum XVII.

De morte inclyti regis Wenczeslai Boemie.

Postquam rex filium suum, regem Vngarie, manu valida in Boemiam reduxisset, morbus tisicus ipsum invasit et illa infirmitas protelata regi cessit ad interitum, nobis autem prodiit in exemplum. Nam omnem ornatum totumque lecti apparatum regalem mox in ipso debilitatis inicio ad usum hospitalis Pragensis rex distribuit infirmis et egenis. Tunicam de panno vili griseo cum amplis manicis et stratum suum cum eodem panno superducit, vestes quoque regales pauperibus et egenis distribui mandavit et capillos de capite radi permisit, et magnam humilitatem verbis et exemplis evidenter ostendit et dixit suis familiaribus, quod si convalesceret, filio suo resignato regno in Aula Regia, sua fundacione, semper disposuerat habitare. Et vocavit suos familiares et fecit conscribere debita et ea sine dilacione soluere. Et ad filium convertit faciem suam et ait: Fili mi, tibi iure hereditario debetur tocius dominacionis mee possessio, det tibi Deus prudenciam et intellectum, ut bene regere posses populum; Deum time, virtutes cole, pacem et iusticiam dilige. Et iuravit filius patre iubente super caput sancti Wencezslai, ut pro patre cuncta debita solveret, et lesis satisfacere promisit. Similiter et nobiles, qui aderant, hoc facere promiserunt fideliter et iuramento hoc confirmaverunt. Et coniugi sue domine Elizabeth XX milia marcarum legavit nomine dotis, et ornatus sue capelle diversis ecclesiis divisit, et sicut solus sanus existens consueverat opera misericordie exercere, scilicet nudos vestire et esurientes reficere, ita mandavit, ut nomine suo hec fierent per suum fidelem. Et missas, licet infirmus esset, consuetas cum devocione audiebat et mire paciencie fuit in suis molestiis et doloribus, nec aliquid contra Deum stultum est locutus, et monita salubria a viris religiosis cum lacrimis audiebat et cum magna contricione extremam unccionem postulavit, et si non potuit horas consuetas dicere, tunc eas devote attendebat.

Taliter est unctus, et Christe magis tibi iunctus

Hic rex devotus, a cuncto crimine lotus.

Et peccata sua cum lacrimis uberrimis cepit deplorare, sic quoque dignos fecit penitencie fructus, et suum cor Deo obtulit contritum et humiliatum. Et anno Domini MCCCV^o cum rex sex mensibus dolore valido fuisset thabefactus, cognovit, quod resolucionis sue terminus iustaret, convocatis suis familiaribus ait ad eos: Fratres congaudete mihi et congratulamini, quod tam diu manum Domini, que tetigit me, correptus sufferre merui. Ecce cito hora resolucionis mee advenit, nunc igitur anime mee egredienti oracionibus vestris subvenite et vos capellani ad missas legendas vos aptate. Et fecit passionem Domini secundum Matheum legere, quam erectis manibus devote audivit, et XI kalendas Julii ad extremam horam veniens, seculo valedicens, facie serena in manus Domini suum commendans spiritum in presencia omnium exspiravit et spiritum tradidit Domino, qui dedit illum, illum inquam spiritum, per quem regebantur multa milia populorum. O quanta turbacio exoritur populo pro eo, quod tam sublimis hominis unius accidit sublacio; sed de oculis multorum rivuli lacrimarum profluentes oculos obnubilabant, et legerunt missas cum gemitibus et suspiriis singultuosis et amplectentes corpus regale iam exanime stratum lacrimis fluentibus rigant et ipsum corpus decenter lavant et nobilissimis vestibus regalibus ornant. Corona capiti, sceptrum et pomum manibus inponitur, digitus annulo redimitur, et peractis solempniter regalibus exequiis in Aula Regia solempniter ac honorifice sepelierunt. Et fuit in regno magnus ululatus et ploratus, et multi pectora tundentes solotenus cucurrerunt, et multis lacrime defecerant pre magno et nimio fletu. Et omnes pariter tristem querimoniam proponebant.

O mors, sors dira, tuus ut quid morsus in ira

Tam mira sevit, quod regem, qui duo suevit

Regna pie regere, sibi subdita rite tenere,

Ad te traxisti, confunderis hac nece tristi.

Plange Boemia, fle Morauia, Slesia, Misna,

Tu Pomerania, Basna, Crakouia, fundere Gnesna

Sic lacrimas prona, cecidit namque tua corona.

Hasque necis metas mestas omnis fleat etas.

Anno milleno Domini moriturque triceno

Quinto, mors prior es triduo quam festa Johannis.

Preter menses tres triginta quatuor annis

Vixerat; eterna sibi sit pax ede superna. Amen.

Advertendum est, quod rex in brevi post mortem apparuit domino Johanni, Brixiensi episcopo, in visione facie serena, veste prefulgida insignitus, cui dixit: Johannes, quem queris, quid ploras? Cui ille: Tuum, inquit, interitum, domine mi rex, et populi tui gemitum deplango. Ad quem rex ait: O miser, numquid non legisti verba hec: Cum te consumptum putaveris, orieris ut lucifer et habebis fiduciam proposita tibi spe, et defossus securus dormies et requiesces, nec erit, qui exterreat, et deprecabuntur faciem tuam plurimi. Et evigilans invenit hoc scriptum in XI capitulo libri Job.

Capitulum XVIII.

Quomodo iuvenis Wencezslaus patri successit in regno et quomodo fuit occisus.

Erat trium regnorum rex Wencezslaus iuvenis, Vngarie, Boemie et Polonie, et erat aspectu decorus, forma speciosus et nature dotibus perfecte preditus, gentem suam diligens. Et anno Domini MCCCV, III nonas Octobris contraxit matrimonium cum Phiolca, filia ducis de Tessyn, et sequenti anno rex sororem suam seniorem Annam Henrico, duci Karinthie, Prage in matrimonio copulavit. Et quia consorcia prava corrumpunt bonos mores; nam regi adhuc adulescentulo in Vngaria quidam nobiles filios suos servicio applicuerunt, qui ex iniquo contubernio ad multa illicita flexibilem iuvenis regis animum inclinaverunt. Incepit enim cum eis lascivire, vinum usque ad ebrietatem bibere, noctes insompnes deducere in potacione, commensacionibus intendere, pravis moribus et perversis consuetudinibus insistere. Et noctis tempore filii nobilium cum regem vino estuare conspicerent, ab eo regalia bona petebant et plurima ab eo obtinebant et nonnunquam privilegia super donacione ebria receperunt. Coronam quoque regni Vngarie cum pluribus aliis regni insigniis Ottoni, duci Bauarie, qui eciam de prosapia regum Vngarie processerat, voluntarie resignavit, omnique iuri regio, quod habuit in Vngaria, coram pluribus principibus et nobilibus liberaliter resignavit, qui Vngariam intrans, licet cum magno labore, in regem Vngarie est coronatus.

Interea dux Loketko in preiudicium iuvenis regis plurima mala perpetravit. Ipse vero congregata multitudine armatorum et bellatorum iter in Crakouiam arripuit et cum in Olomucz pervenisset, ibidem in domo decani Olomucensis letalibus percussus wlneribus tamquam flos amabilis et lumen gentis Boemie interiit et decessit. Nam quidam Theutonicus Duringus, auctor sceleris et iniquitatis, fex omnis malicie, ipsum tribus wlneribus sauciavit et sic interemit, qui quidem pessimus homicida in partes fuit dimembratus et a canibus devoratus. Sed huius iuvenis regis ruina innumerabilium malorum tribuit incrementa, et dolor universum populum vehemens apprehendit et pauperibus ubique fuerunt violencie illate per maliciam et potenciam tirannorum, et bona ceperunt occupari religiosorum ac secularium clericorum et difficile esset conscribere illa maxima dampna sive gravamina ac mira crudelitatis exempla. Occisus est autem a. Dom. MCCCVI, pridie nonas Aug., etatis sue anno XVIII.

Per morsum mortis regum generacio sortis

Sic est devicta, stirps mascula nulla relicta.

Femineus sexus mansit tantummodo nexus.

Hinc mestum thema dic gens orbata Boema

Heu naturalis fit nunquam rex tibi talis.

Regnum iure gemis quia regibus ecce Boemis

Septem privaris et sic misere viduaris.

Heu doleo, qui scripsi, et quivis doleat legens.

Capitulum XIX.

Quomodo dux Austrie Rudolphus, filius Alberti, regis Romanorum, electus fuit in regem Boemorum et de eius morte.

Anno Domini MCCCVI electoribus non concordantibus vulgaris favor clamorem excitat et Henricum, ducem Karinthie, regem fieri Boemie votis optat. Porro Albertus, rex Romanorum, audiens, quod filius sororis sue mortuus esset, congregato exercitu ad terram Boemie se applicat et quod Rudolphus, filius suus, dux Austrie, eligi in regem debeat affirmat per nuncios solempnes, qui quidem, patris suscepta legacione cum armatis regno Boemie appropinquat. Huius rei gracia barones cum civibus in regem eligunt ipsum Rudolphum, ducem Austrie. Videns autem Karinthianus, quia non proficeret, latenter de Praga una cum coniuge sua aufugit. Generosa quoque virgo Elizabeth, filia regis, cum pluribus aliis multum ex hoc turbatur, quia libenter vidisset, quod ille dux cum sorore sua regnum obtinuisset.

Igitur Rudolphus in regem Boemie electus civitates et municiones quasdam baronibus contulit et civibus donaria distribuit, sicut promiserat ante suam eleccionem. Dominam quoque Elizabeth, relictam regis Wencezslai, in matrimonio sibi copulavit. Qui quidem rex multas iniurias venerabili in Christo patri domino Johanni quarto, Dei gracia episcopo Pragexsi XXVII, intulit et genti Boemice multa incommoda fecit et varias oppressiones et sicut rex Wencezslaus fuit gentis Boemice fidus zelator, ita iste sevus persecutor.

Huius rei gracia barones quidam et nobiles predicto regi Rudolpho se viriliter opponebant et Henrico, duci Karinthie, adherebant. Et ex hoc regno varia dampna et incommoda multa acciderunt et inter cetera mala, que fecit, cum magno exercitu ante Horazdyeyowicz civitatem domini Bauari de Strakonicz castra metatus est volens ipsam expugnare. Et ex percussione divina propter dissenteriam nimis debilitatus de hac vita decessit. Quidam vero nobiles adduxerunt predictum dominum Bauarum ad tentorium obscurum, ubi corpus iam defuncti regis iacebat, et compulsus timore castrum Zwiekow resignavit, et mox dominus Henricus de Rosenberch se de eodem intromisit et usque hodie id filius suus dominus Petrus de Rosenberch possidet et tenet. Et idem rex Rudolphus caput sancte Margarete virginis et alia multa clenodia et sanctuaria ab ecclesia Pragensi alienavit, propter quod Deus iustus iudex dies eius abbreviavit. Mortuus est igitur anno Domini MCCCVII, V nonas Julii anno primo sui regni et nullum heredem superstitem reliquit, et sicut rex Wencezslaus, sic et ipse XX milia marcarum coniugi sue nomine testamenti assignavit. Sepultus est autem in ecclesia Pragensi.

Eodem anno fuit siccitas magna, ita quod semina perierunt et magnus victualium fuit defectus.

Capitulum XX.

Quomodo Henricus, dux Karinthie, in Boemiam sit reversus et quomodo regnaverit.

Anno Domini MCCCVII mittitur pro duce Karinthie, et ut festinanter in Boemiam redeat invitatur. Cum autem Albertus, Romanorum rex, audivisset filium suum mortuum, filium suum Fridericum, ducem Austrie, volens ad regnum promovere, cum armatis in Boemiam iter dirigit festinanter. Et tunc facta est dissensio inter nobiles terre de eleccione. Unde quidam dominum Tobiam de Bechina in curia venerabilis patris et domini Johannis, episcopi Pragensis, nam ibi colloquium erat, in favorem et promocionem ducis Karinthie occiderunt, et propter hanc causam quidam cives Pragenses Hilkmarum, virum honestum eciam mactaverunt, et in malum tocius regni pars ducis Karinthie prevaluit et nomen regis Boemie obtinuit. Romanorum vero rex cum filio suo duce Austrie inter Chutnam et Coloniam, sua tentoria collocavit et Coloniam hostiliter impugnavit et omnia bona in circuitu devastavit. Quidam vero nobiles regi Romanorum ac suis viriliter resisterunt et plurima dampna intulerunt et multi a facie Karinthiani de Praga fugierunt. Videns autem rex Romanorum, quod hyems instaret, in civitatibus sibi adherentibus viros bellicosos in presidio reliquit, ipse vero cum filio suo versus Austriam est profectus, sed pacto firmaverat, ut estatis tempore in manu forti iterum in Boemiam rediret. Sed homo cogitat, Deus autem ordinat. Nam eodem anno in kalendis Maii per Johannem nepotem et per quendam suum militem, cui multa mala fecerat, est occisus. Illi vero, qui ex parte sua in Boemia remanserant, multi detenti fuerunt et multi interierunt, et Karinthianus cum multis de morte regis est gavisus.

Et sub istius regimine status regni vilescit, impii resurgunt, cadunt innocentes, regnat violencia, dominatur iniquitas, iudicium et iustitia exulat a patria. Ecclesie spoliantur, monasteria calcantur, voluntas omnium malorum habetur pro lege, frequentantur spolia viduarum et orphanorum clamoribus nullum remedium adhibetur, luget clerus, ululat populus et ista tribus annis, quibus Karinthianus regnavit, quassacio non cessavit. Unde tempore ipsius Boemia non fuit salvata, sed pocius plagata.

Et eodem tempore quidam cives Pragenses et Chutnenses monasterium Czedlicz ingressi quosdam nobiles regni captivaverunt et iudicem de Monte occiderunt et magnam violenciam ibidem fecerunt. Sed in brevi illi discordaverunt et captivi nobiles liberi remanserunt, et illis hoc pervenit in malum, istis vero conversum est in bonum.

Terra Boemorum fert pondera magna malorum.

Que non sensisset, istum si non habuisset

Regem, quem primo dilexit et odit in ymo.

Nam sub eo rapiunt plures, homicidia fiunt,

Lis crescit, pax decrescit, ius omne tepescit.

Agri deserti remanent, paucique reperti

Sunt in eis fructus, quia non crescit nisi luctus

In tota terra, cum pululet vndique guerra.

Quando regit male rex, errat grex, deficit et lex

Inficit hos fex, ingruit hiis nex, dampna manent sex,

Mors solet hunc rapere, reliquum captiva tenere,

Liber servire, seges incipit ampla perire,

Pupillus flere, de sponso sponsa dolere,

Et crescunt plura plerisque gravamina dura.

Capitulum XXI.

Quomodo Elizabeth, filia regis Wencezslai, vocata fuit ad presenciam regis Romanorum.

Anno Domini MCCCX fuit malus status in regno Boemie; nam propter iusticie inopiam facultates pauperum rapte fuerunt violenter. Nec fuit, qui vidue aut pupillo de iusticia et iudicio responderet, et status regni fuit totaliter confusus, quia Karinthianus vocabat alienigenas ad terram in preiudicium terrigenarum et destruccionem. Et tunc temporis magnum disturbium et dissensio in Praga oriebatur, quia exercitus magnus de Karinthia advenit in subsidium sui ducis et pauperes suis rebus sunt depredati et multos in ore gladii occiderunt, diversa mala violenter perpetraverunt. Misnenses eciam eis in adiutorium advenerunt. Et ipsi de Praga mane armati tamquam contra hostes pugnaturi catervatim exierunt, de vespero vero redeuntes diversa pecora et multa spolia pauperum reduxerunt et in circuitu ciuitatis et in villis sanguinem innocentem effuderunt. Johannes autem de Wartemberch et quidam alii nobiles cum exercitu Boemorum ante pontem castri Pragensis Karinthiano aspiciente in muris castri cum Karinthianis bellum commiserunt et nostrates ipsos vicerunt, capitaneum exercitus cum aliis pluribus vulnerantes captivaverunt. Unde predicti nobiles statum regni cupientes emendare et oppressionibus pauperum et vocibus eorum lamentabilibus compacientes, miserunt ad regem Romanorum postulantes et supplicantes, ut heres regni virgo Elizabeth filio suo primogenito Johanni matrimonialiter copularetur. Rex vero difficilem se reddidit ad hoc faciendum. Verum tamen dominus Petrus, archiepiscopus Maguntinus, describens studiose circumstancias regni Boemie induxit regem ad consensum, ut virgo Elizabeth ad presenciam eius adduceretur, ut ipsam conspiceret, famam et mores indagando. Et ait rex: Sacrum Imperium, cui favente Deo presumus, consuevit esse divinarum legum et iusticie inviolabile armarium, ab ipso enim omne iniustum eminus est elongandum, cum sit caput regnorum et terrenarum potestatum. Unde absque consilio fidelium minime velim quidpiam aggredi vel attemptare, verum tamen adducatur puella, ut ea conspecta cum consilio advertatur, quid sit faciendum. Nuncii vero reversi Boemiam intencionem regis virgini et eius fautoribus narraverunt, unde ipsi aput diversos mercatores et cives Pragenses virgini et eius familie ornamenta et alia necessaria nomine mutui procuraverunt. Et virgo Elizabeth supplicavit venerabili patri domino Johanni quarto, Pragensi episcopo XXVII, ut ei equum ambulantem ad viam donare dignaretur, qui tribuit ei ambulatorem album bene expeditum et ornatum et duos ciphos argenteos, altos et magnos, auro decenter ornatos, et infra sex dies post redditum nunciorum cum decenti familia et congrua decencia ipsa ad suum exitum fuit expedita. Die autem septimo, hoc est XVIIII kalendas Septembris, de Praga palam est egressa. Et cum coram rege conparuisset, ipse benigne eam suscepit, et regina fecit eam adducere ad suam presenciam, quam graciose pertractavit. Rex autem cum haberet tractatum de isto matrimonio cum suis principibus, quidam clam hoc impedire voluerunt, asserentes puellam non esse aptam neque dignam et quod incole Boemie suum regem male conservantes nostris temporibus perdiderunt. Ad hoc rex respondit: In regno Boemie hactenus fuerunt reges potentes, quorum gloria partes mundi longinquas illustraverat, quomodo ergo potentes fuissent, si fidelem populum non habuissent? Verum tamen rex propter verba illa in ambiguitate et dubio permansit. Advertens hoc prefatus dominus Petrus, archiepiscopus Maguntinus, ait: Non indignetur michi dominus rex super hiis, que sum locuturus: Antequam de manu filii vestri tale et tantum dimitteretis regnum, copulare filio vestro deberetis adhuc ignobiliorem virginem, quam est ista, vel matronam, que quinquagesimum attingeret annum. Hiis verbis et aliis rex fuit finaliter ad consensum inclinatus. Assignavit igitur rex nupciarum locum et tempus: Ab illo enim die scilicet ab VIII kalendas Augusti usque ad kalendas Septembris tempus veniendi in Spiram imperialem civitatem illi puelle, filii nostri sponse, statuimus et finaliter terminum assignamus.

Omnes discamus, in hoc alios doceamus,

Quantum sit mitis rex celi, qui quasi vitis

Florida dat fructum, pellens cum vult cito luctum.

Contra se bella timuit nimis ista puella,

Atque gemens mente, gemino spoliata parente

Stabat turbata, tamen est nunc letificata.

Cum sit adoptata regi quasi filia grata.

Capitulum XXII.

Quomodo imperator filio suo in Spira et virgini Elizabeth solempniter peregerit festum nupciarum.

Cum rex Romanorum vellet celebrare filio suo primogenito solempniter festum nupciarum, misit servos suos et vocavit principes multos et comites et barones et cum gaudio in Spiram pervenerunt. Et ibidem mandavit rex, ut se et sua singuli habilitarent ad augendam et agendam gloriam illius festivitatis, et precipit rex suis procuratoribus omnia necessaria aptari, sicut congruebat regie maiestati. Omnibus tandem apparatibus et indigenciis ad festum hoc celebre adaptatis et parietes domorum bissus et purpura vestiebat. Et audite sunt voces multorum dicencium: salus, honor, virtus et imperium sit tibi rex noster, quia tu es rex pacificus et magnificatus, et vultum tuum desiderat videre universa terra. Clamant enim iuvenes et virgines, senes cum iunioribus una voce dicentes: vivat rex cum filio suo in eternum. Et fuit ibi convivium solempniter peractum: rex cum principibus, regina cum sponsa et suis iocundissime epulabantur. Circa vero nonam diei illius horam rex coram principibus ait: regnum, ut consuluistis, Boemorum Johanni, filio meo, confero; ut autem ius forcius sibi competat, hodie sibi virginem eiusdem regni heredem legitime copulare matrimonialiter nos delectat et iusticia dictat, ut hoc regnum ab Imperio in feodo accipiat, aliorumque principum tytulum ex hoc legaliter obtineat et nomine. Verbum regis placet omnibus, quia prius fuit deliberatum. Et assumptis rex cunctis electoribus et principibus et aliis comitibus ad hostium ecclesie maioris in Spira rex regalibus solempniter indutus vestibus venit, sceptrum habens in manu, sedebatque in solio, in capite suo gestans auream coronam. Et factus est repente sonus ex clamore letancium populorum et ex concursu ex omni genere musicorum. Et venit filius cum maxima comitiva cum vexillis regni Boemie, et facto per filium iuramento, sicut ceteri principes facere consveverunt Imperio sacro, ipse sibi regnum Boemie contulit et titulum et principis nomen et omnibus suis heredibus dedit legaliter et donavit et postea ipsum est osculatus. Dominus vero Johannes, Coloniensis archiepiscopus, premissis verbis ad matrimonium requisitis Johanni, regis filio, Elizabeth virginem in matrimonio legitime copulavit et in crastino dominus Petrus, Maguntinensis archiepiscopus, coram sponso et sponsa missam de sancto spiritu solempniter cantavit et munus benediccionis ab ipso susceperunt.

Et ante prandium oriuntur verba contraria inter archiepiscopos, quis deberet eorum recumbere ad dextram regis, rex vero hec sapienter sedavit. De hiis vero archiepiscopis hoc tenetur: Maguntinensis, Treuerensis, Coloniensis, quilibet Imperii fit cancellarius. Horum Maguntinensis per Germaniam, Coloniensis per Ytaliam, Treuerensis per Galliam archicancellarii titulum habet; precedit autem Maguntinus dignitate, Coloniensis potestate, Treuerensis antiquitate. Treuerensis autem longe fuit ante Romam. Et in hac nupciali solempnitate milites, qui ad mensam ministrabant, precedentibus et precinentibus tubis, buccinis, timpanis et choris, phaleratis dextrariis insidentes, quelibet fercula decentissimo ordine servato apportabant. Transibat inter mensas convivarum validus exercitus armatus milicie predicte, qui ad conservacionem leticie fuerat deputatus. In medio epulancium ante mensam regiam erectum est vexillum regni Boemie habens signum. Decorabat has nupcias tanta diviciarum deliciarumque gloria, sicut a multis temporibus [non] fuit visa [in curia] regum Romanorum. Et post opulenta convivia convivis innovantur solacia, diversis tamen diversa, alii quidem tripudiis, alii choreis, alii hastiludiis se exercent, et tota Spirensis civitas exuberanti resultat leticia et vox resonat leticie et exultacionis. In illo autem tirocinio hastas terentes et robustas, quas gestabant Boemi vibratas, cuncti astantes mirabantur. Sed alii de alia gente galeati contra eos equitare formidabant; et adventui Boemorum nullus se ultroneus offerebat, et si forsitan quis metas exiverat incautus, ne venienti occurreret, devia in equo querebat. Si vero aliquis obvius fuit, tantum ictum haste pertulit, quod de equo cecidit, aut hasta fuit in partes confracta minutas. Hec facta sunt ad nove sponse gloriam et honorem. Et ad vesperum benediccione previa sponsus et sponsa in lecto adunantur. Mane altero surgitur et gaudiis insistitur, et sic dies illa et tota ebdomada iocundis gaudiis expenditur et finitur.

Quivis in hoc facto poterit tunc temporis acto,

De quo laudetur celorum rex et ametur.

Laudatur digne Deus, a quo virgo benigne

Sic sublimatur et in alta sede locatur.

Capitulum XXIII.

De circumstanciis missionis in Boemiam Johannis, primogeniti imperatoris.

Imperator missurus Johannem, filium suum primogenitum, ad regnum Boemie, advertit id satis perplexum et gravatum et obligacionibus obrutum. Unde precepit omnibus circa Renum principibus et comitibus, ut essent omnes ad prelium parati et ut omnes VIII^o kalendas Octobris circa Nuernberch constituti filio suo versus Boemiam conducentes ferrent auxilium. Et mox stipendia plurimi susceperunt, novoque regi constanter et fideliter obsequia promiserunt. Et tunc temporis tres exercitus imperator in Spira disposuit, primum in Italiam, secundum contra comitem Eberhardum de Wiertenberch, tercium filio suo versus Boemiam, et omnes Domino opitulante sunt bene prosperati. Nuncii de Boemia regi dixerunt: Populus, inquiunt, domine rex, qui in Boemia est, adventum filii tui, regis sui, desiderat nimis et expectat, ipsum namque pars adversa infestat, unde si moram fecerit filius tuus in veniendo, adiutoribus nostris supercrescet desperacio, contradictoribus vero consolacio. Mitte igitur nunc regem nostrum cum paucis et secure de nostris triumphabimus inimicis. Ad quod rex ait: Nolite, inquit, tale consilium michi dare, ut meum a me tam subito mittam filium et filiam, quos Deus omnipotens michi dedit ad consolacionem. Fruar ergo pro tempore dulci presencia puerorum istorum et delectabitur in eis anima mea. Nec tamen hac causa de manibus meis Boemia labetur. Ecce nunc ascendam Alsaciam in civitatem Columbariam, et pueri mei mecum ibunt et vos ibitis illuc. Et non erat, qui auderet contradicere verbis regis. Et cum venissent in predictam civitatem, VIII diebus manserunt ibi et de bono statu Imperii tractans, magno solacio cum pueris fruebatur. Et in recessu in tantum naturalis dileccionis affectum filius unigenitus turbavit per suum discessum, quod pater et mater plorantes, lacrimas uberrimas emiserunt et mater ultimam noctem propter amaritudinem et mesticiam totaliter duxit insompnem, nec ab aliquo sustinuit consolari. Et postquam nuncii recepissent licenciam a flente regina, postea intraverunt ad regem habentem plus solito vultum seriosum in dextra sua filium tenentem, et commisit nunciis filium eum diligencia magna. Qui responderunt: Fides nostra, domine rex, circa Johannem, filium tuum primogenitum [non nutabit], stabimus semper cum eo integro corde et toto posse. Et recesserunt nuncii a rege et a regina cum filio facie serena et mente leta. Deinceps ab illa die filius non vidit faciem suorum parentum usque ad diem extremum mortis eorum. Processit denique tunc rex Romanorum versus Lombardiam, filius vero versus Boemiam. Et in brevi nuncios terruit pravus rumor, videlicet quod Praga fuisset tradita a Karinthiano Friderico, marchioni Misnensi, et suo exercitui. Et factum est hoc anno Domini MCCCX in die exaltacionis sancte crucis.

Eodem anno vina et vinee quasi penitus perierunt.

Eodem eciam anno Karinthianus de Monte Chutnensi cum Misnensibus processit Pragam, quam hostiliter in giro circumcinxit, plurima vero turba de civitate plus Karinthiano quam regi venturo de sorte favebat. Huius autem fuit causa favoris diversa. Quidam enim Karinthiano pecunias concesserant, alii propter suam discordiam, quia sub eo sine timore se de hostibus vindicabant, et alii de spoliis pauperum ditari querebant; et hii omnes ad ipsum zelum habebant. Inter quos Wolframus, civis Pragensis, hospitale Prage incastellavit et ut victualia Misnensibus civitatem impugnantibus venderentur, consuluit; et qui inimicum munit, se ipsum punit. Domina quoque Anna, coniunx Karinthiani, in domo Nicolai de Turri in Nouo foro residenciam habebat. Unde dux Karinthie pro libitu permittitur intrare et exire. Huius rei gracia totus ille malignus Misnensium exercitus hostiliter Pragam intravit et eam humiliavit. Unde multi videntes dolum et tradicionem in civitate latenter de ipsa fugierunt; fidem namque, quam Johanni, venturo regi, servare promiserant, violabant. Et multi, qui fuerant de civitate eiecti, cum isto exercitu sunt reversi; multi quoque pauperes et divites plurima dampna ex ista tradicione sustinebant. De illis autem, qui civitatem intraverant, quilibet, prout voluit, domum cuiuslibet hominis occupat, quicquid ibi invenit, spoliat, renitentes cruciat, et illa Misnensis perfida gens muros et parietes in hospiciis suis perforat, pavimenta dilaniat, thesaurosque absconditos reperire se sperat. Et in quadam cloaca V milia marcarum invenerunt. Et omnes illi dant sceleri operam; quia nulla pena consequitur culpam, et non solum civitas, sed et eius confinia spoliis gravabantur. Facta est civitas inclita velud latronum spelunca: per discordias vero et violencias continuas vino conpunccionis facta est velud ebria et viribus suis fuit exinanita. Et eodem tempore ecclesie et monasteria diversa gravamina paciebantur.

O quantum mordes, mala tu discordia sordes.

Disrumpit fedus actus tuus undique fedus;

Prelia confortas, tu plura gravamina portas,

Qui discordare consuevit vel spoliare,

Nunquam ditatur, sed cum luna variatur.

Invidias miras retinens in pectore diras.

Quam mala sit plaga litis, monstrat bene Praga.

Et expugnata bis in anno, lite gravata.

Istud civilis fecit discordia vilis.

Capitulum XXIV.

Quomodo Johannes, filius imperatoris, cum exercitu valido Bohemiam intraverit et Pragam expugnaverit.

Postquam rex Boemie Johannes a patre suo, rege Romanorum, in Columbaria civitate separatus fuisset et posthoc in Nuernberch de Reno veniens per dies XIIII congregacionem principum et validi exercitus habuisset, et in die beati Luce Evangeliste a Nuernberch exiret, versus Boemiam processit. Fuerunt autem in suo exercitu: dominus Petrus, Maguntinensis archiepiscopus, Rudolphus, dux Bauarie, comes palatinus, dominus Philippus, Eynstensis episcopus, abbas de Wlda, Fridericus purcravius de Nuernberch, Bertholdus purcravius de Henberch, Lodeuicus comes de Hoting, Albertus comes de Hochlok, Henricus de Brunek, advocatus de Castello Sueuie, pluresque alii comites et nobiles libere condicionis. Erat autem exercitus horum magnus et fortis valde, electus ex omni milicia florida germinantis Germanie; recensiti sunt autem plures quam tria milia pugnatorum, exceptis hiis, qui cottidie affluebant. Et in die Omnium sanctorum rex Johannes cum suo exercitu flumen, quod Egra dicitur, transivit difficulter cum rerum iactura. Cum autem esset in Budyna, misit rex ad venerabilem patrem dominum Johannem quartum, episcopum Pragensem XXVII, in Rudnycz, ab ipso adiutorium petens. Qui propria in persona ad ipsum venit cum exercitu magno et robusto. Et in die beate Elizabeth ante Montem Chutnam pervenerunt et [eum] impugnare viriliter ceperunt. Erant autem ibi quidam nobiles ex parte Karinthiani, qui ibi residebant, et plurimos gladius consumpsit et plurimi de parte adversariorum sunt captivati. Videns autem rex, quod non esset tempus aptum actibus bellicis, nam yemps horrida advenerat cuncta arva graviter constringens; dominusque Petrus Maguntinus archiepiscopus cum verbis pacificis misit Coloniam, suadens, ut rex intromittetur. Cives autem responderunt: Quicquid Praga metropolis fecerit, hoc similiter faciemus. Deinde Pragam totus exercitus venit cum impetu magno. Unde Karinthianus, qui se pro rege gesserat, cum hominibus marchionis Misnensis hii ad resistenciam se aptabant; plures autem nobiles et cives regi Johanni adherebant. Unde secrete mittunt nunccios ad amicos suos, ut communi bono intendant et regi Johanni adhereant. Et variis exortacionibus hoc procurant; quibusdam munera promittuntur et aliis terrores incuciuntur; et sic multorum animus ad regem Johannem inclinatur. Unde latenter conveniunt et quid agendum sit, inquirunt, et secreta consilia sua amicis demandant et signum dederunt: quando maior campana die crastina ad sanctam Mariam in Leta curia pulsabitur, mox de castris surgite et civitati cum festinacione appropinquate. Si autem secundo et tercio sonus campane invaluerit, nequaquam moram facite. Et talis ordinacio maxime fuit necessaria; frigus enim erat valde intensum et magnum; tunc nix, gelu, pruina [cum] glacie terre superficiem operiebant. Unde homines et iumenta nimium ledebant: habitabant enim in tabernaculis et tentoriis, deficientibus quoque lignis raro fuit visus ignis; magni enim dextrarii et alii equi plurimi ex lesione frigoris fuerunt excoriati; deficiebant quoque tam animalibus quam hominibus alimenta. Die autem crastina, hora quasi nona III nonas Decembris multi viri armati regi Johanni adherentes, fuerunt conglobati, quorum unus mox turrim beate Virginis ascendit et campanam pulsavit. - Ad hunc sonitum se movit exercitus et ad civitatem festinat. Ad diversas autem partes civitati exercitus se applicat et ubi ingredi urbem debeat, diligenter explorat. Interea hinc inde iacula volant et aliquos vulnerant. Milites vero venerabilis patris domini Johannis quarti; episcopi Pragensis XXVII, irruentes ad portam circa Longam platheam, eam potenter et viriliter excusserunt et primi civitatem intraverunt. Deinde totus exercitus post ipsos subintravit; et maximus erat ingrediencium fragor et tumultus. Ingressus est igitur rex Johannes Pragam et cum eo magnus exercitus pugnatorum, omnes quidem tenentes galeas in humeris et in manibus extractos gladios fulgurantes. Karinthianus autem et Misnenses ad castrum Pragense confuse fugierunt. Clamabatur statim ex iussu regis ab omnibus: pax, pax, pax. Singuli autem incole civitatis mox aperiunt hostia, que prius fuerunt clausa, et gaudenter conspiciunt novi regis magnalia, depulitque priorem violenciam felix nova pax. Eadem die quilibet, qui male fuit depulsus, ad id, quod suum est, rediit, timorem deponit, securus dormit, arma cives deponunt, concorditer mox ambulant, domino Deo, gracias agentes.

Et V idus Decembris nocte media cum coniuge sua domina Anna ac tota sua familia Karinthianus latenter aufugit de castro Pragensi. Recessit igitur omnibus dormientibus de regno confusus, qui plus quam tribus annis in ipso regnaverat regimine sat confuso et ignominioso.

Felix hec hora fuerat, quando meliora

Tempora venerunt, que lites deposuerunt.

Felix introitus fuit hic regis, quia ritus.

Pacis portavit, cum qua Pragam relevavit.

Felix es terra, tu tota Boemia, guerra

A te cessabit, tecum pia pax habitabit.

Felix, invictus sit, et ipse Deus benedictus

Qui delere vilem vult per regem iuvenilem.

Felix vox resonat, que pacis munera donat.

Pax, pax clamatur ex hocque rapina fugatur.

Capitulum XXV.

Quomodo rex Johannes pacem in regno Boemie ordinavit et quomodo coronatus fuerit.

Rex novus primam curiam indicit et ut omnes Boemie magnates in festo Nativitatis Domini Pragam veniant, cunctis scribit. Omnes itaque barones ac nobiles regni obediunt huic edicto et in Pragam pacifice, ut rex imperaverat, concorditer veniunt et iocunde portantes vestimenta militaria, dimittentes domi arma bellica, que prius cottidie ferre consueverant, ubique prelia suspicantes, regem quoque proni suscipiunt et honorant, servicia prompta regi suo exhibent, fidelitatisque perpetue iuramenta cum omagio sibi prestant et promittunt pacem in regno facere et servare. Pax igitur fit, quia Deus auctor pacis et amator, sic facere tunc disposuit. Replentur campi ex hoc ubertate, ex illa salubri tranquilitate. Qui enim sua deserentes tempore guerre fugierant, revertentes agros seminaverunt, vineas plantaverunt et fructum diversum fecerunt. Reliquias quoque Karinthianorum et Misnensium, qui in quibus[dam] urbibus et municionibus fuerant dimissi, rex Johannes mox de finibus Boemie eos exterminat et expellit, plurimas quoque regni municiones dissipatas et a nobilibus occupatas rex recuperat et reformat.

Congregati quoque in unum omnes barones et magnates ac nobiles regni cuncti dixerunt ad dominum Petrum, Maguntinum archiepiscopum: Regem nostrum Johannem, quem dominus Deus dedit nobis, sacrum quoque Imperium regno nostro legaliter prefecit, ipsum domine reverende sacre uncionis et beneficio coronacionis ex vestro officio dignemini benedicere et consecrare. Quibus mox suum prebuit consensum; unde ad huius festivitatis leticiam, qua poterant decencia se disponunt. Cum itaque omnes nobiles regni et persone graviores Pragam venissent, ecce pridie nonas Februarii, que fuit dominica dies proxima post Purificacionem beate virginis Marie, dominus Johannes rex cum coniuge sua, domina Elizabeth in ecclesia Pragensi ante altare sancti Viti regali diademate una cum sua conthorali per prefatum dominum Petrum archiepiscopum fuit solempniter coronatus. Advenerant tunc omnes regni officiales sua officia legaliter exsequentes. Venerabilis quoque pater dominus Johannes quartus, Pragensis episcopus XXVII, cum predicto domino Petro archiepiscopo regi astitit immediate, principaliter ad hoc festum de necessariis providendo.

Plebs tunc letatur et regi congratulatur.

Quando coronatur rex, gens gaudens animatur.

Post misse officium rex cum regina cum magna descendunt gloria, et maxima turba preciosis vestibus induta antecedebat eos et sequebatur.

Rex autem et regina electis dextrariis erant insidentes et super eos velum velut celum rutillans erectum, quatuor epistiliis ferebatur, et cum tubis, cytharis et organis, tympanis et choris et in omni genere musico letabunda concio deducebat. Et ad sanctum Jacobum in refectorio fratrum Minorum et in aliis pluribus locis splendide sunt epulati et multi de hoc mirabantur, quod rex Johannes, qui Pragam intraverat mense Decembri, in sequenti mense Februario decenter regni diademate fuit coronatus.

Omnes letantur lautosque cibos epulantur,

Et qui cernebant solempnia tanta stupebant,

Ac admiratur, quod gloria tanta paratur.

Capitulum XXVI.

Quomodo rex Johannes Morauiam intraverit ipsamque pacificaverit.

Cum sub manibus regis Johannis omnia prosperarentur totaque Boemia suis pareret mandatis, placuit regi de statu Morauie, qualis esset, videre. Mense igitur Maio eodem anno, ipse est annus Domini MCCCXI^us, rex Johannes intravit Morauiam in manu valida, ipsam dispositurus. Venerabilis quoque pater dominus Johannes IIII^us, Pragensis episcopus XXVII^us, misit cum eo validum ac robustum exercitum armatorum; pressure namque continue ipsam graviter molestaverant, sicut et Boemiam. In Olomucz quoque primo applicuit, ubi cum ingenti gaudio ab universo populo est susceptus et per XII dies ibi, que pacis sunt, sagaciter ordinavit. Venitque tunc ad regem Boleslaus, dux Wratislauiensis, et terram Opauie regi voluntarie resignavit. Nobiles enim illius terre ducem Nicolaum repulerant et se predicto duci subdiderant. In eadem quoque concordia rex promisit duci Boleslao dare et solvere in certis terminis VIII milia marcarum argenti non solum propter terram Opauie, sed ut de cetero de regno Boemie domine Margarethe, uxoris sue, dotalicium dux ille non exigat vel requirat. Regis namque Johannis et ducis Wratislauiensis uxores regis Wencezslai filie fuerunt et mutuo sibi sorores. Consuetudo namque hactenus fuit regum Boemie unicuique filiarum suarum, cum nubet consorcio virili, in sponsali dotalicio X milia marcarum argenti assignare.

De Olomucz quoque rex exiens gressus dirigit versus Brunam, ubi non solum a clericis et ab universo populo christiano, sed eciam a tota synagoga Judeorum magnifice fuit susceptus et ibidem pacem intus et foris ordinat et ex hoc tota congratulans plebs exultat. Et tunc inter regem et Fridericum, ducem Austrie, concordia et amicicia cum mutuo presidio promittitur. Reformata igitur pace per totam Morauiam rex regreditur in Boemiam, terram universam peragrat, civitates singulas visitat, castella et municiones, unde latrocinia fiunt, humo coëquat.

Postea in Morauia insurrexerunt viri maligni, qui prius latrocinia plurima comittere consueverunt.

Nam quod consuescit quis, post dimittere nescit.

Incole igitur Morauie, qui mala a malis paciebantur, regi insinuant et regale presidium deprecantur. Mense igitur Julio, adventus sui anno tercio, ipse est annus Domini M^usCCC^usXII^us, rex Johannes de Praga exivit et in subsidium Morauis procedit. Venerabilis quoque pater dominus Johannes, Pragensis episcopus, cum eo dirigit electam multitudinem armatorum. Unde aggressi inimicorum castra viriliter impugnant et expugnant et multi malefici, qui fuerunt in eisdem castris, ex iussu regis capitibus sunt privati et alii plures vario modo sunt interempti.

Eodem tempore execrabilis fuit frugum terre sterilitas tam in Boemia quam in Morauia, ita quod multi pauperes pre fame discederent ex hac vita. Nam mensura siliginis, que vulgariter strich nuncupatur, solvebat XXX grossos pragenses.

Capitulum XXVII.

Quomodo rex Johannes in Nuerenberch curiam celebravit.

Anno Domini M^oCCC^oXIII^o, in festo Epiphanie Domini Johannes, rex Boemie, quia vicarius generalis erat sacri Imperii per Germaniam, curiam solempnem in Nuernberch celebravit, in qua fere omnes principes Alamanie et comites affuerunt, et qui per se ipsos adesse non poterant, illuc solempnes suos nunccios transmittebant. Venerabilis quoque pater dominus Johannes IIII^us, Pragensis episcopus XXVII^us, fuit specialiter ad hoc rogatus et transivit cum magna et solempni milicia ingentique honore cum rege et ibidem regi fecit magnum honorem et baronibus Boemie et multiplicem consolacionem. Et inter cetera ibi preceptum erat, ut domino Henrico imperatori, qui tunc obsederat Florenciam civitatem, transmittere deberent homines pugnatores, et hoc mandatum pariter omnes obedienter susceperunt et estate tunc sequente congregatis exercitibus processerunt. Sed heu, morte imperatoris audita ad locum certaminis non pervenerunt. Nam cum Mediolanum, Cremonam, Brisnam et alias plures civitates cesar magnificus vi prelii subpeditasset, et maxime Pisanorum et Januensium suffultus auxilio, qui sibi ingentem copiam auri et argenti offerebant, tandem ad urbem Romanam pervenit. Plures vero Romanorum, quia de adventu cesaris doluerunt, Roperto, regi Apulie, quem vocaverant contra imperatorem, astiterunt et non modicum impedimentum prestiterunt. Unde in urbe Romana cesar cum adversariis habuit prelia multa et semper fretus est victoria. Et anno Domini M^oCCC^oXIII^o, in die beatorum Petri et Pauli apostolorum a quatuor cardinalibus, quibus dominus papa suas vices commiserat, ad sanctam Mariam rotundam decenter, reverenter et legaliter fuit cesar coronatus. Et cum suo exercitu trans Tiberim transiit potenter, et hostium cuneos strennue penetravit et ecclesiam beati Petri intravit et tota concio cleri solempniter cecinit: Te Deum laudamus. Deinde transiens contra Florenciam, ipsam obsedit. Inclita autem urbs Neapolis cesari instanter suplicat, ut se de ipsa intromittat. Unde relinquens magnam miliciam ante Florenciam iter arripuit versus predictam urbem. Cum autem esset ante civitatem Senis in vigilia Assumpcionis beate virginis Marie prehabita confessione a fratre Bernhardo de ordine Predicatorum accepit corpus Christi, qui digitos lavans venenum vino miscuit et cesari bibituro porrexit, qui mox dolore fuit gravatus et post dies sex feliciter ad Dominum migravit. Ille autem maleficus ad hostes fugit in continenti.

Sequenti vero anno impletum est domine Elizabeth pariendi tempus et peperit filiam primogenitam, quam nomine imperatricis Romanorum Margaretham appellavit.

Cum autem rex Johannes et dominus Petrus archiepiscopus Maguntinensis cum aliis pluribus principibus cum maximo exercitu ad Sueuiam pervenissent, venerunt tunc legati et utique ingrati, qui mortem cesaris nuncciaverunt et hoc literis in oculis gemencium declarabant. Tunc acerbi doloris aculeus transfixit cor regis Johannis et multorum principum aliorum. Dixerunt quoque principes ad regem: Ex quo domine rex pater vester, qui causa nostri itineris extitit, ex hoc seculo migravit, nil aliud restat, nisi quod cum festinacione revertamur. Sic igitur tum rex cum suo exercitu revertitur, hunc latrunculorum rapacitas passim latenter aggreditur et qui sequestratim ab exercitu graditur, mox capitur et aufertur.

Anno Domini M^oCCC^oXIIII^o, XII^o kalendas Maii obiit dominus Clemens papa V^us IX^o anno sedis sue. Hic papa, prius Burdegalensis episcopus, et fuit de Vasonia nacione, qui omni tempore papatus sui ad urbem Romanam non pervenit, sed in locis occidentalibus, ubi et prius fuerat, Philippo, regi Francie, in pluribus obtemperans usque ad obitum suum ibi mansit. Hic eciam papa anno Domini M^oCCC^oXI^o Wienense concilium celebravit, in quo sub pretextu pietatis et sub opinione passagii generalis decimam imposuit generaliter toti clero. Et quia rex Francie ibidem crucem assumpsit cum duobus suis filiis promittens, quod personaliter illi passagio vellet interesse, unde papa sibi omnem decimam colligendam de clero assignavit. Predictus eciam papa potentem ordinem, per totum mundum celebrem, ordinem cruciferorum Templariorum, ascribens eis quosdam errores heresis, abrasit de gremio ecclesie totaliter et delevit. Cuius ordinis magister anno Domini M^oCCC^oXIIII^o non contradicente papa per regem Francie miserabiliter mense Aprili Parisius est igne crematus, alie vero eiusdem ordinis persone plurime aut tormenta passe aut relicto habitu regulari seculum intraverunt. Opinio tamen dictabat plurimorum, quod dictum ordinem non pestis heretica, sed ipsorum possessio latissima et malorum hominum avaricia delevisset. Predicto concilio dominus Johannes, Pragensis episcopus, interfuit; sed dominum Petrum, archiepiscopum Maguntinum, qui tunc cum Johanne, rege Boemie, in Boemia fuit, propter preces domini Henrici imperatoris papa ab illo concilio habuit supportatum. Factum est autem post mortem pape, quod secundum constitucionem sexti libri decretalium omnes cardinales in Carpentarato positi fuerant in conclavi. Et quia inter cardinales inclusos, quorum quidam fuerunt Ytalici, quidam Francigene et aliqui Vascones, facta est dissensio, ita quod in pape eleccione non poterant concordare, et sunt ab invice sine omni fine ad regiones varias sequestrati.

Et anno Domini M^oCCC^oXV^o, [XIII] kalendas Junii nata est domino Johanni, regi Boemie, nomine Guta filia secunda.

Capitulum XXVIII.

Quomodo rex Johannes cum exercitu magno in Vngariam processit.

Ad compescendam proterviam et acerbam violenciam, quam terre Morauie spoliis, incendiis hominumque abduccionibus nequicie fomes comes Matheus de Trencz multis modis intulerat, copiosam multitudinem armatorum tam indigenis quam alienigenis dominus Jonannes, rex Boemie, convocavit et anno Domini M^oCCC^oXV^o, XII^o kal. Junii de Praga exiens versus Vngariam procedebat. Et cum ingressus fuisset Morauiam, Vngari quidam audita fama, tacti metu municiones, quas in metis Morauie occupaverant, igne apposito voluntarie concremaverunt. Rex vero primum castrum inimicorum aggrediens viriliter expugnavit; quo facto, ante illud castrum, quod Alba vocatur, exercitus collocatur. Predictus vero comes cum suis coadunatus satis hostiliter exercitui regis appropinquat, et cum magna vociferacione iacula sive sagittas ad modum nivis vel cineris spargunt et in prima congressione multos de exercitu [regis] invaserat terror. Quidam vero barones Boemie cum exercitu venerabilis patris Domini Johannis quarti, Pragensis episcopi XXVII, in unum conglobati hostium cuneos veluti telam aranee dissipantes penetraverunt, et corruerunt ipso die et necati sunt bene CC de Vngaris et nisi unus de Boemis. Qui quidem comes videns, se regi resistere non posse, quesivit per amicos suos amicabilem composicionem, quam, licet cum magnis laboribus, invenit.

Et eodom anno post magnam siccitatem nimia inundacio diluviosa fuit aquarum, specialiter tamen fluvius Albea proprium excedens alveum per loca circumiacencia villas et stabula inebriat, horrea et molendina secum deducens evulsit. Porro in tantum se flumina in altum crescencia elevaverant, quod in villis circa sepes et hostia navigio remigabant.

Et sequenti anno duo reges Romanorum sunt electi. Unde cum prius electores concordare non potuissent, dominus Maguntinus, qui est quasi decanus eorum, terminum peremptorium prefixit, in quo dominus Petrus Maguntinus, Baluinus Treuerensis archiepiscopi, Johannes, rex Boemie, Woldemarus, Bramburgensis marchio, Lodeuicum, ducem Bauarie, in regem Romanorum elegerunt. Ex parte vero altera Johannes, Coloniensis archiepiscopus, Rudolphus, dux Bauarie, Lodeuici tunc electi germanus, et Johannes, dux Saxonie, Fridericum, ducem Austrie, regem Romanorum proclamaverunt. Et dominus Lodeuicus electus Aquisgrani per dominum Maguntinum in sede regum collocatur, nec non regio diademate una cum Margaretha, sua coniuge, solempniter insignitur. Et dominus Maguntinus ostendit ibidem per papalia et imperialia privilegia, quod per ipsum regum Almanie coronacio esset celebranda. Coloniensis autem archiepiscopus hoc audiens eciam ducem Austrie coronavit. Ex horum duorum regum discordia ubique surgunt discidia, committuntur passim prelia et in partibus Almanie oriuntur pericula infinita.

O quantus strepitus tunc fit, quantusque mugitus

Pars fremit adversa, clamant alii viceversa.

Efficitur multus mox in populoque tumultus.

Hii Lodeuicum laudant, alii Fridericum.

Et nisi fluxisset ibi Moganus, inde fuisset

Mox ingens bellum generatum sive duellum.

Capitulum XXIX.

Quomodo rex Johannes ex inductu baronum terre jussit Theutonicos multos exire de terra.

Rex Johannes plurimos Theutonicos comites et alios nobiles habere consueverat, quorum fretus consilio singula sui regni negocia disponebat, quibus vicissim regalia beneficia et officia conferebat. Videntes autem hoc regni Bohemie barones, se nonnunquam a regalibus tractatibus sequestrari, lucrumque et pecunias, quas prius tollere consueverant, extere nacionis manibus atrectari, gravi animo hec ferebant.

Unde prehabito familiari colloquio regalibus aspectibus pariter et affatibus se presentant. Domine rex, inquiunt, vestra naturalis industria liquido regni statum intelligit et hominum condiciones; et hoc plenius exponere nostra fides, qua vobis astringimur, enucleacius nos compellit. Ecce isti hospites, qui in regno sunt, avaricie student, fiscum regium eviscerant, solum eos ad hoc cura frequens sollicitat, ut pecunias per phas nephasque congregent et usurpent ipsas de regno vestro deducentes. Castra et beneficia regni plura occupant et tamen pacem in stratis facere non sufficiunt nec laborant. Nobis autem, qui in regno nati et vobis famulari sumus parati, si beneficia regni committere curaretis, per nos pax fieret, rex et regnum proficeret, et pecunia, que extra ducitur, remaneret. Tocies huius importune peticionis instancia repetitur cum adieccionibus minarum, quod tandem, quod petitur, exauditur. Dominus itaque Bertholdus comes de Henberch, Vlricus lantgravius de Leuthenberch cum aliis pluribus Theutonie nobilibus exeunt et ad propria redeunt; nec iustum fuit nec congruum racioni, quod ipsi habentes propria occuparent contra Deum aliena. Huius rei gracia magnates Boemie de regis et regni negociis se intromittunt. Anno igitur Domini M^oCCC^oXV^o, mense Aprili Henrico de Lipa in Boemia, Johanni de Wartenberch in Morauia conscientibus regni nobilibus per regem sunt eis omnia negocia regalia recommissa.

Hiis itaque gestis pax non venit, que sperabatur; nam expedicio expedicioni, exaccio exaccioni cottidie succedit, profectus regi, ut putabatur, non succrevit, sed de urbura Chutnensi et moneta, que tunc singulis septimanis D aut DC marcas solvebat, sepe marcas XVI rex septimanatim suscepit pro expensis; reliqua vero pecunia, prout camerarius disposuit, fuit distributa. Excrevit idcirco Henricus de Lipa super omnes, qui erant in regno. Cum ergo esset amicorum et famulorum valida multitudine circumfultus, ita quod se putabat falli aut deici non posse, et quidam regni magnates sub cuiusdam fidelitatis velamine regem adeunt et ei dixerunt: Fraudis dolose vobis, domine rex, Henricus de Lipa latentes insidias mollitur inferre, quibus si non maturius occurritur, a vobis sanitas ac regalis dignitas auferetur. Quibus suggestionibus rex et regina aures credulas prebuit et ut opportune Henricus capiatur, uterque consensum apposuit. Qui in castro Pragensi coram rege per Wilhelmum de Waldek dictum Leporem, strenuum virum, capitur manu armata et in Thirzow castrum mox deducitur, ubi in turri sub XII virorum custodia mancipatus vinculis custoditur. Quo facto in cunctis finibus regni surgunt varia disturbia, ubique videntur spolia et incendia.

Interea Boleslaus, dux de Hayna, Elizabeth, regine sororius, venit ad regem, ipsum verbis consolatoriis forcius animavit. Verum tamen rex reginam ad Lodeuicum, qui se gessit pro rege Romanorum, regine avunculum, transmisit, petens consilium et auxilium ab ipso. Interim rex cum auxilio venerabilis patris domini Johannis quarti, Pragensis episcopi XXVII, tres civitates, videlicet Mutam, Policzkam, Jermir, quas Elizabeth regina dicta de Grecz, noverca Elizabeth regine, dotis nomine tenuerat, viriliter expugnavit. Ista namque duorum Boemie regum relicta dominum Henricum de Lipa precipuo favore graciosius fuit subsecuta et ideo stetit cum parte adversa. Et Johannes de Wartenberch precipuus inter adversarios fuit, qui cum municionem prope Grecz expugnaret, que Kostelecz nuncupatur, ibidem in facie tactus iaculo baliste subito est extinctus.

Et dominus Petrus de Rosenberch hec considerans filiam Henrici de Lipa, que sibi desponsata fuerat, repudiavit et dominam Fiolam, Wenceslai regis iuvenis relictam, annuente rege Johanne matrimoniali federe sibi copulavit. Tandem licet rex in locis campestribus ante castrum Budinam esset cum valido exercitu, tamen oculte molimina tradicionis sibi metuit inferenda. Unde missis nunciis ad Treuerensem archiepiscopum, suum patruum, ut in Boemiam veniat, magnis precibus invitavit. Qui patris more amantis succurrere desiderans filio angustiato una cum domino Petro, Maguntino archiepiscopo, venit in Boemiam cum DC magnis dextrariis et exercitu glorioso et coram ipsis tractatu prehabito obligatis IX castris et VI nobilibus terre sic regi obsidibus assignatis Henricus de Lipa a vinculis liberatur.

Et anno Domini M^oCCC^oXVI^o, pridie idus Maii in civitate Pragensi natus est regi et regine primogenitus filius nomine Wencezslaus. Hic puer in die Spiritus sancti in ecclesia Pragensi in presencia domini Baluini, Treuerensis archiepiscopi, et domini Johannis, Pragensis episcopi, per dominum Petrum, archiepiscopum Maguntinum, sacri fontis baptismate solempniter est renatus.

Capitulum XXX.

Quomodo rex Johannes cum suo patruo, archiepiscopo Treuerensi, adversus Fridericum, ducem Austrie, pugnaverunt.

Anno Domini M^oCCC^oXVI^o dominus Lodeuicus, qui se gerit pro rege Romanorum, audiens, quod Fridericus, dux Austrie, suus adversarius, per Sueuiam in Reno cum magna multitudine militum et pugnatorum descenderet, domino Johanni, regi Boemie, et domino Maguntino et Treuerensi dirigit in Boemiam suos legatos et eorum sibi petit fieri auxilium; et mox, quod petitur, accipitur, et quod queritur, invenitur. Unde rex dominum Petrum, archiepiscopum Maguntinum, pro se constituit capitaneum regni. Ipse vero cum patruo suo exiens proficiscitur ad regem predictum et simul congrediuntur; et ipsos et ducem Austrie fluvius, qui dicitur Neckarus, dividebat. Porro cum principes hii V diebus contra se hostiliter iacuissent et hinc inde passim plurima dampna percepissent, et ecce subito XIII^o kal. Octobris clamor extollitur, milites armantur, omnia ad bellum aptantur, vexilla eriguntur. Et qui ex parte domini Lodeuici fuerunt, bellum inceperunt. Totumque pondus prelii in medio flumine vertebatur, et quosdam aqua absorbuit et quosdam gladius occidit et quosdam detinuit inimicus. Durat hoc bellum usque ad solis occasum. Et domini Lodeuici exercitus prevaluit Deo opitulante. Et dux Austrie cum fratre sunt detenti et ducem Austrie Fridericum tenuit dominus Lodeuicus; fratrem vero Henricum rex Boemie. Et hiis quoque, qui cum eo fuerant XII comites cum aliis C et XL militibus et viris militaribus sunt captivati, M vero et D dextrarii in eodem prelio sunt occisi. In congressione huius certaminis rex Boemie fuit cinctus baltheo militari et alii cum eo plures. Et in brevi dominus Petrus Maguntinus ad regem Lodeuicum per literas et nuncios fuit vocatus.

Et anno Domini M^oCCC^oXVI^o cometa in parte aquilonari apparuit et plurima pericula nunciavit. Estatis namque tempore contra naturam temporalem facta est ex continuatis ymbribus tam copiosa habundancia aquarum et more diluvii in locis pluribus subvertit edificia muros et castra. In partibus Saxonie in tantum fluvius Albea excrevit, quod CD et L villas aque vicinas cum hominibus et peccoribus pariter delevit; et in aliis terris multa pericula sunt facta per diluvium aquarum fenum et semina destruendo; et que rapuit, secum violenter deduxit. Et secuta est mors hominum lacrimosa et facte sunt in civitatibus et villis fovee profunde, que mortuorum plurima corpora velud morticinia vel cadavera operirent. Et retulit dominus Petrus, Maguntinus archiepiscopus, quod in civitate Metensi infra unum annum quinquies C milia hominum mortua sunt, et diversa animalia et peccora campi intereunt huius anni pestilencia; et hyemps durissima et acerrima fuit subsecuta, que duravit usque V^o kal. Aprilis.

Eodem anno dominus Petrus, Olomucensis episcopus, VII^o idus Julii moritur et in ecclesia Pragensi sepelitur; et licet valde diviciis habundasset, in morte vix tantum mansit sibi, quod poterat sepeliri. Unde quidam hoc videns scripsit hos versus:

Se facit hic stultum, qui thesaurum sibi multum

Congregat et nescit, quis eo moriente capescit

divicias istas; tibi consulo, desine cistas

Nummis implere, sed tu nitaris habere

Gemmas virtutis, ex hiisque porta salutis

Lete pandetur, cum spiritus egredietur.

Eodem anno circa festum beati Jacobi, postquam per mortem domini Clementis pape V usque ad tercium annum vacaverat sedes romana, dominus Johannes XXII^us, qui prius Jacobus dictus Auinionensis fuerat episcopus, in partibus Francie a cardinalibus est creatus anno Domini M^oCCC^oXVI^o.

Notabile. - Dominus Henricus, filius domini Bolkonis, ducis Slezie de Swidnycz, duxit legittime sub matrimoniali federe Agnetem virginem, domini Wenceslai regis, fundatoris Aule Regie, filiam, quam ex domina Elizabeth regina, sua secunda coniuge, generavit. Hanc puellam tenere etatis sue anno XII^o absque consensu et consilio sororis sue, videlicet Elizabeth, Boemie et Polonie regine, mater sua predicto principi desponsavit sibique cum filia civitatem Grecz, quam tunc habuit, pariter resignavit. Predictum autem matrimonium per Henricum de Lipa et per alios terre nobiles, ut dicitur, est contractum et de hoc fides accipitur, quia tunc de Grecz regnum Boemie spoliatur.

Isti fuerunt pape ab anno Domini M^oCC^oXCIIII^o:

Primus Celestinus, secundus Bonifacius, III^us Benedictus, IIII^us Clemens, quintus Johannes.

Isti fuerunt reges Romanorum ab anno Domini M^oCC^oXCIIII^o:

Primus Adolphus de Nasau, secundus Albertus de Austria, tercius Henricus imperator, quartus Lodeuicus et Fridericus simul.

Capitulum XXXI.

De vocacione ad curiam Romanam venerabilis in Christo patris et domini, domini Johannis IIII, Pragensis episcopi XXVII, et de eius actibus gloriosis.

Aliene felicitatis dolor est invidia; et sicut caritas virtutum est excellentissima, sic invidia est viciorum pessima. Licet per omne vicium virus antiqui hostis humano cordi infundatur; in zelo invidie omnia interiora concuciuntur et virtutes eiciuntur. Et est sicut grecus ignis aquis non valens extingui. Hoc vicio accensus nullum scelus perhorescit, non parcens innocenti neque nocenti. Hoc denique vicio refertus malicie auctor, fraudis inventor pessimus Duringus Henricus spurius de Sonburch, qui se gerebat pro preposito Lithomericensi, procuravit, quod venerabilis pater dominus Johannes quartus, Pragensis episcopus XXVII^us, ad curiam fuit vocatus Romanam, tempore sanctissimi in Christo patris et domini, domini Johannis pape XXIIⁱ, qui tunc in Auinione, civitate imperii, residebat. In qua curia prefatus dominus episcopus reverendus multas sustinuit adversitates, que quidem, velud ignis aurum, lima ferrum, tribula frumentum ipsum purgaverunt et in omnibus virtutibus corroboraverunt, de quibus eum Deus gloriosus eripuit potenter et a malis protexit universis. Verum tamen cum predicto spurio Henrico de Sonburch per XI annos extitit in accione. Qui quidem dominus episcopus existens innocens et iustus predicto spurio adversario suo devicto cum emulis suis universis et inimicis. Unde cardinales quam plures, archiepiscopi, episcopi et prelati, zelatores et amatores fidei, ei congratulabantur. Sicque victoria obtenta et a summo pontifice licencia et benediccione cum multis graciis recepta ad suam Pragensem diocesim in anno Domini M^oCCC^oXXIX^o, anno vero ordinacionis sue XXVIII^o, procul omni impedimento est profectus ecclesiamque suam et civitatem Pragensem in die beatorum Processi et Martiniani, martirum cum maximo honore itravit cum ingenti quoque exultacione occurrentibus prelatis universis, exemptis et non exemptis, baronibus, nobilibus, civibus et alia cleri et populi multitudine copiosa. Et specialiter prelati et canonici cum suo clero et reliquiis sanctorum et vexillis de ecclesia sua Pragensi sibi processionaliter obviam euntes occurrerunt. Demum cum ipso in prefata ecclesia existentes omnes: Te Deum laudamus cantaverunt cum concentu organorum. Insuper populi omnes ecclesiarum, universique religiosi de civitate Pragensi similiter cum reliquiis sanctorum laudantes Deum ei obviam processerunt. Et quia bona episcopatus in absencia diuturna domini episcopi reverendi fuerunt distracta et per nobiles regni occupata, cum magnis impensis et laboribus eadem recuperavit, municiones munivit et multa comoda et edificia in variis locis instauravit. Et non solum cultum divinum amplificavit sanctis doctrinis et constitucionibus erudiendo, verum eciam in suo episcopatu et in aliis locis sue diocesis ecclesias multas construxit, ipsas devocius Deo et suis sanctis, ubi prius non erant, cum solempnitate magna dedicavit. Et non solum villas et opida pro augmento bonorum ecclesie, verum eciam castra valida et famosa laudabiliter comparavit, videlicet Hiersensteyn et Montem episcopalem, quod prius Gyersperch vocabatur, cum omnibus possessionibus ac circumstanciis universis.

Ceterum advertens venerabilis pater et dominus, dominus Johannes Pragensis episcopus, quod opera bona hominem glorificant, ministrando materiam eterne corone et hominem adinstar vestimenti decorando et ipsum in perpetuum non deserendo, adauxit igitur operibus salubribus opera salutifera. Nam in quarto anno reversionis sue de curia Romana et a. Dom. M^oCCC^oXXXII^o, anno vero ordinacionis sue XXXI^o, feria tercia in festo Penthecostes, convocatis ad se in Rudnycz venerabili suo fratre Przibislao, Sadoronensi episcopo, et honorabilibus ac religiosis viris Brewnouiensis et de Porta apostolorum abbatibus et aliis prelatis, nobilibus regni et civibus quam pluribus, ipso die monasterium sive ecclesiam collegiatam ibidem in Rudnicz ad laudem et gloriam omnipotentis Dei et beate virginis Marie cum magna solempnitate fundavit et deinde construxit lapidibus quadris et dolatis, muros in altum erigendo et testudine solida et decora ipsos continuando. Fenestras quoque miris et artificiosis celaturis celte sculptis, vitris pulcherrimis decoravit; et ibidem constituit prepositum et alios dominos et fratres canonicos regulares ordinis sancti Augustini, quibus et prefato monasterio sue fundacionis in presencia predictorum prelatorum et dominorum ac alia cleri et populi multitudine copiosa dominus episcopus contulit et donavit bona sua patrimonialia et alia personaliter empta et acquisita intuitu persone, ut in privilegiis dicti monasterii continetur. Ipsumque decoravit ymaginibus lapideis excellenter, artificialiter sculptis, auro et argento decoratis ac coloribus preciosis et picturis variis ac delicatis multipliciter distinctis. Et extrinsecus circa fenestras iussit sculpi in lapide clipeos proprios et ecclesie Pragensis auro claro superductos. Et pretaxate ecclesie sue et dominis ibidem donavit libros varios, calices et ornatus diversos et preciosos et omnia necessaria eis lautissime ministrando.

Memoratus quoque dominus Johannes, reverendus Pragensis episcopus, considerans, quia per misericordiam specialiter Deo conplaceret et beati misericordes et ipsa obstat et resistit peccato a servitute dyabolica liberando et eterne glorie coniungendo. Unde ipse videns multa in Albea flumine pericula et hominibus et maxime pauperibus evenire dampna et incommoda, misericordia motus ibidem in Rudnicz pontem fieri disposuit ultra flumen. Et quia magistros ad tale opus peritos in regno Boemie nec in vicinis provinciis potuit reperire, unde misit ad curiam Romanam pro magistro Guilhemmo, optime in huiusmodi arte perito. Cum quo dominus episcopus, cum adhuc ibidem stetisset, de hac materia fuerat locutus, cui promisit ad regnum Boemie ad suam instanciam se transferre. Unde visis nunciis et litteris domini episcopi assumptis tribus sociis mox sine omni dilacione ad ipsum est profectus. Et anno Domini M^oCCC^oXXXIII^o, anno vero ordinacionis eiusdem domini episcopi XXXII^o, in festo sancti Bartholomei apostoli cum reliquiis sanctorum et magna devocione ac solempnitate in medio fluminis Albee pro fundamento aptatos et magnos lapides posuerunt. Prefatus quoque magister cum suis complicibus duos pilares pontis et unam testudinem perfecerunt. Et anno sequenti una cum suis copiose a domino episcopo remuneratus et honoratus ad propriam patriam est reversus. Dominus vero episcopus per alios artifices gentis nostre, qui ab illis advenis complete fuerant informati, de lapidibus solidis et dolatis ipsum pontem cum maximis sumptibus et expensis excellenter et laudabiliter complevit.

Et anno Domini M^oCCC^oXL^o, anno vero ordinacionis sue XXXIX^o, vocatis prefatis viris religiosis ac honorabilibus viris et dominis Pragensi, Curimensi, Gradicensi, Bechinensi nec non suo thesaurario Horssouiensi archidiaconis ac pluribus nobilibus regni in die Assumpcionis beate Marie virginis gloriose ecclesiam sue fundacionis in Rudnicz in honore sanctissime Trinitatis et in honore beatissime virginis Marie propria in persona dedicavit; et de cunctis partibus regni multitudo maxima venit populorum ad hanc solempnem dedicacionem, in qua magnos sumptus fecit et expensas. Ad hoc ipsum movit amor divinus et regine celorum.

Et eodem anno venerabilis dominus episcopus continens virtutem constancie et perseverancie, que inter ceteras virtutes sola meretur coronari et in ipsa constat tota salus animarum et omne bonum opus per ipsam consumatur. Huius rei gracia tres prebendas canonicorum in ecclesia sua Pragensi ad gloriam et honorem sancte Trinitatis et trium sanctorum patronorum solempniter creavit et devote, large quoque et habundanter providit, quod alii canonici in cottidianis distribucionibus et alii ministri ecclesie nullum penitus detrimentum perceperunt. In quibus impendit M et D marcas argenti annexis pluribus sumptibus, largissimisque expensis de bonis sui episcopatus nichil in hoc facto impendit. Primam vero prebendam contulit domino Paulo de Cladna, fratri domini cancellarii sui, secundam domino Buskoni de Brasskow, suo vicario, terciam vero thesaurario suo domino Sdeslao, archidiacono Horssouiensi.

Et quia salus nostra consistit in adimplecione decalogi sive Dei decem mandatorum, si quis autem ex hiis prima duo adimplet, omnia alia adimplevit, quia in hiis duobus pendet lex et prophete: reverendus quoque dominus episcopus dileccionem Dei habuit et hoc in edificacione claustri et multarum aliarum ecclesiarum ostendit et in aliis pluribus sanctis operibus, quia probacio dileccionis est exhibicio operis. Dileccionem eciam proximi veraciter habuit, clare patet, quia videns multos pauperes in Rudnicz fame deficere et in platheis perire, hospitale solempne circa suum novum pontem propter eos edificavit et laudabiliter ac sufficienter dotavit et locupletavit. Nam villam Wetlam cum omnibus suis circumstanciis a quinque fratribus, filiis Potonis, emit pro DCC marcis et ultra; qui quidem fratres multa mala et incomoda racione vicinitatis hominibus fecerant in suo episcopatu. Regimen autem hospitalis commisit preposito suorum regularium canonicorum. Ad hec autem omnia et singula facienda induxit eum sua magna bonitas, que quidem paucis terminis nescit contineri, quia bonum est diffisivum et communicativum sui ipsius, sicut Deus est optimus et imo liberalissimus, quem dominus Johannes quartus, reverendus Pragensis episcopus XXVII^us, in sua liberalitate est laudabiliter imitatus et largitate.

Lilia candoris pupulant, rivique decoris.

Erumpunt valde, cuncta gens tu modo plaude

Presuli preclaro Johanni florido, caro.

Cum sis ornata, grandi titulo venerata,

Preclara cunctisque Boemia fabrica pontis,

Cuius structura sistit semper valitura

Ob quam australis plaga, pariter borealis

Fert se ruralem, quia nescivit dare talem.

Presul in exemplum voti sancti modo templum

Fecit, sic die cupiens placere Marie

Atque suo nato; petat, ut sua vita beato

Claudatur vita per virtutes redimita.

Istis alludit hospitale quoque prodit,

Te fore preclarum, cum sit miseris bene carum.

A te constructum, ut per dominum benedictum

Amen finem comitatur.

LIBER SECUNDUS.

Incipit secundus liber secunde partis cronice Pragensis, scriptus ad venerabilem patrem, dominum Johannem IIII, Pragensem episcopum XXVII.

Incipiunt capitula predicte secunde partis.

De statu regni Boemie et de redditu regis - I.

Qualiter dominus Petrus de Rosenberch cum quibusdam baronibus se a rege averterunt - II.

De concordia inter regem et barones et de fame magna - III.

Quod Karulus, rex Ungarie, duxit Beatricem, Boemie regis sororem - IV.

De curia sive foresta regis et de impugnacione Pragensis civitatis - V.

De congressu duorum regum Romanorum - VI.

De recessu regis Boemie et de eius preliis - VII.

De processu et eventu regis Boemie - VIII.

Quomodo virgo Maria, regis Boemie germana, est regina Francie facta et de matrimonio filiarum regis - VIIII.

De bello duorum regum Romanorum et de victoria regis Boemorum - X.

De liberacione ducis Austrie et de exilio regine Boemie - XI.

De processu domini pape contra Lodeuicum regem - XII.

De obsidione Metensis civitatis per regem Boemie - XIII.

De adventu regis et regine in Boemiam - XIIII.

De decima regali et de incursu populi paganorum - XV.

De processu regis Boemie et de rege Lodeuico - XVI.

De Lodeuico Bauaro et de papa scismatico - XVII.

De victoria regis Boemie contra paganos - XVIII.

De novitatibus morum, que tempore regis Johannis ortum habuerunt - XVIIII.

De fundacione domine regine Elizabeth et de ipsius decessu - XX.

Quomodo rex filio suo secundogenito Henrici, ducis Karinthie, filiam procuravit matrimonialiter copulari - XXI.

De hiis, que egit rex Johannes in partibus Lombardie - XXII.

De bellis inter Boemos et Australes - XXIII.

De bellis, que rex cum suo primogenito filio habuit contra inimicos - XXIIII.

Capitulum I.

Incipit primum capitulum secundi libri secunde partis cronice Pragensis, et primo de statu regni Boemie et de reditu regis.

Tempore, quo disertus et expertus venerabilis pater dominus Petrus, sancte Maguntinensis ecclesie archiepiscopus, in regno Boemie manebat et Johannem regem reginamque Elizabeth regebat, florebat pax in Boemia iusticiaque vigebat. Tractabat enim solerter cum quibusdam de Reno illustribus et cum nobilibus et baronibus terre negocia regni et regis non tantum armis, sed animis, consilio sapienti innixus. Plures autem nobiles de Boemia ipsum archiepiscopum oderunt pretendentes, quod de regno magnum thesaurum reportaret. Igitur revertitur ad suum archiepiscopatum. Unde regi et regine gubernacio regni incumbebat, sed rex nondum reversus fuerat, sed in Lucenburch sua comicia manebat. Quidam vero, qui tunc erant regine consiliarii, de recessu domini Maguntini gaudebant, putantes, quod ex illius absencia status regni deberet in melius mutari; sed res venit in contrarium. Incepit namque in regno ubique succrescere maius malum previo consilio, non sano. Stipendiarii de vicinis terris vocantur, qui tunc nobilibus regine obsequentibus sociati igne et gladio perturbant terminos, quos regine inimici possidebant. Hii vero in consilio regine principales fuere: dominus Conradus, Olomucensis episcopus, Henricus cancellarius, Wilhelmus de Waldek dictus Lepus, regni Boemie subcamerarius, et quidam de partibus Reni de Buches. Adversarii vero regine hii sunt: Henricus de Lipa cum filiis suis, Benesius de Wartemberch, Benesius de Michelsperch, Albertus de Zyeberch, Wilhelmus de Landenstayn, Berka de Duba cum fratre Henrico de Luchtenburch, Sdeslaus de Stermberch cum aliis multis. Verum tamen Petrus de Rosenberch, Bauarus de Strakonycz et filii Thobie magni, Marquardus et Hermanus de Gablona, Johannes de Dobrusca cum quibusdam nobilibus de Morauia permanent cum regina. Est autem parti uni altera pars adversa, ex quo spolia incessanter surgunt et bella. Cum vero discordia tam hostiliter inchoata magis ac magis cottidie succresceret et pars utraque ad bellandum acrius se disponeret, regina, ne tanta mala oculatim cerneret, assumptis sibi tribus pueris suis, Margareta, Guta et Wencezslao, suo primogenito filio, conducente eam Wilhelmo Lepore XII^o kal. Julii ad castrum Cubitum perrexit ibique tribus mensibus permansit. Interea anno Domini M^oCCC^oXVII^o, in festo beati Johannis Baptiste congregantur nobiles ex utraque parte in civitate Pragensi et in hoc concilio duo eliguntur arbitri et duo superarbitri, ut dissensionis causa discrete discuciatur et pronunciata a partibus inviolabiliter debeant observari; et de hoc expediuntur nuncii ad regem et reginam. Interim Henricus de Lipa verbis humilibus graciam querit regine et de suis excessibus emendam promittit condignam, sed non invenit, quod querit. Ipse namque virginem Agnetem, regine sororem, non consenciente regina Henrico, duci Polonie, matrimonialiter tradidit in favorem domine Elizabet, que vocatur regina de Grecz, et ei in preiudicium regis et regine plus quam decuit adhesit, atque Johannem regem, cum ipsum regeret, non legaliter educavit et plus propria quam regalia negocia procuravit; sic et sibi et suis municiones, que ad regem pertinent, usurpavit. Ex hiis et similibus animus regine ita provocatur, quod ad faciendam vindictam pocius quam ad dandam graciam inclinatur. Hec itaque iusta duricia aut verius dura iusticia in mente feminea taliter indurata effecit in Boemia multa mala. Generose enim huius regine nobilis animus, que et qualis sit, que patitur et a quo et a quali iniuriam paciatur, advertit. Ut puta: regina a vasallo, domina a famulo, princeps a milite inmerito se iudicat talia sustinere; vindictam condignam expostulat, mallens pro tempore quassari regnum quam indebite contempni se et regium statum. Videns itaque regina, quod adversariorum contemptus contumaciter cresceret et quod ipsis sine virili consorcio resistere non valeret, regem in Boemiam postulat et invitat. Veniente itaque rege venerabilis pater dominus Johannes, Pragensis episcopus, cum pluribus baronibus ipsi ad Cubitum usque occurrerunt et de regalibus negociis diversa ibi consilia pertulerunt et XIIII^o kalend. Decembris Pragam venit, ubi quidam fideles barones cum decenti familia se exhibent ad servicia regi facienda. Die quoque sexto post regis adventum, ipse cum venerabili patre domino Johanne, Pragensi episcopo, et cum pluribus aliis baronibus, licet hiemps esset, municiones plures inimicorum expugnavit et cum contra Sdeslaum de Stermberch rex movisset exercitum, ipse occurrens graciam regis invenit et fidem et servicium promittit.

Eodem anno dominus Egidius nacione Romanus, magister theologie maximus, per papam Bonifacium Bituriensis archiepiscopus factus, qui in sacra theologia et philosophia plurima volumina conscripsit, transiit ex hac vita.

Capitulum II.

Qualiter dominus Petrus de Rosenberch cum quibusdam baronibus se a rege averterunt.

Anno Domini M^oCCC^oXVIII^o statim in eiusdem anni principio contra Wilhelmum de Landenstayn, qui regalia bona occupans regem sprevit, acies regalis procedit; super quem rex audacter irruit, ipsius provinciam transiens exterminat et ignibus devastat. Porro Petrus de Rosenberch eiusdem Wilhelmi patruus pro ipso ad regem intercedit. Rex vero cum sua regalia expeteret, Petrus a rege avertitur et Wilhelmo adheret. Cumque adversariorum suorum duabus ebdomadis rex graviter possessiones lesisset, rex in Morauiam transiit, ibique quorumdam rebellium obtinuit municiones. Deinde bella augmentantur et multi pauperes et inopes efficiuntur, alii denudantur, alii captivantur et diversorum tormentorum gueribus amici pariter et inimici miserabiliter trucidantur. Sterilitas gravissima ex parte una populum cruciat, ex parte altera discordia, vite humane noverca, homines ledit acrius et tormentat. Porro rege existente in Morauia fama fallax volare incipit, quod omnes Boemos intendat rex excludere de terra. Huiuscemodi sermonem quidam nugigeruli finxerunt, volentes regem universitati reddere exosum. Hinc inter barones fit conspiracio et ab universo populo adversus regem fit malediccio, et regi barones omnes contradicunt et aiunt: Melius est, quod occidamur, quam a nativitatis solo viliter expellamur. Unde inimicicie, quas inter se quidam nobiles habuere, sedantur, ut conglobati forcius regi adversentur. Henricus quoque de Lipa, Petrus de Rosenberch et alii plures nobiles acceptis treugis sub pretextu concordie valida manu intrant Brunnam, dicentes se non aliud querere, nisi graciam et pacem. Porro rex, quia regni commodum desiderat et pacem, iniurias illatas sibi relaxat, omnibus, qui crimine obnoxii fuerunt lese maiestatis, dat et offert regium favorem. Sed statim dolus fit publicus, qui fuerat ocultatus; qui enim pacem postulant, pacem recusant. Domine, inquiunt, rex, scire vos cupimus, quod nullam vobiscum concordiam volumus inire, nec valemus, nisi pari modo Fridericum, ducem Austrie, quem legittimum asserimus regem Romanorum, huic concordie inseramus; taliter cum ipso constringimur, quod ipsum non deserimus. Hiis auditis rex graviter provocatur et tractatus, qui pacem pretenderat, ad acriorem seviciam commutatur. Primitus namque Johannes rex cum Lodeuico, qui se gerebat pro rege Romanorum, adversus Fridericum de Austria adeo compromiserat, quod illo incluso cum suis baronibus concordiam facere non valebat. Videns itaque rex, quod Henricus de Lipa cum suis non ageret secum sincere et quod exercitum haberet forciorem, cupiens periculum evitare Pragam cum regina III^o kal. Marcii est reversus. Interea rex per dictum regem Lodeuicum in Egram vocatur et ad concilium invitatur. Cumque circa civitatem Sacz homines regis pervenissent pro pabulo equorum, Wilhelmus Lepus super eos irruit et multos vulneravit et CXLIIII captivavit. Inter quos fuit marssalcus regis et alii milites plures. Porro rex abinde recedit turbatus et sub magno disturbio regnum post se dereliquit. Et tunc ita malus status fuit in regno, sicut umquam fuit a sui primaria plantacione. Rex vero Johannes cum domina Elizabeth regina ad regem Lodeuicum X^o kalend. April. in Egram pervenit et ibidem sua negocia pertractavit. Et die septimo, cum rex esset reversus in civitatem Cubitum, illuc Wilhelmus Lepus vocatus venit et pro se et pro suis obtinuit pacis treugas per tres ebdomadas duraturas; et Petrus de Rosenberch civitatem Budways potenter obsedit, sed hiis auditis ab obsidione recedit.

Capitulum III.

De concordia inter regem et barones et de fame magna.

Dum multa mala in Boemia invalescerent crebrescendo et iam homines miseria thabefacti de omni consolacione desperarent, quia omnes modi concordie fuerant refutati, dextera Dei obstetricante accidit, quod rex Ludeuicus regem cum regina nec non barones Boemie, qui fuerant discordie auctores, in Tust civitatem convocavit et in die beati Georgii inter partes contrarias reconcilians concordiam sub temporis brevis conpedio ordinavit et universos barones et nobiles gracie regie reformavit. Unde ipsi novo iuramento ad fidem regi servandam se firmiter obligaverunt. Et ibi Henricum de Lipa ex communi consilio nobilium rex regni fecit subcamerarium. Et ibi rex Johannes iuravit et statuit, quod omnes Rynenses et hospites, qui sibi auxilium in bellis prestiterant, a se debeat excludere et a regno, nec alicui advene beneficia committere, sed cum Boemorum consilio universa velit regni negocia pertractare. Ibi concordia ordinatur, pax proclamatur, populus quasi de morte resurgens letatur; perierant quippe multa milia hominum propter defectum concordie. Nam discordia durante nimia famis invaluit et miseria; in omnibus locis magne fovee fodiebantur, que mortuorum cadaveribus replebantur. In tantum enim fames invaluerat, quod quidam rustici cum uxoribus eorum propria domicilia deserentes, petunt silvas, homines, quos reperiunt, occidunt et eos comedunt et sic se misere pascunt.

Et anno Domini M^oCCC^oXVIII^o venerabilis pater dominus Johannes IIII^us, Pragensis episcopus XXVII^us, ad curiam Romanam fuit vocatus et quomodo ibi magnifice et honeste steterit et victoriam gloriose de inimicis suis obtinuerit et cum gloria ingenti reversus fuerit, in primo libro huius secunde partis est sufficienter pertractatum.

Eodem anno dominus Johannes papa delevit becardos girovagos et beginas, quorum secta omnes fere civitates in magna multitudine repleverat; quos ipse sub anathemate reprobat et condempnat.

Capitulum IV.

Quod Karulus, rex Vngarie, duxit Beatricem, Boemie regis sororem.

Eodem anno Karulus, filius Karuli, regis Sicilie, factus rex Vngarie, sua prima absque liberis viduatus uxore, misit comites Vngarie ad regem Boemie, petens, quod unam de sororibus suis velit pro coniuge sibi dare. Hac legacione amicabiliter suscepta misit in Lucenburch pro suis sororibus, quarum maior Maria vocabatur, iunior vero Beatrix. Rex igitur peticioni nunciorum regis Vngarie annuens liberam opcionem eis dedit, ut unam de sororibus suis eligant. Ipsi vero Beatricem iuniorem filiam sibi postulant assignari dominam Vngarie et reginam. Unde mox puella ad manus comitum presencium regi Vngarie licet absenti legittime desponsatur; que sibi deducta rite festiva solempnitas nupciarum celebratur et in brevi in reginam Vngarie coronatur.

Eodem anno rex Boemie ducatum Opauie contulit Nicolao, filio senioris ducis Nicolai. Qui quidem senior dux Nicolaus illegittimus frater extitit regis Wencezslai.

Eodem anno in die beate Cecilie virginis secundus filius regi Johanni nascitur et in ecclesia Pragensi baptisatur et Przsemysl nominatur.

Et anno Domini MCCCXIX^o insurrexerunt quidam homines iniqui pacis et concordie adversarii, filii scelerati, qui lingua dolosa et odii sermonibus inter regem et reginam sunt conati discordiam seminare. Dixerunt enim: Domine rex, vos scitis, quod honor regis exigit et requirit, ut rex quilibet regere debeat et non regi; videmus vero contrarium, quod mulier vos regit, vos circumdedit, vos adeo fascinavit, quod aliud non facitis, quam quod ipsa dicit. Fallimini in hoc facto, illa malum vestrum cogitat et vos separari a regno sagaciter laborat. Seniorem, inquiunt, filium vestrum Wencezslaum vult tradere quibusdam baronibus, ut ipsum pro rege habeant et vos exludant, et quamdiu consiliis uxoris vestre adhesistis, nunquam pacem in regno habuistis. Nunc igitur nostris consiliis intendatis, hanc reginam coniugem vestram non attendite, sed iubete, ut opus exerceat muliebre, unde adhereatis nobis et nos stabimus et pugnabimus pro vobis. Hec hii consuluerunt, qui reginam odio habuerunt. Credidit igitur rex eorum verbis et commisit totaliter cum iuramento illis. In consiliis istis Henricus de Lipa fuit principalis. Et idem Henricus dominam Elizabeth, novercam nostre regine, cum scandalo multorum valde dilexit. Unde ut illi amplius placere posset, istam plus despexit. Iste enim due regine habebant inter se odium singulare.

Erat autem tunc regina cum tribus pueris in castro Cubitensi, quod sue tunc fuerat subditum potestati. Rex itaque iam perversus animo exiens de Praga cum armatis multis ad predictum castrum venit et se velle reginam visitare pacifice simulavit et turres castri dari petiit, et turrium custodes tanta inportunitate perterritos et aliquantulum reluctantes missis iaculis acriter impugnavit. Regina de hoc impetu miratur et videns regis vesaniam spiritu turbatur. Et altera die, intervenientibus quibusdam tractatibus, castrum ad manus regis totaliter resignatur. Demum regina in castro pueris suis derelictis turbata cum familia pauca recedit et in Melniko se recepit. Et statim post rex quasdam personas regine familiares et que eidem diu serviverant gravissime fuit persecutus et quasdam a servicio eius alienavit. Et ecce, quos Deus coniunxit, consilium pessimum disiunxit. Unde rex quasi iam rupto freno racionis et cassato vinculo matrimonialis dileccionis totus efficitur effrenis, vincitur voluptate, regitur perversa voluntante et sic in ipso tyrannidis operacio reperitur. In alea talis ludendo irascitur, proferens verba inhonesta, nocturno quandoque tempore cum solo famulo discurrit per vicos et platheas in Pragensi civitate et semel fuit fere a servis judicis interemptus, sed cognitum per vocem illesum dimiserunt. Et si missas audivit, non ex devocione, sed ex humane verecundie compulsione non instat oracionibus sed vanis confabulacionibus, et non solum in verbis sed eciam in factis inconstanciam ostendit.

Qualis adhuc crescens fuerit post hec adolescens,

Nemo potest scire, solet illud sepe venire,

Quod puer angelicus post in senio fit iniquus.

Hoc est deflendum, tali sit conpaciendum,

Cui sic decrescit sua virtus, quando senescit.

Plus conmendatur, qui sub puero reprobatur

Et post laudatur, cum vir bonus efficiatur.

Capitulum V.

De curia sive foresta regis et de inpugnacione Pragensis civitatis.

Accesserunt ad regem eodem anno quidam iuvenes filii baronum, plus moti fatuitate, quam strennuitate et aiunt: Domine rex, per torneamenta et hastiludia, nec non per alia exercicia militaria vestra diffundetur gloria et admirabile erit nomen vestrum in universa terra. Edicite itaque tabulam rotundam, Arthusii scilicet curiam, et ex hoc reportabitis gloriam perpetuis temporibus memorandam. Igitur rex juvenilibus rectus consiliis, principibus, comitibus, nobilibus scribit per Almaniam universis, multa spondens in literis et publicis instrumentis. Accipit itaque rex a civibus et claustralibus magnam pecuniam propter hujusmodi fatuitatem celebrandam. Fit itaque in orto ferarum iuxta Pragam quedam structura lignea, que pro spectaculo publico foret apta. Siccine festum beati Johannis baptiste, quod pro termino illius festivitatis assignatum fuerat, appropinquat. Sed de aliis terris nobiles non venerunt. Unde:

Edictum festum finem non sumit honestum.

Non incepisse melius fuit et tacuisse,

Quam sic confundi sine re per climata mundi.

Eodem tempore diversis monasteriis magnam violenciam rex iste fecit et suam tyrannidem exercendo multis indebite et iniuste abstulit possessiones, illasque inter suos satellites divisit et sic de salute anime sue non curavit.

Factum est quoque illo tempore, [quod] cum cives Pragenses et seniores populi conspicerent, quod per regem iniquis sugerentibus consiliariis pene omnibus regni incolis violencie et gravamina fierent, convenerunt unanimiter et dixerunt: Videmus et experimento didicimus, quod rex noster regitur consilio pernicioso, regitur et seducitur, regnum destruitur, omnibus violencia infertur. Quid igitur faciemus, quamdiu talia sustinere debemus? Igitur cognaciones singule, que Prage alicuius dissensionis materiam inter se habuerunt, amicabiliter ratis compromissionibus concordaverunt, et sic pariter confederati ad promovendam rem publicam et bonum Boemice gentis, qui forciores animis et armis esse possent, elegerunt. Non erat intencio eorum, quod regi vellent rebellare, sed eum de communi statu regni fideliter informare. Venerunt itaque ad regem, qui tunc Brunne erat, viri mendaces dicentes:

Cives Pragenses acuunt iam fortiter enses;

Conducunt gentes contra vos stare volentes;

Jam non tardate, Pragam subito properate

Et compescatis tales et eos capiatis.

Hiis verbis rex statim credidit et exercitum congregavit et VIII^o idus Julii castrum Pragense, civitatem invasurus cum armatis ascendit. Precedenti vero die regina per cives vocata de Melnyko Pragam venerat et quia regem malo consilio corruptum timuit, ideo in civitate Pragensi Maiori cum civibus remanebat. Wilhelmus quoque Lepus, Petrus de Rosenberch, Wilhelmus de Landenstayn, hii et plures alii regine et civibus adherebant. Porro dux Nicolaus de Opauia, Henricus de Lipa et multi nobiles regni in castro erant cum rege. Qui omnes consuluerunt, quod rex deberet se de civibus atrociter vindicare, et quidam contra reginam regis iram procaciter excitabant. Cives quoque Maioris civitatis Pragensis ex utraque parte occupaverant pontem. Civitas vero Minor cum rege stabat coacta.

Ecce novum bellum surgit rarumque duellum.

Ex una parte rex stat regnareque Marte

Contra reginam gestit, querendo ruinam

Urbis Pragensis, en sevit regius ensis.

Uxor contra virum, servus dominum modo mirum

Bellum suscepit, hinc lucrum nemo recepit.

Si caput et reliquum corpus discordat, iniquum.

Estque repleta malis multis discordia talis.

Igitur per regem et per eos, qui cum eo erant, dampna cottidie bonis civium inferuntur et hinc inde passim plura prelia particulariter comittuntur ex utraque parte. Plures autem cives de cognacione Jacobi clamdestine regi adheserunt. Tandem in die septem fratrum rex cum septem panneriis sive vexillis et CCC galeis de castro egrediens ante Maiorem civitatem versus claustrum Sderaz venit et plura edificia cremando civitatem hostiliter impugnavit et propter scisma, quod erat inter vulgares, rex civitatem obtinuisset, si Wilhelmus Lepus cum suis non resistisset. Venit autem Petrus de Rosenberch die altera cum CD pugnatoribus in subsidium civitatis. Demum elapsis octo diebus inter regem et reginam et cives concordia est facta. Post dies vero XIIII rex sex illos, qui capitanei electi fuerant in civitate, a regno excludere volebat et a reliquis civibus cepit pecunias extorquere. Et hoc usque hodie per modum coaccionis et nove adinvencionis a civibus exigitur et in pluribus populus cruciatur.

Capitulum VI.

De congressione duorum regum Romanorum.

Eodem anno mense Septembri Ludwycus de Bauaria et Fridericus de Austria, qui se ambo reges Romanorum asserebant, cum copiosis exercitibus contra se venerunt et prope civitatem Mulendorf castra sua sunt metati. Et quia Ludeuicus copiosiorem turbam pugnancium habuit, voluit ipsum invadere, sed fluvius in medio fluens ipsum impedivit. Demum Ludeuicus tradicionem et perfidiam quorumdam, quos secum habuit, intelligens, ad superiores partes disposuit se transferre et quia Fridericus ipsum insequi non valuit, circa Danubium Bauariam prope Ratisponam, gravibus incendiis et spoliis conturbavit. Venerant autem tunc de Boemia in auxilium Ludeuico aliqui barones cum armatis, inter quos precipuus erat dominus Wilhelmus dictus Lepus, qui vir bellicosus extitit et ideo factus famosus. Qui quidem inter familiares contencione exorta thelo vulneratur et die VIII^o moritur et in Boemia in monasterio, quod suus avus fundaverat, sepelitur.

Anno et mense predicto pius et pacificus princeps Wolframus, marchio Bramburgensis, moritur sine liberis, qui excreverat in diviciis et potencia suos antecessores. Igitur circumsedentes principes mox inceperunt occupare civitates sibi viciniores, Johanni vero regi Boemie barones et cives de districtu Budisinensi homagium prestare promiserunt et ipse cupiens plura de bonis dicti marchionatus possidere, cum CCC galeis cepit fines Saxonie visitare. Opidum, quod Sumerweld dicitur, tunc obtinuit, Gubny civitatem rex fortiter inpugnavit, sed abinde modicum utilitatis reportavit.

Hoc anno obiit Beatrix, regina Vngarie. Hic annus de gracia Dei uberrimus in vino et blado fuit in pluribus locis; mensura, que stricho vulgariter dicitur, pro uno grosso vendebatur.

Capitulum VII.

De recessu regis Boemie et de eius preliis.

Anno Domini M^oCCC^oXX^o in die sanctorum Innocentum in crepusculo sub silencio Johannes, rex Boemie, cum paucis de Praga egrediens versus Lucemburch iter arripuit, ubi per unius anni circulum manens cum Remensi ac Leodiensi episcopis atque cum aliis principibus, comitibus et aliis vicinis prelia multa commisit. Henricus vero de Lipa, capitaneus regni constitutus, pacem competenter ordinavit in regno et humane nature necessaria in habundancia habentur. Revixit gens et exsultat, que ante annos tres quasi mortua pre fame iacebat.

Eodem anno XII kal. Maii regis Boemie filius Przsemysl secundogenitus moritur et in Aula Regia sepelitur. Et tunc nonis Junii obiit venerabilis pater dominus Petrus, Maguntinus archiepiscopus, qui fuerat sapiencia et sciencia preditus et potencia.

Eodem anno Loketko, dux Sandomerie, a sede apostolica obtinuit coronam regalem Polonie et in preiudicium regis Boemie insigniri regio dyademate super regnum Polonie a Gnesnensi archiepiscopo in Crakouia se permisit. Incepit statim denarium sancti Petri de unoquoque capite humano sedi apostolice solvere decimaliter, qui longo tempore denegatus fuerat, ut dicitur, de facto, non de iure. Verumtamen, quia duces Slezie hunc denarium apostolico denegant, ipsorum dominia usque hodie stant sub interdicto.

Surrexit hiis temporibus quidam plebeyus populus de Gallie diversis partibus, congregatus circiter XL milia virorum, qui se pastores nominabant, transfretareque mare gestiens et passagium facere devota concepcione tamen erronea intencione proponebat. Qui cum in Avinione ante domini Johannis pape palacium venisset cum turmis suis et thesauros ecclesie pro generali passagio reservatos cum impetu requisisset, papa mox huic errori resistens, hunc errabundum exercitum dispergi mandavit et ipsum sub anathemate reprobavit. Hic populus sic dispergitur, pro quo venerit, ignoratur.

Hoc anno iterum duo exercitus validi duorum regum Romanorum, videlicet Ludeuici de Bauaria et Friderici de Austria prope civitatem Argentinam in Alsacia convenerunt et non conflictum sed multitudinem pauperum in suo transitu fecerunt.

Capitulum VIII.

De processu et eventu Johannis, regis Bohemie.

Anno Domini MCCCXXI^o rex Boemie de comicia sua Pragam veniens in octava Purificacionis beate Virginis. Qui elapsis XV diebus torneamentum, ad quod plures nobiles vocavit, habuit in foro Pragensi; in quo de dextrario graviter cecidit in luto diucius volutatus, equorumque pedibus multum conculcatus, tandem tamquam semivivus scenolentis armis et vestibus totaliter deformatus de multitudine fuerat vix extractus. Per hanc sinistram sortem suscepit rex in corpore gravem dolorem.

Eodem anno iterum rex in vigilia beati Johannis Baptiste ad comiciam suam revertitur clamdestine cum paucis. Interrogatus, quare in regno non remaneret, respondit, quod solum natalis patrie dulcissimum sibi foret.

Hoc anno in die beatorum Petri et Pauli apostolorum feria sexta eclipsis solis exstitit, que ab hora prima usque ad horam terciam perduravit. Qua facta statim postea omnium in terra nascencium, grana et semina, que antea fuerant bene disposita, sunt quasi visibiliter diminuta, subsecuntur magne inundaciones fluminum, que fecerunt in villis et in campis magnum dampnum. Verumtamen quidam de Boemorum fuerant ipsa die Rome et nullum signum eclipsis solis viderunt.

Eodem anno in partibus Reni et Gallie omnium leprosorum habitacula igne sunt concremata et ipsi pariter sunt cremati. Insonuerat namque fama publica, quod ipsi leprosi per Judeos et Saracenos corrupti christianis darent et oculte ministrarent in aquis, puteis et fontibus toxicum et venena; ob hanc calamitatem plures putei in partibus Gallicanis humo sunt repleti vel superius caute cooperti.

Hoc anno generosa et Deo devota domina, quondam regis Przsemysl filia, abbatissa ad sanctum Georgium in castro Pragensi dicta Chunegundis moritur et in suo monasterio, ubi multis annis abbatizaverat utiliter, sepelitur.

Capitulum IX.

Quomodo virgo Maria, regis Boemie germana, est regina Francie facta et de matrimonio filiarum regis.

Anno Domini M^oCCC^oXXII^o, IIII^o idus Aprilis Maria, virgo elegantissima, Boemie regis germana, de regno Boemie, in quo tribus annis cum Elizabet regina decenter permanserat, in Lucenburch est deducta. Demum in festo beati Bartholomei dicta virgo Karulo, regi Francie, in coniugio legitime copulatur et anno sequenti in die sancti Spiritus Parisius in reginam Francie solempniter coronatur. Verumtamen regine priori, ducis Burgundie filie, per eundem regem prius repudiate, apostolice sedis concedit dispensacio, ut ipsa nubere valeat alteri viro.

Eodem anno regi Boemie filius tercius nascitur ex regina Elizabet et in octava beati Viti baptizatur et binomus efficitur, quia Johannes et Henricus nominatur.

Eodem anno virtuosa domina Margareta, Wenceslai sexti regis Boemie filia, Boleslai, ducis Slezie de Lignycz, uxor legittima, in Grecz in puerperio moritur et in Aula Regia sepelitur.

Eodem anno, mense Julio, Johannes rex in regnum de Lucenburch est reversus, ardua negocia tractaturus et ipse Margaretam, maiorem filiam suam, Henrico, duci Bauarie, matrimonialiter copulavit; Gutam vero filiam suam minorem, Friderico, marchioni Mysnensi, legittime desponsavit. Regina quoque Elizabet cum maiori filia sua in Bauaria longo tempore morabatur, quia rex bona ad eam spectancia pluribus obligacionibus inbrigavit. Altera quoque regina Elizabet de Grecz dicta multum est ante regis oculos non sine multorum scandalo graciosa.

Eodem anno, XII^o kal. Augusti, quoddam inopinabile accidit factum. Num honorabilis vir Johannes, Wencezslai regis filius, licet illegittimus, regni Boemie cancellarius et Wyssegradensis prepositus, a rege Prage capitur et per eum a dignitatibus degradatur et ut unam mortem eligat, compellitur et coartatur. Imponitque ei rex fraudem et dolum et quod prebuerit ei consilium iniquum, per quod posset rex et regnum periclitari. Ille verecundia et terrore vehementer concutitur, et quid respondere debeat, ignorat. Ipsum nobiles instigant, ut verba regis fateatur esse vera, ut sic saltem mortem evadat. Hiis assentit, se reum dicit et graciam regis querit. Post multas contumelias et terrores, quas passus est a rege et a suis consiliariis, custodie mancipatur et noctis tempore clamdestine fugit et in Bauariam venit. Rex vero omnes prebendas et dignitates suas de facto aliis contulit, non de iure. Postquam vero graciam regis est adeptus, episcopus Olomucensis est effectus et sic de inimicis suis honorifice triumphavit.

Capitulum X.

De bello duorum regum Romanorum et de victoria regis Boemorum.

Regum duorum Romanorum, videlicet Ludeuici de Bauaria et Friderici de Austria dampnosa contencio, que octo annis totam Almaniam graviter oppressit, hoc anno interveniente conflictu durissimo conquievit. Nam hii duo reges fortissimis coadunatis exercitibus, iuxta opidum Muldorf, situm in diocesi Salzburgensi, pariter convenerunt et in die beati Wencezslai martiris acerrimum prelium commiserunt. Porro Ludwicus regem Boemie, Henricum ducem Bauarie, generum eius, ac Bernhardum, ducem Slesie, habuit pro sua parte, comitum vero et nobilium de diversis partibus exercitus fuit magnus. Fridericus eciam cum fratre suo duce Austrie de diversis regnis exercitum habuerunt copiosum. Cumque isti exercitus ex adverso contra se iacerent, irruit spiritus fortitudinis in regem Boemie et regem Ludeuicum incitat ad prelium; universumque exercitum iubet in crastino esse paratum. Mane facto munitus sacrosancte eukaristie sacramento, missa completa bellum cum suis viriliter inchoat, feliciterque consumat, triumphum reportat. Haut dubium, quin sanctus Wencezslaus, Boemorum patronus, cum suo affuerit presidio, in cuius festo princeps sue patrie pro vita, pro pace et pro patria dimicavit in hoc bello durissimo, quod fere die duravit integro. Fridericus rex cum suo fratre capitur magnaque pugnancium occiditur multitudo. Sic itaque Lodeuicus rex divino fretus auxilio ex opitulacione regis Boemie hac die palmam victorie de hostibus obtinent gloriose. De parte utriusque exercitus MC viri in loco prelii mortui sunt inventi. Equorum tria milia sunt occisa. Et ibidem Plichta, baro strennuus, Boemus est occisus. De exercitu Friderici preter interfectos MCD viri nobiles sunt capti et reliqui fugierunt. Fridericus rex per regem Lodeuicum detinetur. Henricus vero, frater eius, dux Austrie, a rege Boemie in Burgelino vinculis mancipatur, cui presignatum fuit, quod rex Boemie fieret, quia Australes quasi certi fuerant de victoria adversariorum et terras veluti iam captorum inter se quodam funiculo distribucionis ante inicium prelii diviserunt nescientes, quod varii sunt eventus bellorum et quod victoria est de celo. Adhuc liberos hee terre habent duces tres uterinos fratres, Leupoldum, Ottonem, Albertum; hii laborant diligenter, ut duos captos de vinculis educant suos germanos. Rex Boemie XX^o die Pragam ingreditur, post triumphum letanter suscipitur, clerus cantat, sonus campanarum resonat, populus letatur, tota civitas iocundatur.

Est igitur leta Praga leticiaque repleta.

In terra tota fit et hec victoria nota.

Omina sunt gentis sub nutibus omnipotentis,

Cui benedicamus, et ei laudes referamus.

Eodem anno inundacio maxima fuit aquarum et in quibusdam terris maximus fuit panis defectus.

Eodem anno rex Boemie de civitate et prouincia Egrensi pro XX milibus marcarum per Lodeuicum regem sibi obligatis pro debitis se nomine imperii intromittit et abinde iterum versus Lucenburch procedit et Henrico iuveni de Lipa regni gubernacula recommittit.

Capitulum XI.

De liberacione ducis Austrie et de exilio regine Boemie.

Anno Domini M^oCCC^oXXIII^o, in die Nativitatis Christi Henricus, dux Austrie, de Burgelino Pragam fuit adductus et intervenientibus pactis et tractatibus diversis altera die procedens, fratres suos visitavit in Austria, qui cum condicionibus et pactis ab ipso duce capto factis nollent quiescere, prefatus dux pristine se captivati cepit ultroneus mancipare. In festo autem beati Bartholomei per Vngarie et Boemie reges inter alios amicabiles tractatus tractatum est, quod idem dux Austrie regi [debeat] novem milia marcarum argenti dare et quedam ardua privilegia resignare. Unum erat, in quo maiores barones Boemie temporibus Alberti, Romanorum regis, ducum Austrie genitoris, plura incaute fecerant iuramenta et promissa. [Hec omnia simul] cum privilegiis Henrici, ducis Karinthie, que habuit super regnum Boemie, resignare duces Austrie promiserunt; et quedam civitates cum municionibus regi obligantur et civitas Znoyma cum castro, que prius a regno fuerat abstracta, regi et regno iterum adunatur.

Eodem anno in die Pasche Elizabet, regina Boemie, duas gemellas filias, Annam et Elizabet in Cambia Bauarie pariter est enixa.

Eodem anno Wenceslaus, regis primogenitus, de Boemia patre iubente ad regnum Francie deducitur, ubi Parisius per Mariam, reginam Francie, materteram suam, suscipitur et legaliter educatur. Eidem octenni puero ibidem puella nomine Blancza, soror fratris Philippi regis, de stirpe regia desponsatur.

Circa idem tempus in die sancti Spiritus Elizabet, dicta regina de Grecz, monasterium sanctimonialium ordinis Cisterciensis prope Brunnam fundavit, quod Aulam Marie nominavit.

Circa idem tempus Ludeuicus rex, filio suo primogenito Bramburgensem marchionatum contulit naturalibus principibus orbatum. Et eidem Cristofori, regis Dacie, filiam, matrimonialiter copulavit. Eodem anno rex Boemie de Lucenburch Pragam venit et decimam pecunie recepit ab universis regni civitatibus bernamque recepit ab omnibus, et sic cum eiulatu pauperum maximam pecuniam congregavit. Cum autem aliqua debita persolvisset et municiones aliquos a baronibus redemisset, iterum exivit de regno. Unde hoc anno Boemia facta est velut acephala et pupilla. Caruit enim domino episcopo, rege et regina; et ipsa licet vera esset heres Boemie heredibusque pulcherrimis decorata, tamen aliquorum baronum invidia graves persecuciones est perpessa. Ipsa enim regi instat, ut dispersum regnum colligat, caste, iuste et pie vivat. Hoc regni occupatoribus odii fomitem ministrabat. Ideo exulat in terra aliena. Luduicus vero rex necnon Henricus, dux Bauarie, gener ipsius regine, multe legalitatis officia ei liberaliter impendere studebant.

Hoc anno in vigilia beati Urbani in nocte tantum gelu fuit, quod segetes, vites vineasque destruxit.

Notabile quoddam.

Anno Domini M^oCCC^oXXIIII^o propter hyemis et estatis in calore et humore temperanciam bladum et vinum fructusque arborum et principaliter propter bonam influenciam celestium corporum et universa terre nascencia optime provenerunt, nisi quod grando et fulmina in diversis mundi partibus, tam in occisione hominum quam lesione fructuum passim maxima dampna fecerunt; et quod rarum est, in vigilia beati Galli coruscaciones et ictus horribiles fulgurantis tonitrui fuerunt in aliquibus locis. Et circa festum Annunciacionis Maria, regina Francie, cum partu moritur et ad sanctum Dionisium honorifice sepelitur. Et rex Boemie vehementer expavit, cum hunc florem iuventutis, habentem morem senectutis audivit tam cito precisum.

Hoc anno in die beati Georgii sole oriente eclipsis eius fuit facta; sed vix ad unius hore spacium perduravit, et circa festum Penthecostes rex Ludeuicus filiam comitis Holandie duxit legittimam uxorem.

Hoc anno inter dominum Johannem papam XXII et inter Loduicum regem discordia, que latuerat, omnibus innotescit, et ex hac in sancta matre ecclesia cum scandalo maximum crescit scisma. Hii contra se alterutrum faciunt processus, quos ubique publicant et in ipsis processibus leges et iura allegant. Dominus papa in suis processibus Luduicum non regem, sed imperii nominat occupatorem; ac vice versa Luduicus de domino papa pronunciat contraria diversa. Sic itaque papa contra ipsum reges et principes suscitat et ipse contra eos repugnat. Uterque ipsorum episcopatus in Almania confert et ut heu hodie apparet, in multis kathedralibus ecclesiis error manet et non tantum in Almania, verum eciam in Lombardia illustres plurimi viri et plures civitates pape se opponunt, clavesque ecclesie sub excomunicacionis astricti vinculo vilipendunt et contra aliquos utpote contra Canem, dominum Veronensem, et civitatęm Mediolanensem dominus papa tamquam contra rebelles exercitus bellatorum pluries transmisit, ut saltem gladio domaret materiali, quos sibi subiugare non poterat clave spirituali. Et proch dolor, aliquociens papalis exercitus ab adversariis fuit prostratus. Unde pariter petamus et dicamus:

Ecclesiam rege Christe; piam rege naviculamque

Petri, ne mersa pereat, sed abinde respersa

Scismata fac cedant, hanc ne de cetero ledant.

Capitulum XII.

De processu domini Johannis pape contra Luduicum regem.

Ut autem causa discordie, que inter dominum Johannem papam et Luduicum regem possit patere, hic processus continetur: Johannes, episcopus, servus servorum Dei. Dilectis filiis Johanni, Pragensi epicopo, ac capitulo ecclesie Pragensis salutem et apostolicam benediccionem. Nuper contra dilectum filium magnificum virum Luduicum, ducem Bauarie, super eo, quod eleccione sua in regem Romanorum promovendum imperatorem per quosdam, qui vocem in eleccione huiusmodi habere dicuntur, in discordia celebrata per sedem appostolicam, etc. - indignacionem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum se noverit incursurum. Datum Avinione VII^o idus Octobris, pontificatus nostri anno VIII^o.

Capitulum XIII.

De obsidione Metensis civitatis per regem Boemie.

Eodem anno integro rex Boemie extra suum regnum permansit et in diversis Reni partibus multa prelia commisit, archiepiscopum Coloniensem graviter impugnavit. Tandem in vigilia beati Mathei ewangeliste Metensem civitatem potenter obsedit, quam diebus XIIII vallavit et variis molestiis conturbavit et in recessu in suis municionibus civitati vicinis validos inpugnatores ordinavit.

Hoc anno dominus Johannes papa XXII^us fratrem Thomam de Aquino ordinis Predicatorum, sacre theologie magistrum, anno mortis sue quinquagesimo solempniter in Avinione canonizavit et ipsum sanctorum kathalogo annotavit. Hic sanctus Thomas cum in quadam capella Parisius ante ymaginem beate virginis devotus oraret, ymago dixit: Thoma, quid petis? At ille: Vitam eternam peto. Et Christus ei eciam apparens dixit, quod bene de corpore suo et sangwine scripsisset. Iste sanctus in theoloicis et in philosophicis scienciis tanta docuit et libros multos scripsit, quod nomen doctoris excellenter sibi usurpavit. Porro sanctus Thomas per dominum Gregorium X papam vocatus ad Lugdunense generale concilium in itinere constitutus iuxta abbaciam Cisterciensis ordinis, que dicitur Noua fossa, graviter est infirmatus et de hac vita migravit ad dominum. Hora eadem abbas vicini monasterii in choro stans sub nocturnis vigiliis sompno premitur, eidemque in visione una stella prelucida, ardens quasi facula ostenditur, que quasi de celo cadens ante altare maius in sanctuario se abscondit, et quid hoc esset, dum miraretur, audivit sanctum Thomam esse defunctum. Qui corpus ipsius in eodem loco sanctuarii sepelivit.

Grate Deo Thoma, quasi thus flagrans et aroma

Nomen odoriferum retinens, clarescere verum

Doctrine lumen fecisti, tu quasi flumen.

Hanc diffudisti, quia totum scibile scisti.

Sidus in ecclesia fueras, nunc vera zophia

Ad se te traxit, ibi quod perpes tibi fax sit.

Jam legis absque sono librum vite, quia throno

Doctorum celo resides et ibi sine velo

Cernis divinam faciem. Michi fer medicinam

Culpis languenti, propria virtute carenti.

Et michi solamen anime, pie fer pater, amen.

Hoc anno mense Augusto Elizabeth, Johannis regis filia, [que] gemella fuit nata, moritur et in Aula Regia sepelitur.

Capitulum XIV.

De adventu regis et regine in Boemiam.

Anno Domini M^oCCC^oXXV^o domina Elizabeth, regina Boemie, de partibus Bauarie ad regnum proprium est reversa. Igitur in adventu ipsius tripudiat populus universus et in crastino Circumcisionis Domini suscipiunt cum leticia hanc reginam. Ipsa namque duobus annis cum dimidio fuerat in Bauaria cum Margareta sua filia, ubi per regem Ludeuicum et ducem Henricum, suum generum, fuit satis legaliter pertractata. Causa autem huius absencie fuit principalis, quod quidam barones contra ipsam regis animum odiose concitabant.

Venit eciam rex in die beati Gregorii pape non solum ob hoc, ut reginam videret, sed ut pecuniam ab hominibus extorqueret. Igitur per duos menses, quibus tunc rex in regno permansit, per diversos exaccionum modos XCV milia marcarum argenti congregavit; partem vero huius pecunie ad Renum secum detulit et partem creditoribus deputavit. Multi autem de incolis regni ex hoc turbantur advertentes terre destruccionem et nolentes sibi de huiusmodi gravaminibus consentire, et multi aiunt, quod non esset verus rex, sed tyrannus, qui destrueret statum reipublice et nisi quereret utilitatem suam et rei private.

Eodem anno Ludeuicus rex castrum Burgouo dictum, quod ad Fridericum regem adhuc captum respectum habuit, cum exercitu magno valavit, frater vero suus Leupoldus, dux Swewie, veniens eciam cum magno exercitu, obsessos valide liberavit et in brevi post rex Ludeuicus intervenientibus quibusdam tractatibus, regem Fridericum, qui usque ad tercium annum captus fuerat, a vinculis absolvit. Et hii duo principes, qui se nominant reges, simul pacifice habitant, et filius Ludeuici duxit filiam Friderici, licet hii pueri sint in tercia linea consanguinitatis constituti. Et est satis mirabile, quod uterque eorum scribit se regem Romanorum.

Et eciam mirabilis tunc fuit status in regno Boemie; nam rex extra regnum frequenter consuevit morari, et regnum uni capitaneo vel duobus committitur et pro determinata pecunia ad annum vel ad duos regnum exponitur, et incole regni quasi tributarii reputantur. Et regina residet Prage quasi vidua et liberis suis non liberaliter sed tenuiter providetur, et hereditates regine sunt ablate, vix tantum a regno suscipit, quod necessitatibus non dignitatibus suis valet providere. Igitur iam vulgariter dicitur: Rex, regimen, regula iuris iam exulat a regno, quilibet propria utitur voluntate. Jam pro lege officia regalia iam a consuetudine multum cessaverunt et aula. Non solum autem in temporalibus verum eciam in spiritualibus est debitus ordo permutatus. Sedes enim Pragensis proprio tunc carens pastore regitur per administratores et bona ecclesie a pluribus per violenciam occupantur.

Regnum divisum, confusum, sicque recisum

Omnes heu cernunt, iam ius regaleque spernunt.

De regno plures consurgunt undique fures,

Res aliis rapiunt, passim mala plurima fiunt.

Absentem regem non curant, hinc sibi legem

Formant pro libito, mala tot sunt, quod modo vito

Omnia proferre. Finem des huic cito gwerre

Rex regum Christe, depellas omneque triste.

Capitulum XV.

De decima regali et de incursu populi paganorum.

Anno Domini M^oCCC^oXXVI^o hyemps fuit dura et aspera, propter quam plurime arbores fructuose cum vinearum vitibus in Almanie partibus quasi radicitus perierunt. Estas sicca sine pluvia, inde semina estivalia defecerunt. Hoc anno per totum regnum Boemie et per dominium Lucenburgensis comicie propter mandatum domini Johannis pape Johanni regi totus clerus cogitur decimam ecclesiasticorum proventuum per triennium solvere, quod non fuit cuncto tempore retroacto.

Nam consueverunt reges, qui ante fuerunt,

Clero plura dare, de reque sua decimare,

Templaque fundare, locare, dotare, sacrare.

Sed contrarius ordo nepharius est modo visus,

Regibus additur, abditur legibus, ecce recisus

Est pulcherrimus, ordoque pessimus exit in orbem.

Qui dare debuit et sua prebuit, hanc sibi sordem,

Sumit, ut auferat et scelus aggregat es repetendo

A clero, cui sincero rex conpaciendo

Pectore deberet pocius dare, quicquid haberet.

Hoc fecit David, cum Melchisedech decimavit.

Et istis temporibus in Italie et Lombardie partibus homines tenentes cum ecclesia et quidam cum imperio, videlicet Gwelfi et Giblini, plus solito innovant odium antiquum et contra se acerrime cotidie pugnant. Tantus sanguis inter eos modo effunditur frequenter, quod pia mens hoc advertens merito conturbatur. Et Rome multa bella committuntur inter Vrsinos et Columpnenses. Huius rei gracia dominus Johannes XXII^us papa multos armatorum exercitus hoc anno inter diversas Italie partes contra Giblinos pro stipendio pugnaturos transmittit, quos frequencius in pluribus civitatibus et in campis pars adversa victrix superat, vulnerat, detinet atque mactat. Nam de papalibus armigeris, ut asserit publica fama, in diversis locis corruerunt plus quam XL millia pugnatorum. Flebile est hoc dicere, vel audire et quis valet causam huius interitus scire, nisi ille, qui cuncta creavit. Psalmus: Judicia Domini abyssus multa.

Eodem anno dux Crakouie dictus Loketko, magnas turbas Lytwanorum sibi associans marchionatum Bramburgensem invadit et iuxta civitatem Frankenwrd in confinio ipsius universo plagam in christianos exercuit et tyrannidem nimis magnam. Monasteria plurima destruuntur, opida et ville cremantur et homines velud pecudes innumerabiles ad paganorum patriam deducuntur.

Eodem anno Beatrix regina, uxor regis Karuli, Parisius coronatur et rex Boemie ibidem in actibus militaribus se exercuit et maximam pecuniam expendit ab incolis regni Boemie persolvendam. Non solum autem ibi, sed alibi in partibus Gallie et Reni per Johannem regem loca aliena frequencius visitantem pluraque prelia commitentem extra suum regnum inestimabilia debita contrahuntur, ad quorum solucionem tam clerus Boemie quam seculares cum gravi reluctacione et murmure compelluntur.

Hoc anno in die beati Sixti domicella Guta, Johannis regis filia secundogenita, filio comitis de Bar ducitur desponsanda.

Eodem anno VI^o idus Augusti obiit dominus Conradus, episcopus Olomucensis.

Eodem anno per reginam Elizabeth corpus fratris sui Wenceslai de Morauia transfertur et in Aula Regia sepelitur.

Hoc anno Elizabeth regina multas reliquias sanctorum cum gemmis preciosis in tabulis et monstranciis aureis et argenteis decenter decoravit et ad ipsius devotam peticionem Karulus, rex Francie, sibi unam spinam ad unius digiti longitudinem de corona Domini destinavit.

Hoc anno propter regis absenciam iusticieque carenciam fere in omnibus regni Boemie partibus pauperum fit oppressio, villarum, opidorumque desolacio.

Et hoc anno in pluribus terris fit terre motus magnus.

Capitulum XVI.

De processu regis Boemie et de rege Lodewico.

Anno Domini M^oCCC^oXXVII^o in octava beati Johannis Evangeliste iterum de Reni partibus rex Boemie venit, ad cuius adventum totus clerus et populus magno terrore conturbatur; didicerat enim iam, quod huius regis ingressus non est pacificus sed molestus. Advenit itaque rex iste nunc ut pridem, ut peccuniam ab omnibus regni incolis per tyrannidem extorqueret, ipsas secum deferat et in aliis terris inaniter has expendat, unde gravissima exaccio est facta. Cunctis namque claustralibus nec non universis habitatoribus regni cuiuscunque condicionis iste rex grave iugum imposuit extorsionis et pecuniam, quam per triennium tollere debuit, ista vice pariter in sua marsupia congregavit, partem vero creditoribus suis, qui cum ipso venerant, tradidit solvendo, partem alteram secum deportandam servavit; habet iste rex nunc magnum studium ut aggeret cumulum thesaurorum. Unde collecta berne inponitur omnibus et invenitur novus modus in pauperum aggravacione. Vocavit namque rex quosdam de Florencia in sciencia lucrandi pecunias valde gnaros. Ad horum consilium rex permisit parvos denarios monetari. Cepit ex hoc clamor in vulgo non modicus elevari, quoniam cuprea materia et corrupta earum forma omnium rerum venalium fora impedivit. Unde multi ex hoc diversi status homines magna dampna perceperunt.

Eodem anno Henricus, dux Slezie, dominus Wratislauiensis civitatis, ad regem venit Boemie habuitque secum tractatum de ducatus sui resignacione. Huic rex provinciam Glacensem ad tempora vite ducis possidendam assignat pro ducatu, sibique deputat M marcarum argenti annis singulis de camera regia, quoad vixerit, percipiendas. Igitur in die beati Ambrosii rex cum duce Wratislauiam pervenit et se de civitate et de omni ducis dominio perpetuo iure intromisit, ita sane, quod dux ducatum suum regis nomine ad vitam suam debeat possidere. Qui quidem herede caruit masculino et plus regi quam fratri suo Boleslao favit de ducatu, nam malum suum querebat.

Eodem tempore plures duces Polonie ad regem venerunt eique fidem et dextram sub forma homagii ultronei prebuerunt. Erat enim tunc rex sub tali intencione, quod Crakouiam cum regno Polonie sibi ablatum cuperet in manu valida recuperare. Incipiebant namque premissi exercitus Crakouiam hostiliter impugnare. Rex vero Loketko, qui erat in civitate, adventum regis Boemie significat Karulo, regi Vngarie, suo genero, eum pro consilio et auxilio inplorando. Unde rex Vngarie regem Boemie de federe concordie amonuit, que fuit prius inter ipsos, et ut suum socerum non offendat, postulavit. Cessavit igitur rex adversarium suum impugnare. Hiis itaque perpetratis cunctisque regni Boemie incolis maximis exaccionibus aggravatis plenis marsupiis rex de Praga in die beati Barnabe egressus ad partes Reni iterum est reversus. Quo recedente clamor plebis extollitur et post ipsius tergum malediccionis iacula iaciuntur. Audiuntur tamen de rege isto frequenter mirabilia testimonia, qualiter se in omni exercet milicia, frequentat hastiludia, agat torneamenta, donat larga munera, instaurat convivia largissima cum expensis, nec manet in loco uno stabilis, sed totus variabilis graditur huc atque illuc, et quando a nunciis queritur, difficulter ivenitur; ipso absente regnum Boemie maiori pace fruitur quam presente, timetur a pluribus et plurimos ipse timet. Ideo ad evitandum periculum raro manet in suo regno. Gubernacula vero regni ei committit, qui plura sibi dare poterit aut promittit. Venerabilem quoque patrem dominum Johannem quartum, episcopum Pragensem, multociens conturbat, magnas pecunias ab eo exigendo et multa gravamina sibi inferendo, non advertens, quam episcopatum excellenter melioravit et facta magnifica sive acta non tantum in ecclesia Pragensi, verum eciam in multis aliis locis legaliter ac magnifice consummavit. Priores quoque Boemie reges episcopis suis et aliis prelatis ac viris religiosis magnifica dona conferebant, ipsos laudabiliter vestiendo et ut patres spirituales non inmerito honorando. Iste vero rex eos diversis exaccionibus gravat, inhonestat, conturbat et rebus crudeliter spoliat. Et heu, ut dicitur a sapientibus, regni Boemie status non est legaliter et regulariter ordinatus.

Eodem tempore regina Elizabeth misit domino pape tabulam auream cum reliquiis sanctorum gemmis preciosissimis decoratam. Gracias dominus papa pro graciis reddidit et peticiones ipsius, quas direxerat plurimas exaudivit.

Hoc anno mense Marcio Ludeuicus per sedem apostolicam reprobatus a vulgaribus vero et a suis rex et imperator Romanorum nuncupatus ad partes Ytalie proficiscitur, ad quas per dominum Canem de Werona ducitur et invitatur. Irruit itaque timor ex adventu Ludeuici super omnes sedi apostolice adherentes; bella inter Gwelphos et Giblinos frequenter committuntur et plurimi occiduntur et quod non fit gladio, fit veneno; interierunt enim multi de exercitu Ludeuici de vino intoxicato. Ideoque Romani in hoc periculo constituti hic insertam epistolam domino apostolico scripserunt in hec verba: Sanctissimo in etc.

Qui nuncii Romanorum legacione peracta sine fine optato ad urbem Romanam sunt reversi.

Ingens est error, et maximus undique terror

Surgit in ecclesia, quem tu delere Maria

Scis, si vis, quia tis nati donata tibi vis.

Hinc velut ipse pater est noster, tu quoque mater,

Tu fac materne, faciet pater ipse paterne.

Vos in corde facem detis cum tempore pacem.

Nam oraciones cum genuflexionibus pro ecclesia universaliter instituit dominus papa et in subsidium pro sede apostolica dimicancium a toto clero exigit decimam et requirit gladium spiritualem et temporalem evaginando.

Hoc anno Johannes quinquennis infans, regis Boemie filius secundogenitus, de Praga versus Karinthiam deducitur, ut sibi filia ducis Karinthie Henrici matrimonialiter copuletur. Et facti sunt amici, nam propter regnum Boemie discordia facta fuerat inter ipsos. Displicuit autem hec copula principibus Austrie, quia ex consanguinitate ad prefatam terram ius asserebant se habere et propter hoc hec copula fuit facta, quia predictus dux caruit herede masculino.

Et hoc anno dominus Hinco, domini Hinconis de Duba filius, factus est episcopus Olomucensis.

Capitulum VII.

De Lodewico Bauaro et de Petro, papa scismatico.

Anno Domini M^oCCC^oXXVIII^o in die Domini Epiphanie, Ludeuicus Bauarus per dominum papam ab ecclesia reprobatus Romanis consencientibus urbem Romanam est ingressus. Et in die beati Petri in basilica per quosdam episcopos imperiali diademate est in preiudicium domini Johannis pape et tocius ecclesie katholice de facto insignitus. In illo die clamor populi in urbe Romana extollitur: Vivat, vivat noster imperator in eternum. Miratur de hoc curia pape et acriores contra Ludeuicum processus innovantur et excomunicacionum fulgura cumulantur. Et e contra Ludeuicus superbo inflatus spiritu ausu temerario non cessat contra dominum papam procedere detractorie, se iustificat, dominum papam dampnat.

Habet tamen idem Ludeuicus nonnullos tam inter principes quam alios viros nobiles validos defensores et omnes conterit, quos adherere sedi apostolice scit vel audit. Legati duo a latere domini pape in Italiam missi eidem resistere satagunt, quantum possunt, istorum namque et Ludeuici exercitus bellantes congrediuntur; sed varius est bellorum eventus.

Eodem anno II^o idus Februarii domina Margaretha, regis Boemie filia primogenita, per matrem suam Elizabeth reginam de Praga sollempniter educta in Tust suscipitur per Henricum, ducem Bauarie, suum maritum, abhinc cum gloria ad suum ducitur ducatum.

Eodem anno in plenilunio mensis Marcii luna eclipsatur, ventus validissimus per ebdomadas IIII^or continuatus subsequitur. Post hanc eclipsim mense Aprili moritur hominum multitudo et in pluribus mundi partibus pestilencia pecorum oritur valde gravis. Porro Elizabeth regina metu tante plage perterrita processiones cum reliquiis sanctorum universo clero et populo Pragensi indicit, quibus factis notabiliter quassacio cesavit et dominus Deus populo suo factus est placatus.

Eodem anno Noe archam Petri naviculam mergere tunicamque Christi inconsutilem findere, sacrosanctam videlicet ecclesiam scindere, quidam mali homines contumaciter presumpsere. Non suffecit enim Ludeuico Bauaro, quod avaro ambicionis animo absque approbacione sedis apostolice sibi asciverat nomen, titulum apicemque regie et imperialis dignitatis, sed in magnam presumpcionem demersus iniquitatem apposuit iniquitati, ita quod in universali ecclesia scandalum et detestabile scisma fecit, ipse utique urbem et orbem in periculum posuit et errorem. Quoniam in festo Ascencionis Domini ordine prepostero gestiens ascendere ab alto, descendit, intentus operi monstruoso, viso rarius vel audito. Ecee enim Johanne papa XXII^o in apostolatus sui officio annum XII^um iam agente, sancto quoque collegio cardinalium sibi assistente ipse prefatus Ludeuicus cum consensu sibi adherencium quendam Petrum de Corbaria de ordine fratrum Minorum de cognacione Columpnensi Rome novum papam constituit, qui se Nicolaum quintum mutato proprio nomine appellavit. Indignum se successorem Petri veraciter demonstravit, quia se Petri nomine spoliavit. Idem fictus antipapa statim fecit XII cardinales, sicut arbitror dictos non a cardine sed cardone. Episcopus Venetorum Hostiensis tunc factus, qui istum antipapam in die sancti Spiritus supervacue consecravit, fuit cardinalis unus, alii quoque cardinales de canonicis sancti Petri et sancte Marie maioris pro parte maxima sunt assumpti. Eodem tempore Ludeuicus Bauarus ante basilicam sancti Petri Rome in loco publico processum multa continentem convicia contra Johannem papam fecit.

Eodem anno Karulus, rex Francie, post duos fratres mortuos Philippum et Luduicum et ipse moritur sine herede masculino, in quo per directam successionis lineam regum Francie stirps mascula terminatur. Successit eidem in regno Philippus de stirpe regia procreatus et huius regis Philippi sororem Wencezslaus, primogenitus regis Boemie filius duxit legittimam in uxorem.

Eodem tempore Otto, dux Austrie iunior, videns a Friderico et Alberto, suis fratribus, se contempni, cupiensque equaliter eis in Austria dominari, allegans, quod Fridericus nomine regis Romani debeat contentari, adversus eos incepit habito aliquorum nobilium consilio preliari. Huic Ottoni Karulus, rex Vngarie, consilio et auxilio astitit et in Austriam LXXX milia Vngarorum in eius adiutorium introduxit, et hoc bellum fecit Australibus magnum dampnum.

Tali itaque audita discordia rex Boemie, qui tunc extitit in sua comicia, qui cum magna festinacione venit in Pragam XVI^o kalendas Augusti, sexto vero die sue reversionis rex procedit in Morauiam contra Australes pugnam facturus. Unde magno exercitu congregato Austriam circa Danubium maxime devastavit et ex alia parte Danubii rex Vngarie iacuit cum suo exercitu Austriam lesit et dissipavit. Et in brevi tempore rex Boemie circiter XL municiones obtinuit et muro cinctas civitates expugnavit. Non modicam vero ignominiam Fridericus rex et dux sustinuit, quia contra hostes suos in campis nil ostendit audacie et virilitatis. Quesivit itaque necessitate conpulsus cum inimicis suis concordiam, quam tamen obtinuit, licet cum magno labore; nam idem Fridericus in bellicis actibus non fuit fortunatus. Et ante prefatam concordiam Pragenses cives edictum regis audientes infra triduum circiter X milia virorum pugnancium tam in curribus quam in equis regi suo in auxilium transmittunt, et ipse rex victoria potitus XV kalendas Decembris Pragam est reversus.

Eodem anno Johannes, rex Boemie, reversus de partibus Austrie congregata magna parte pecunie precipue per colleccionem berne generalis et diversa specie exaccionis VI^o die mensis Decembris versus Prusiam procedit cum magno exercitu contra Litwanos paganos pro nomine Christi pugnaturus; a multis quoque hoc iudicatur, quod Johanni, regi Boemie, plus fortuna quam racio in suis actibus suffragatur. Nam isto anno Philippus, rex Francie, nequaquam Flandrensi bello vicisset, si regis Boemie adiutorium non habuisset.

Hoc anno mense Septembri Mathia, Maguntino archiepiscopo, mortuo Bandwinus, Treuerensis archiepiscopus, est a domino Johanne apostolico per Maguntinense capitulum concorditer postulatus. Erat enim iste archiepiscopatus sedi apostolice reservatus. Et quia papa hoc non admisit, Treuerensis reservacionem sedis parvipendens se de Maguntina sede intromisit et has sic kathedras de facto regit ambas.

Hoc anno circa festum beati Martini Elizabeth spiritu devocionis repleta Boemie regina propter plurima virtutum opera et miracula, que dominus Deus circa corpus et sepulchrum venerabilis virginis Agnetis ad sanctum Franciscum in sua scilicet propria fundacione Prage sepulte diversis temporibus est ostendere dignatus, totum clerum Pragensem et cives convocavit, ibique devocionem et intencionem suam de canonizacione dicte virginis explanavit. Literas quoque intercessorias ad dominum Johannem papam pro eodem negocio obtinuit tam prelatorum quam civium, quas cum suis domino apostolico destinavit.

Capitulum XVIII.

De victoria regis Boemie contra paganos.

Anno Domini M^oCCC^oXXVIIII^o rex Boemie de partibus Prussie et Litwanie cum triumpho reversus in Pragensi solempniter suscipitur civitate, qui strenua valde et magnifica opera in actibus bellicis exercuit contra Litwanos et paganos; ipse namque ad remociores transivit terminos paganorum et ibidem per eum sunt multa milia trucidata et interempta et circiter tria milia paganorum baptizata. Ad hec omnia fratres Cruciferi de domo Theutonica sua auxilia prebuerunt fideliter et consilia procurando vehiculorum XLV milia portancium pro exercitu necessaria et pro rege. Unus procerum tunc gentilis occiditur, qui habuit XII pedes in longitudine. Mansit namque rex post suum reditum in regno XV diebus et visitavit patruum suum dominum Baldwinum, Treuerensem archiepiscopum, a quo propter Maguntinense negocium fuerat vocatus.

Et eodem anno in pluribus terris fuit terre motus magnus et quedam epistola de astronomia fuit in multis regnis publicata, que quia multorum simplicium animos turbaverat, de verbo ad verbum duxi presentibus inserendam:

Magister Johannes Davidis Toletanus etc.

Et ipsa rerum et eventuum docet experiencia, quod fere omnia, que in eadem epistola spiritu phseudigrauo sunt scripta, existunt falsa, quia iste annus quietus fuit et temperatus, in fructu et blado multum fructuosus, ideoque talia pericula futura ex suo astralabio prophetantem redarguit poëta, cum dicit:

Mitte archana Dei, celum inquirere, quid sit,

Cum sis mortalis, que sunt mortalia cura.

Autumo, quod plures sese faciunt quasi fures,

Cum plus clarere querunt quam vera tenere.

De summis fantur, sed in ymis infatuantur.

Multi multa sciunt, fatui tamen hii sibi fiunt.

Discuciunt talia, licet hiis sit nulla sophia;

Esto tibi primo sapiens aliis sed in ymo.

Eodem anno in die beatorum Processi et Martiniani martirum venerabilis in Christo pater et dominus, dominus Johannes IIII^us, Pragensis episcopus XXVII^us, ab urbe Auinionensi, scilicet a curia domini Johannis pape, in qua annis XI steterat et omnibus adversariis suis victis cum maximo honore ad suum revertitur episcopatum et cum ingenti sollempnitate a toto clero et ab universo populo suscipitur et excellentissime honoratur, de quo plenius in primo libro continetur.

Eodem anno Boleslaus dux Slezie, dominus Brigensis, civitatem Lignicz cum suis pertinenciis, quam a fratre suo Wladislao clerico vi abstulit et subdidit sue dicioni, et a rege Boemie iure feodali suscipit quasi coactus et ad eius obsequia perpetuo cum suis heredibus se astringit; et hoc plures duces Polonie fecerunt. Insuper Gorlicz civitas, que ab antiquo abstracta fuerat propter nupcias racione dotis, ad regem Boemie revertitur et suo vero capiti reunitur.

Eodem anno in die Ruffi martiris obiit Brunne senior Henricus de Lipa, qui fuerat pre ceteris baronibus regni Boemie sublimatus.

Capitulum XIX.

De novitatibus morum, que temporibus regis Johannis ortum habuerunt.

Temporibus hiis incepit notabiliter fere in cunctis hominibus et precipue in Boemie et circumadiacencium terrarum partibus quedam nova curiositas et curiosa novitas tam in vestibus quam in consuetudinibus et moribus suboriri. Nec desunt de sapientum numero, qui huiuscemodi considerant cum admiracione et ea in carminibus et dictaminibus redarguunt subsanando. Unus ex istis reprehensoribus nuper in Montibus est occisus et alii quam plures sunt male tractati. Sunt quidam de hiis inventoribus, qui more barbarorum nutriunt longas barbas, non radentes ipsas. Sunt et alii, qui dignitatem deformando virilem morem secuntur in crinibus per omnia muliebrem, alii crines suos in latum more lanificum percuciunt in rotundum auretenusque diffundunt; alii crines tornant calamistro, ut comis crispantibus et circumvolantibus humeros suos ornent. Mitrarum usus, qui primitus fuit, modo penitus est abrasus, cantus fractis vocibus per dicessaron et diapente modulatus iam in choreis ubique resonat et plateis. Choree magistrales morose et delicate iam non curantur, sed lagii cursorii et breves nunc frequentantur. Variisque linguariis in contratis plurimi iam locuntur. In vestibus tanta est diversitas et deformitas, quanta deformium mencium varietas dictat. Se quisque reputat feliciorem, qui excogitat novum morem. Curta est vestis et arta circa cubitum quasi auris asinina aliquibus dependens usque ad terram; duo famuli induunt dominum propter vestis artitudinem cum labore. Capucia vero sunt lata, quorum fines a tergo ad terram protenduntur, quibus multi capita sua circumvolvunt, quidam nodulos in eis ligant more fatuorum. Unde et rustici lata capucia deferunt et oblonga. De caligis et sotularibus crura et pedes artissime stringentibus senibus et prudentibus sepe admiracio fit et risus. Cingulis vero utuntur latis, lana ovina contextis et metallis decoratis, et alii cordas ferunt adinstar fratrum Minorum. Ferunt quoque tracto cingulo deorsum circa femorale. Femine quoque et virgines specialiter in ornatu suo superbiam demonstrabant; pepla namque preciosa sericea deferebant cum multis finibus sive extremitatibus densis et crispatis. In palliis quoque et tunicis maximas et latas fimbrias deferebant, et earum tunice superius erant valde stricte, inferius in fimbriis multis plicis dilatate et ad terram protense et in calceis eciam strictis et artis ambulabant. Unde tanta et talis surrexit invencio novitatum, quod de singulis prolixum esset scribere. Non enim cernentem vel legentem ista novitas edificat, sed signat et significat regni Boemie magnam mutacionem; nam post naturalium regum interitum passa est Boemia dominium diversum, de quo accepit morum consuetudinem diversorum, unde exiit proverbium nunc generale: Admodum simee Boemia habet se; facit enim, quicquid alios viderit exercere. Verumtamen sapientes et seniores in Boemia cum admiracione despexerunt has multiformes novitates, ipsas vanas reputantes.

Capitulum XX.

De fundacione domine regine Elizabeth Boemie et de ipsius regine decessu.

Anno Domini M^oCCC^oXXX^o domina Elizabeth, Boemie et Polonie regina, cum devocione et congrua solempnitate sanctimoniales ordinis fratrum Predicatorum de Olomucz adductas ad domum suam, quam habuit in Vgezd largam et spaciosam ante civitatem Minorem Prage sitam, in qua eiusdem ordinis sorores, que sunt nunc ad sanctum Laurencium, plus quam X annis [habitaverant], introduxit, ibique cenobium iterum fieri instituit. Cui capellam sancti Michaelis prope Wissegradum cum suis proventibus applicavit, instituto tamen in ipsa capella sancti Michaelis, iuxta disposicionem sedis apostolice perpetuo ministro sive capellano, Michaele, notario venerabilis in Christo patris et domini, domini Johannis IIII^ti, episcopi Pragensis XXVII. Cui Michaeli ministro de proventibus seu reditibus dicte capelle, quos habet in villis scilicet Oslinicz, Radieyouicz, Kowarzouicz, Nedussow, Lubnie, Ostassouicz et Wahlonicz XII marcarum grossorum denariorum pragensium redditus annis singulis et suis in perpetuum successoribus, ministris dicte capelle, iuxta disposicionem eiusdem sedis apostolice deputantes, prout in literis dicte sedis, apostolice et eciam prefati domini Johannis, Pragensis episcopi, auctoritate apostolica sibi concessa super hoc confectis plenius continetur, quos redditus seu proventus XII marcarum censualium grossorum pragensium prefatus Michael, minister dicte capelle sancti Michaelis, percepit et percipit sine omni impedimento de bonis memoratis. Reliqui quoque redditus et proventus dictarum villarum ad sorores dicti monasterii pertinent et debent modo simili pertinere.

Eodem anno Fridericus dictus rex Romanorum, dux Austrie, qui propter imperium occasio et materia exstitit maxime discordie in omnibus partibus Almanie, vexatus onere diversarum infirmitatum moritur et in Maurbach monasterio Cartusiensis ordinis, quod ipse fundaverat, sepelitur et tres fratres suos Rudolphum, Leupoldum et Henricum breviter ante defunctos iste est subsecutus. Reliquit post se suam coniugem, regis Arragonie filiam, excecatam et nullum heredem masculinum.

Eodem tempore Ludeuicus Bauarus a multis imperator Romanorum appellatus de Ytalie et Lombardie partibus cum uxore sua, filia comitis Sabaudie, revertitur et in Bauaria coronatur.

Eodem anno idus Julii hora diei VIII^a fuit solis eclipsis et siligo in multis locis periit et de vino modicum crevit.

Eodem anno Karulus, rex Vngarie, cum coniuge sua, filia regis Crakouie, sedens in suo pallacio a quodam Vngaro graviter vulneratur et regine volenti regem protegere per illum tyrannum manus totaliter amputatur. Siccarius ille mox capitur et mactatur.

Eodem anno IIII^o kalendas Octobris in Wissegrado in domo prepositi serenissima domina Elizabeth, Bohemie et Polonie regina, febribus ac morbo tysico diucius fatigata etatis sue anno XXXVIIII^o, regnorum vero eius anno XX^o ecclesiasticis sacramentis devotissime premunita atque digna penitencia prehabita ostensaque auctoritate papali cum bulla, quod a suo confessore absolvi deberet in fine a pena et a culpa, emigravit feliciter sibi sed flebiliter aliis ex hac vita. Et mox magnus luctus fit multorum et specialiter de Aula Regia monachorum, quia omni tempore pro ea stetit ante reges et presides, dirigens promovensque negocia velut fidelis mater et patrona et fundatrix. Rege quoque in Karinthia tunc existente ipsa biduo per nobiles et barones Prage ad ecclesias deportata die quarta mortis sue in Aula Regia cum debita reverencia sepelitur. Septem hec regina cum rege habuit liberos, duobus scilicet ante mortem matris Przemysl et Elizabeth in Aula Regia sepultis, quinque alii, scilicet Wenceslaus, Johannes, Margaretha, Guta et Anna adhuc de gracia Dei feliciter vivunt.

Hec fuit extrema regni regina Boema,

Ultima scintilla gentis periisset in illa,

Si sic transisset, quod fructum non protulisset,

De sexu duplici, per quem meruit benedici.

Nec Deus hanc linquit, quare post se quinque relinquit,

Pignera natorum, qui captant culmen honorum.

Capitulum XXI.

Quomodo rex filio suo secundogenito Henrici, ducis Karinthie filiam, procuraverit matrimonialiter copulari.

Rex de regno isto toto anno defuit Franciam et Renum et fere tocius Almanie partes pertransiens, inter Ludeuicum Bauarum et alios principes, comites et barones multa brigosa negocia sagaciter et efficaciter expedivit; iam enim proverbium exit: Sine rege Boemie nullus valet finaliter expedire suum factum. Quem vult, exaltat, quem non vult, ipse recalcat. Sic solet loca varia circuire, quod rarus nuncius ipsum faciliter potest invenire. Unde rex peragratis partibus superioribus Sweuie et Bauarie Karinthiam intravit, ubi Johanni, filio suo secundogenito, Henrici, ducis Karinthie, filiam ordinavit matrimonialiter copulari et prestari sibi omagium a nobilibus Karinthie procuravit. Et morabatur in civitate Tridentina et ad eum confluunt de partibus Lombardie et Tuscie multi viri potentes et ut efert fama, quod Mediolanum, Brixia et Arecium se regi subdiderunt. In tantum rex iste prosperatur, quod vulgaris populus admiratur.

Eodem anno scisma perniciosum, quod de duobus papis in ecclesia fuit ortum, ex divina providencia misericorditer conquievit. Nam antipapa, de quo prius mencio est facta, se videns per Ludeuicum Bauarum, qui eum creaverat, penitus derelictum et a Romanis reprobatum, domini Johannis pape graciam humiliter quesivit, quam tamen invenit cum labore. Et sic hoc anno tam de ecclesia quam de imperio Deus amputavit misericorditer duo capita monstruosa, que tamquam duo hyrcina cornua plurimos ventilabant et plurima corda fidelium turbabant, hoc est Petrum et Fridericum, hunc ecclesie, illum imperii inimicum.

Capitulum XXII.

De hiis, que egit rex in partibus Lombardie.

Anno Domini M^oCCC^oXXXI^o in nocte illa, que diem Nativitatis Christi sequitur, eclipsis lune post mediam noctem videtur, quam eclipsim multi venti et validi precesserant per tres menses et diebus pluribus sunt secuti.

Eodem anno rex Johannes Boemie ingreditur partes Lombardie. Ingressus iste inopinabilis et res mirabilis admiracionem induit tam principibus quam nobilibus universis. Hec res precipue Ludeuico displicet. Hoc enim factum in suum preiudicium esse refertur. Igitur rex exercitum fortem de Almania congregat, cum quo Lombardie partem magnam in brevi tempore sibi subiugavit. Hec sunt nomina principalium civitatum, que cum castellis et oppidis suis regi prestant omagium et faciunt iuramentum: Brixia, Pergamus, Cremona, Placencia, Cume, Parma, Regium, Modna, Lucka, cum earum districtibus omnibus et castellis; item Mediolanum, Nauarria, Papia; harum civitatum quedam pro tempore, alie iure perpetuo se regis dominio subdiderunt. Lucka et Brixia regi prestant perpetue subieccionis iuramentum. Cernens autem rex suum prosperum successum episcopos et clerum per regem Ludeuicum depulsos ad proprias revocat sedes. Legatum sedis apostolice prope Bononiam visitat divinumque cultum in ecclesiis sub interdicto iacentibus fieri ordinavit et procuravit; in urbibus quoque singulis sibi subiectis intendit civium concordiis, revocans omnes a discordiis veteranis; omnibus enim precipit et inhibet, ne quis se Gwelphum nominet vel Gyblinum; omnes enim rex hortatur, ut pari lege Boemie sint sub rege. Unde eis rex efficitur amabilis et gratus et a pluribus iustus predicatur. Septem autem elapsis mensibus, quibus rex in Lombardie fuit partibus, negociis tam Almanie quam Francie ipsum multis urgentibus civitates prefatas filio suo primogenito Wencezslao, quem de Lucenburch pridem vocaverat ad se, recommittit et venire in Ratisponam previis nunciis se disponit, [et Ratisponam], ubi Ludeuicum regem reperit, est ingressus. Et ipsi duo in insula, que in medio Danubii est sita, se frequenter recipiunt ad colloquia secreta, pertractantes mutuo cum suis consiliariis XXII diebus sua facta, et quod inopinabile erat omnibus, in omnibus concordant et inter heredes suos matrimonium debere fieri ordinant et conportant. Ibique per ipsos eodem tempore inter inferiores duces Bauarie Henricum, Ottonem fratres et Henricum ipsorum patruum est divisio facta terre. Igitur variis in Bauaria negociis expeditis rex in vigilia Assumpcionis in Tust venit, ad suam, quam fecerat vocacionem, pluribus ibidem tam principibus quam baronibus congregatis. Cum vero facta regni rex ibidem ac principum, qui aderant, disposuisset, ecce nuncii de Morauia venientes aiunt: Karulus, rex Vngarie, cum Ottone, duce Austrie, totam Morauiam incipiunt rapinis et incendiis occupare. Unde rex mox Pragam suum dirigit gressum. Inveniens autem rex, hoc fore mendacium de rege Vngarie, missis nunciis ab eo petit mutuum parlamentum. Interea vero rex exercitum congregat et ad bella, si necesse fuerit, se coaptat; generalem steuram, que dicitur berna, rex ab omnibus recipit et super hoc exacciones claustralibus et civitatibus gravissimas inponit.

Causa autem huius est, quare contra se ita magni adversarii insurrexerunt, ista: Nam Ludeuicus Bauarus, qui sibi titulum imperii usurpat, coram pluribus principibus proposuit querulose, quod Johannes, rex Boemie, in preiudicium suum et imperii intravit terminos Lombardie, ibique plurima loca sibi indebite usurpavit et iura, que ad imperium dinoscuntur pertinere, et super hoc principum et aliorum nobilium consilium quesivit. De illis plurimi taliter consulebant: Ex quo, inquiunt, regem Boemie delectat sibi usurpare, que vestra sunt, indebite ultra montes, hic circa, que sua sunt, vobis subicere modo consimili poteritis pleno iure. Propter ista Ludeuicus cum Ottone, duce Austrie, qui eciam in predicto consilio in Nuerenberch fuit, taliter ordinavit, quod ipse Karulum, regem Vngarie, et Loketkonem, regem Crakouie, ad hoc inducere deberet, ut ipsi una secum deberent Johannem, regem Boemie, potenter et hostiliter debellare. Et ut hec omnia dux Austrie ardencius procuraret, ipsum vicarium imperii Ludeuicus fieri ordinavit, licet hoc postea negocium per regem Boemie fuerit impeditum. Prefatus itaque dux Austrie dictos reges concitavit adversus Boemie regem, ita quod cum maxima multitudine tam ex Australibus quam Vngaris quam aliis nacionibus congregata contra regem Boemie facere querit mala, et comunis fuit fama, quod de Vngaris fuerunt L milia pugnatorum, de quibus tria milia cum D habent capita galeis cooperta; Australium vero M cum DCCC fuerunt galeati, XX vero milia instrumentis variis bellicis ad prelium sunt parata. Hunc magnum adunavit exercitum tempus longum. Dominus vero rex Boemie brevi hoc sub tempore MD congregavit viros galeatos cum XX milibus optime ad pugnandum preparatos, cum quibus iacuit ante civitatem La in campestribus, expectans cottidie cum hostibus congressum. Huius rei gracia rex misit domino Johanni, episcopo Pragensi, literam in hec verba:

Johannes, Dei gracia Boemie et Polonie rex etc.

Mox quoque venerabilis pater dominus Johannes, Pragensis episcopus, annuens regis precibus cum valido exercitu ad locum prefixum pervenit. Unde rex cum omnibus suis principibus, baronibus et nobilibus, cum magno gaudio ipsum suscepit. Insuper et civibus Pragensibus et aliis multis civitatibus epistole consimiles sunt transmisse, qui pariter literis parendo regalibus ad expedicionem illam cum armorum decencia processerunt. Maxima enim formido et opinio est de bello inter predictos principes affuturo et a pluribus refertur, quod reges Vngarie et Crakouie sunt cum duce Austrie confederati et quod eum velint adversus regem Boemie adiuvare. Sed cum plures de exercitu regis Boemie a tam copiosa adversancium multitudine perterriti regi dicerent, ut retrocederent et municionibus se aptarent, eo quod tante multitudini hec paucitas resistere non valeret, et rex, quid ageret, ignoraret, misit Deus terrorem suum super adversarios regis Boemie et eos dissipavit, sic quod sine bello ab invicem sunt separati. Videns autem dominus noster rex hostium fugam et manifestam Dei virtutem plus est animo confortatus contra Australes, aliquos per ducem Austrie circa Danubium causa exercendi prelii derelictos nobiles Boemie ordinat et Morauos, qui pugnent cottidie contra eos. Et cum Pragam venisset, innumeram a toto populo recepit pecuniam, magna dat promittitque nobilibus stipendia, ut in eius absencia contra Australes et Vngaros gerant bella. Hiis dispositis circa festum sancte Lucie tempore nocturno rex secrete cum paucis de Praga exivit. Quibusdam vero in via sibi occurrentibus et de ipsius festino processu mirantibus et interrogantibus rex dicit: "Ideo festino, quia in vigilia Christi in Francia Parisius esse volo." Miratur omnis etas, quod tam longas frequenter solet facere rex dietas. In via cernitur non ut equitans sed liocius quasi volans.

Hoc anno in die beati Andree apostoli hora tercia sol patitur eclipsim et post quindenam in plenilunio luna similiter post noctem mediam eclipsatur. Hyemps huius anni fuit calida et ventosa. In qua usque ad Epiphaniam Domini rustici in agris cottidie cum aratris laborabant. Status regni Boemie rege presente et absente non est totaliter regulatus, quia in eo perfecte non fuit ordo pacis et iusticie confirmatus; deest enim rex a regno, sui pariter et heredes, et exulat iusticia et pax cum illis.

Notabile quoddam.

In priori parte cronice Pragensis historie referunt, quod ad regendam terram Boemie quidam rusticus nomine Przemysl assumptus sit ab aratro pro primo principe et duce. Si nos ad illa preterita comparare volumus presentis statum temporis, fere respondent ultima primis. Nunc enim per Vlricum, virum providum, qui vulgariter Pluh dicitur vel literaliter Aratrum nuncupatur, prout in signo sui clipei ostenditur, tota Bohemia regitur. Quid aliud quam presens tempus esse simile preteritis perhibetur? Nam sicut inprimis status regni Boemie multum fuit inordinatus, cum constet in eo non bene iusticie legalis ordinem exstitisse. Ad evidenciam huius rei facit hoc fortasse, quod sicut Libusse, terre Boemie domina, incognitum sibi virum ad eius connubium legitur invitasse, sic Elizabeth virgo, regis Wencezslai sexti filia, heres regni Boemie, sibi alienigenam invitavit pro consorcio maritali. Horum temporibus, ut cernitur evidenter, defecit tantum regni Boemie status et publice rei est ordo inmutatus, quod necesse, quod fiat quasi totus a principio innovatus.

Labilis, instabilis status est mundi, quia vilis,

Nec locus est pacis, quia vivitur hic in opacis

Et velut errore. Quapropter quod sub honore

Semper vivamus, celi patriam siciamus.

Pax ibi secura, nil ibi nisi gaudia pura.

Hoc nobis presta, pie Christe repelleque mesta.

Capitulum XXIII.

De bellis inter Bohemos et Australes.

Anno Domini M^oCCC^oXXXII^o propter regis absenciam et ob priorem discordiam magna conmocio turbat Boemiam et Morauiam fere totam. Surgit gens contra gentem et Boemus contra Vngarum et Australem et ex hoc terrarum incole non habent pacem. Frequenter enim in terminis provinciarum committitur conflictus et multi ex utraque parte interimuntur. Hiis diebus Henricus de Lipa post multa gravamina illata Australibus ab eisdem cum Johanne, fratre suo, et cum pluribus nobilibus in bello capitur per Australes, ubi Benesius de Wartenberch, baro strenuus, occiditur et in monasterio Gradicensi sepelitur. Pro predictorum captivorum liberacione regem Australibus multa dare opportebat et municiones plures resignare. Demum de huiusmodi bellis ex utraque parte affecti tedio magnates, quidam regni Boemie nobiles de regis consensu Wiennam ad Albertum et Ottonem, duces Austrie, venerunt et inter Johannem regem et Elizabeth, virgine Friderici, regis et ducis Austrie filiam, matrimonialem copulam conportaverunt, si tamen in hoc contractu sedes apostolica dispensaret. Nam eadem virgo cum Elizabeth, priori Boemie regina, in tercia linea consanguinitatis est coniuncta.

Eodem anno post festum Pasche Ludeuicus Bauarus a vulgo cesar dictus odio habens Henricum, ducem Bauarie, propter socerum suum Johannem, regem Boemie, unde Ottonem fratrem et Henricum patruum duos duces concitat adversus ipsum et inter eos bellum et discordiam parat. Et hiis duobus Ottoni et Henrico auxilium prebuit et cum eis Stroubincam cum DCCCC galeis mensibus duobus obsedit. Quod audiens rex Boemie cum Bandwino, patruo suo, Treuerensi archiepiscopo, in Nuerenberch de Reno venit et prefatos principes concordavit. Ibique Ludeuicus cum rege Boemie amicicias renovat et filium suum filie regis Boemie per verba matrimonialiter copulat et desponsat. Ibique rex Boemie Ludeuico promittit, quod pro reconciliacione pro ipso ad dominum apostolicum velit fideliter et personaliter laborare. Deinde rex Boemie ad celebrandum militare exercicium, quod vulgo dicitur torneamentum, Parisius procedit. Causa autem hec fuit festive principum congregacionis, quia rex Francie Philippus Johannem, suum filium primogenitum, cui hoc anno in die beati Sixti Guta, filia regis Boemie, fuit nupta, voluit cingi baltheo militari, et propter hoc fuit factum hoc celebre festum. Iam prefata Guta, Johannis regis Boemie filia secundogenita, satis mirabilis habuit vite sue fata. Primo quidem adhuc etate tenera Loketkonis regis Crakouie filio, posthec Friderici, marchionis Misnensis unigenito, demum comitis Barensis nato, tandem Luduici Bauarie primogenito, posthec Ottoni, duci Austrie, suo consanguineo fuerat diverso tempore non sine racionabilibus causis desponsata. Sed aliter gracia divina disposuit, cum sit modo regis Francie filio matrimonialiter et corporaliter copulata. Peracto festo cum genero et cum filia sua Parisius, Johannes, rex Boemie, Johannem papam personaliter visitat, a quo et ab universis cardinalibus cum reverencia est susceptus. Cardinales plures ipsi ad quinque leucas occurrerunt et ipsum in Auinione cum tripudio adduxerunt. Mansit in curia diebus XV, infra quem terminum cum domino papa fere omnia sua negocia pro suo libito expedivit, et expendit in curia X milia florenorum. Quem recedentem iterum cardinales ad unam leucam de curia sollempniter deduxerunt. Negocium vero Ludeuici Bauari rex non consumavit, quia nimis contra ecclesiam et dominum papam graviter excessit.

Capitulum XXIV.

De bellis, que rex cum suo primogenito filio Wencezslao habuit in Ytalia contra inimicos.

Anno Domini M^oCCC^oXXXIII^o pridie idus Maii hora vespertina eclipsis solis est facta, quam maxima siccitas et estivalium segetum sterilitas nec non et vini defectibilitas est subsecuta.

Eodem anno fere toto rex Boemie cum suo filio Wencezlao primogenito in partibus mansit Lombardie, ubi cum legato sedis apostolice, qui moratur Bononie, contra Canes Weronenses et contra quosdam Giblinos prelia multa constituit et in pluribus victor fuit et multa mirabilis fecit, que difficulter possent enarrari. Et filius suus primogenitus prefatus, quem pro capitaneo rex in civitatibus Lombardie et Tuscie posuerat, preterito anno de suis hostibus, videlicet Cane et suis complicibus bello campestri gloriose triumphavit, plurimos occidit et plurimos captivavit et magnam ibi ostendit audaciam et magnanimitatem. Et ibidem inter acies belli est cinctus baltheo militari, pugnat animo non puerili sed virili, de duobus dextrariis deiectus fit aliquantulum in brachio vulneratus. Vicit, ipse campos obtinuit, pars hostium occisa cecidit et pars aufugit, sed antequam rumor de hac victoria filii ad patrem veniret, pater exercitum de diversis partibus Gallie et Almanie congregaverat magnum, cum quo paratus erat filium visitare et rex Francie fuit sibi cooperatus.

Barones vero regni Boemie propter diutinam regis absenciam contrahunt sibi ampliorem in diviciis et in viris potenciam, usurpantes sibi multas municiones et castra; nec est iam exceptis paucis civitatibus municio aliqua aut castrum in regno Boemie, quod rex in sua habeat potestate. Hec enim per regem aut nomine pignoris sunt obligata aut distracta. Unde in regno rege absente pax deficit et iura non observantur.

Eodem anno dominus Loketko, rex Polonie et Crakouie, inveteratus dierum multorum viam subiit carnis universe. De gestis et preliis huius principis plurima sunt in suis locis notata. Huic in regno successit Kasimyr, filius suus, qui filiam regis Litwanorum pagani matrimonialiter duxit pro uxore. Hanc vir eius fidem instruxit et ipsam baptizari et cristianam fieri ordinavit. Et filius dicti regis potenter cepit regnare et ad hoc gracia sedis apostolice et Johannis pape necnon amicicia Karuli, regis Vngarie, aminiculum fecit magnum. Iste enim iuvenis rex paterna sequens vestigia tributum prius negatum sedi apostolice, denarium videlicet sancti Petri, libens solvit. Et rex Vngarie ipsius sororem in legittimam coniugem duxit; qua defuncta, domina Margaretha, Johannis, regis Boemie filia, quondam Henrici, ducis Bauarie relicta, fuit prefato regi matrimonialiter desponsata. Sed cum ipse ad celebrandum nupcias Pragam cum apparatu sollempni et decenti venisset comitiva, invenit sponsam suam gravi infirmitate gravatam. Unde pro salute ipsius ambo reges et marchio Morauie, frater eius, cum toto clero et populo Pragensis civitatis per XIIII dies cum reliquiis sanctorum et vexillis incedentes, Deum exoraverunt pro ipsius salute, sed nec beneficium medicine potuit ipsam relevare. Unde gravi egritudine oppressa animam Deo et beate Virgini Marie recommendans de hoc seculo migravit. Et sic suo sponso suisque omnibus gaudium nupciarum est conversum in planctum exequiarum. Quo autem anno et die decesserit, in sequentibus continetur.

Explicit secundus liber secunde partis cronice Pragensis, scriptus ad venerabilem in Christo patrem et dominum Johannem IV^tum, Pragensem episcopum XXVII, qui finitur a. Dom. MCCCXXXIII^o, et in se continet gesta X annorum.

LIBER TERTIUS.

A.

Incipiunt capitula tercii libri secunde partis cronice Pragensis.

De reditu domini Wencezslai, regni Boemie heredis capitulum I.

De contencione cleri et religiosorum valde gravi capitulum II.

Qualiter rex Boemie alienavit regnum Polonie cap. III.

De transposicione altaris s. Siluestri in ecclesia Pragensi cap. IV.

De magno conflictu Christianorum et paganorum cap. V.

De adventu Tartharorum Poloniam et de morte domine Margarethe, filie regis Boemie, cap. VI.

De ruina pontis Pragensis et de aliis pluribus tunc temporis peractis cap. VII.

B.

De reditu domini Wenceslai, regni Boemie heredis, capitulum I.

De adventu domine Blanze, conthoralis regis Boemie heredis, cap. II.

De contencione cleri et religiosorum valde gravi cap. III.

De obitu Domini Johannis pape vicesimi secundi, et de aliis pluribus actis cap. IV.

Collacio domini Johannis pape de questione visionis Dominice cap. V.

De eleccione domini Benedicti pape cap. VI.

Quomodo dominus Wenceslaus sorori sue Anne nupcias solempniter procuravit cap. VII.

De secundo matrimonio regis Johannis Boemie, et de aliis ipsius actis cap. VIII.

Qualiter rex Boemie alienavit regnum Polonie cap. IX.

De adventu nove regine Boemie; contra Austriam de regis expedicione cap. X.

Quomodo Luduicus Bauarus venit in auxilium ducibus Austrie contra regem Boemie cap. XI.

Qualiter Johannes, rex Boemie, Prusiam secunda vice venerit, et de coronacione nove regine cap. XII.

De magno conflictu christianorum et paganorum, et de interempcione Judeorum cap. XIII.

De adventu Tartarorum Poloniam et de obitu Margarethe, filie regis Boemie cap. XIV.

De vaticinio astrologorum et ruina pontis Pragensis, et de aliis pluribus tunc temporis peractis cap. XV.

De creacione ecclesie collegiate in castro Pragensi et de obitu domini Johannis episcopi Pragensis cap. XVI.

De eleccione primi archiepiscopi ecclesie Pragensis cap. XVII.

De creacione collegii clericorum in ecclesia Pragensi cap. XVIII.

Quomodo rex Boemie repulit regem Polonie de finibus suis et de victoria ultramarina miraculosa cap. XIX.

De creacione collegii clericorum in ecclesia Pragensi cap. XX.

De quibusdam actibus notabilibus in aliis partibus mundi perpetratis cap. XXI.

De eleccione et coronacione domini marchionis in regem Romanorum cap. XXII.

De instauracione et institucione in regno Boemie studii generalis cap. XXIII.

De anno gracie et jubileo cap. XXIV.

De graciis a domino rege Romanorum in curia impetratis et obtentis cap. XXV.

De coronacione domini Karuli, regis electi Romanorum, in regem Boemorum cap. XXVI.

De fundacione Noue civitatis Pragensis, et de epydemia valde gravi et perniciosa cap. XXVII.

De secundo matrimonio domini Caroli, regis Boemie ac Romanorum, cap. XXVIII.

De consummacione studii generalis in civitate Pragensi cap. XXIX.

De allacione magnarum reliquiarum imperii ad Pragensem civitatem cap. XXX.

De circumstanciis anni gracie ac jubilei cap. XXXI.

A.

Incipit tercius liber secunde partis cronice Pragensis, scriptus venerabili in Christo patri domino Johanni IIII^o, episcopo Pragensi XXVII^o.

Capitulum I.

Anno dominice incarnacionis M^oCCC^oXXXIII^o, III kalendas Novembris, hoc est tercia die ante festum Omnium sanctorum, dominus Wencezslaus, qui et Karulus vocatus, heres regni Boemie, primogenitus Johannis regis, ipsius regni occurrentibus et gaudentibus toto clero Pragensi et populo universo cum reliquiis sanctorum et vexillis, campanis pulsatis, cum magna solempnitate etatis sue anno XVII^o per monasterium Aule Regie pertransiens et sepulchra avi et matris visitans, Pragam, regni metropolim, cum multis militibus et copiosa nobilium multitudine est ingressus, et multi eius pulchritudinem laudantes et decorem, domino Deo benedicebant. Iste quidem heres regni Prage natus, in castro Burgdlino septem annis educatus, puer septennis de regno Boemie ad Karulum, regem Francie, deducitur, ipsius affinem, per quem ipsius nomen Wencezslaus, quod in baptismate receperat, mutatur et in confirmacionis sacramento ad similitudinem regis Francie Karulus nuncupatur. Propter hoc iste sponsus iuvenis bone indolis Deo disponente in Franciam fuerat missus, ut ibi sapienciam et vitam habere virtuosam disceret et ordinatam, quam pater suus, proch dolor, non ducebat. Ipse quoque heres regni prefatus magne fuit industrie et bonis moribus et virtuosis adornatus. Quadruplex scit linguagium vel quintuplex. Lombardicum, Francicum, Latinum, Boemicum et Theutonicum; in hiis linguis scit scribere, legere et intelligere et se optime expedire. Hic itaque adolescens inclitus ad suum regnum hereditarium et successione stirpis materne suum proprium cum ingressus fuisset, ipsum regnum confusum nimis reperit et divisum et a debito regimine desolatum. Nam non fuit aliquod regni castrum, quod non fuisset per patrem ipsius obligatum. Sed et civitates, ville et villicaciones et silve fere omnes erant tunc obligacionis aut commissionis titulo imbrigate. Mansit autem Prage in domo matris sue fere duobus mensibus, dehinc ad castrum Pragense se transtulit, in quo cum sua curia morabatur. Incepit ibi mox ruinosa edificia regalia, que prius ante multos annos fuerant destructa et quedam igne concremata, construere et reedificare et omnia in castro prefato, sicut de regibus quibusdam Israel legitur, ingenioso studio restauravit. Et in brevi domum regiam construxit admirabilem, nunquam prius in hoc regno talem visam, ad instar domus regis Francie cum maximis sumptibus edificavit, de qua in sequentibus plenius dicetur. Et non tamen hic, verum eciam in Grecz et in aliis locis idem fuit factum ex eius ordinacione. Heres quippe est laudabilis et genti Boemice fidelis et pro hereditatis sue profectibus magno cepit studio cogitare et effectuose consummare. Mandante vero ipsius patre rege Boemie, ut reciperetur collecta regia, que dicitur berna, per quam pars regni, que fuerat nobilibus obligata, per hunc amabilem et laude dignum heredem liberatur. Burglinum et Cubitum castra obligata liberat ad se trahens, Grecz, Mutam cum aliis civitatibus pluribus per barones regni tam in Boemia quam in Morauia occupatas subicit sibi et suo hereditario regno. Pater vero istius virtuosi heredis, quia sibi nomen et tytulum regis Boemie voluit obtinere et antiquus rex appellari [noluit], marchionatum Morauie filio primogenito contulit et ipsum marchionem precepit nominari et ab omnibus deinceps mandavit vocari. Et ipse gloriosus marchio omni, quo potest, studio, ut pax in suo habetur dominio, viriliter et strennue laboravit. Nunc quidem Boemie, nunc Morauie, nunc Polonie civitates et oppida visitat et statum in eis bene ordinat et reformat.

B.

Incipit tercius liber secunde partis cronice.

Capitulum I.

Anno dominice incarnacionis MCCCXXXIII^o, III^o kalendas Novembris, hoc est tercia die ante festum Omnium sanctorum, dominus Wenceslaus, qui et Karulus vocatus, heres regni Boemie, primogenitus Johannis regis, occurrentibus et gaudentibus toto clero Pragensi et populu universo cum reliquiis sanctorum et vexillis, campanis pulsatis, cum magna solempnitate etatis sue anno XVII^o Pragam, regni metropolim, cum multis militibus et copiosa nobilium multitudine est ingressus, et multi eius pulchritudinem laudantes domino Deo benedicebant. Iste quidem heres regni Prage natus, puer septennis de regno Boemie ad Karulum, regem Francie, deducitur, ipsius affinem, per quem ipsius nomen mutatur et in confirmacionis sacramento Karulus nuncupatur. Cur autem extra regnum suum decem annis mansit, ista causa dicitur fuisse, ne ipsum nobiles et barones raperent et in preiudicium patris sibi regem facerent; et eciam propter hoc fuerat missus Franciam, ut ibi sapienciam et vitam habere disceret virtuosam et ordinatam, quam pater suus, proch dolor, non ducebat. Ipse quoque heres regni prefatus magne fuit industrie bonisque moribus adornatus, et quintuplici idiomate extitit imbutus, et hiis linguis scit scribere, legere et intelligere et se optime expedire. Hic itaque adolescens inclitus suum regnum hereditarium reperit nimis confusum et divisum, debitoque regimine desolatum; nam non fuit aliquod regni castrum, quod non fuisset per patrem ipsius obligatum. Sed et civitates, ville et villicaciones et silve fere omnes erant tunc obligacionis aut commissionis titulo imbrigate. Manens autem in castro Pragensi incepit mox ruinosa edificia regalia, que ante multos annos fuerant destructa, construere et reedificare, sicut de quibusdam regibus Israel legitur, ingenioso studio restauravit. Et in brevi tempore domum regiam construxit numquam prius in hoc regno talem visam, ad instar domus regis Francie cum maximis sumptibus edificavit, et non tantum hic, verum eciam in aliis locis idem fuit factum ex eius ordinacione. Hic quippe heres laudabilis et genti Boemice fidelis pro hereditatis sue profectibus magno cepit studio cogitare et effectuose consummare. Et accepta collecta regia, que dicitur berna, plura castra regia et civitates per ipsum liberantur, que per patrem ipsius fuerant nobilibus obligata. Pater vero eius volens sibi nomen et titulum regni Boemie obtinere, contulit sibi Morauie marchionatum marchionemque ipsum cepit nominare. Et idem gloriosus marchio omni, quo potest, studio, ut pax haberetur in suo dominio, viriliter et strenue laboravit, nunc quidem Boemie, nunc Morauie, nunc Polonie civitates et oppida visitat et statum in eis bene ordinat et reformat, nihilominus ipse peccunias, quas congregavit, pro maiori parte patri transmittit propter bella, que in aliis terris habuit cottidiana. Prefatus quoque marchio gloriosus laudabiliter statum regni disposuit et ordinavit, unde versus:

Karulus ut carus sit cunctis menteque gnarus,

Ad bona, quod crescat, quod cum virtute senescat,

Quod valeat regere bene, reqni jura fovere;

Et pacem facere, cunctos hostes removere.

O Deus, hoc presta, fac sic, quod et eius bonesta

Fama sit et vita magna virtute polita.

B. Capitulum II.

De adventu domine Blanze conthoralis domini regis Bohemorum et Romanorum.

Anno Domini MCCCXXIV^o, pridie idus Julii die dominico inclita domina Blanza, ex regia stirpe genita, conthoralis domini regis Romanorum ac Boemorum, veniens de Francia Pragam suscipitur ab universo clero et populo magnifice et gloriose. Hec itaque domina ante annos decem decens puella, est domino marchioni legitime copulata; est autem hec domina moderni regis Francie Philippi germana, ex duabus autem matribus rex Philippus et domina Blanza geniti, sed ambo ex uno patre, scilicet Karulo generati, qui Karulus pater eorum germanus uterinus extitit Philippi, quondam regis Francie magni. Hic est ille Philippus potentissimus, cuius tres filii reges Francie mortui sunt sine heredibus masculis, et inde ad prefatum Philippum tanquam ad propinquiorem de regia prosapia exortum regnum est Francie devolutum. Huius itaque Philippi regis Francie germana in Boemiam est data et adducta, ut cum sponso suo regnaret et imperaret suo tempore ut regina. Gaudet autem sponsus propter sponsam, et Prage in deliciis et leticiis diebus pluribus fecit magnam solempnitatem, unde versus:

O Deus, eterne rex, o tu Christe superne,

Nunc super hos cerne, facias ipsisque paterne,

Horum protector dux, custos, estoque rector,

Ut te rectore pariter sic stent in honore.

Quod pacem terre possint et commoda ferre,

Nam nimis est stratum regnum nunc et reprobatum.

Eodem anno dominus Hynko, Olomucensis episcopus, moritur et in ecclesia Pragensi sepelitur. Post hunc dominus Johannes, Wissegradensis prepositus, regni Boemie cancellarius, in ecclesia Olomucensi eligitur, et a domino Mathia, Maguntino archiepiscopo, cum magna solempnitate confirmatur.

A. Capitulum II.

De contencione cleri et religiosorum valde gravi.

Eodem anno res quedam, que prius velud prophetata sepe terruit auditores, Prage in scandalum multorum contigit et evenit. Nam in vigilia beati Jacobi apostoli omnes unanimiter plebani et rectores ecclesiarum parochialium omnibus suis convocatis plebezanis, ut convenirent in unum, et ipsi adversus Predicatores, Minores et Augustinenses ceperunt literas papales, quas in Romana curia clerus de novo obtinuerat, de quarta porcione per Bonifacium papam ordinata populo publice ostendere, que cedit de funerum sepultura, et quod ipsi fratres de ordine mendicancium sepe super hoc per judices a sede apostolica datos amoniti, ipsis aquiescere nollent, sed pocius contumaciter resisterent et proterve. Ideoque illi sacerdotes, qui ad hoc erant deputati, altis vocibus ceperunt extinctis candelis, pulsatis campanis prefatos fratres auctoritate sedis apostolice acriter excomunicare, mandantes omnibus in virtute sancte obediencie et sub excomunicacionis sentencia, ut ipsos debeant evitare. Et ipsi fratres mendicantes, quia istud negocium esse venturum presciverant, contra ipsos se occultis armis munierant et amicis, et venientes plures ipsorum ad ecclesias, in quibus excommunicabantur, cum impetu venerunt altisonis in audiencia universi populi vocibus clamantes et dicentes: O vos miseri, non sacerdotes, sed sacrilegi homines, animarum occisores, populorum deceptores! Quid facitis? cur contra nos vestras sentencias promulgatis? vos ipsi estis excomunicati, adulteri, lusores, ebriosi, dolosi, omnibus criminibus irretiti. Nos iusti, vos iniusti; nos omnibus portamus lumen, vos in tenebris ambulatis, duces ceci in foveam simplices deducendo. Et quidam ex ipsis mendicantibus audacter per medium populi accurrebant, ut illos, qui sentencias proferebant, raperent et lederent et ab eis litteras aufferrent, quas legebant, et ipsi a clero eciam inieccione manuum graviter offendebantur. Ex huiusmodi convicio, in quo ipsi se mutuo confundebant, fit rumor et thumultus in populo magnus, partim clericos, partim religiosos verbis et verberibus adiuvando, quidam percuciunt pugno impie, alii lapides tulerunt, ut iacerent in eos, alii evaginant cultellos; alii cum gladiis et fustibus currunt tamquam ad latroles; hic begardi, begine et layci quam plures sunt fratrum adiutores. Alii vero adiuvant clerum et specialiter femine seculares, hic revelantur ex multis cordibus cogitaciones, hic frater truditur, alter percutitur, alius vulneratur, alius lapidatur. Illic clericus trahitur, leditur et alter sanguine rubricatur; thumultat iuvenis contra senem, senex contra iuvenem, surgit gens contra gentem et tantum fit cunctis scandalum, quod secundum ewangelium videtur inicium hoc malorum. Multi visi sunt karakterem capitis tegere et de templo exire, ut se absconderent a calore tante furie, ne cum prothomartire Stephano obruerentur lapidibus violenter. Non enim celos apertos videbant; nam oculos suos statuerunt declinare in terram, multo magis ut observarent capita quam viderent ad celos. Tandem post moram magni et longi certaminis omnes mente confusi pre ammiracione stupidi ad sua loca redeunt singuli. Ubi duo vel tres congregati fuerunt, nil aliud locuntur nisi de hoc prelio, quod viderunt. Surgunt denique singulis diebus dominicis et festivis clerus contra fratres, fratres contra clericos excomunicacionis sentencias fulminantes. Fratres quidem quandam appellacionem allegant, quam in principio opposuerunt, cui clerici deferre recusant. Tres ordines predicti se concorditer uniunt in hoc facto et clero pariter sic resistunt et dicunt: Papalis illa constitucio nostros ordines in Boemia non tangit eo, quod non sit idem fructus nec funeralium usus in isto regno, qui in Lombardie partibus habentur. Hec contencio usque ad festum beati duravit Nicolai. Sed tunc interveniente arbitrio hec causa ad sedem apostolicam est relata. Interim prefati fratres in civitatibus singulis, in villis et oppidis sunt passi ignominiam, dampnum et turbacionem. Nam ipsis tam verbis quam elemosinis communicare plurimi noluerunt. Tandem ultimo diversis laboribus et expensis consummatis amicabiliter concordaverunt. Consueverant autem prefati religiosi diebus dominicis in ecclesia Pragensi ad populum facere sermonem, quos venerabilis in Christo pater dominus Johannes IIII^us, Pragensis episcopus XXVII^us, amplius hunc faciendum non admisit. Commisit autem ibidem officium predicacionis suo capellano et penitenciario Francisco, quodam rectori scole in Wissegrado, qui ob reverenciam et mandatum ipsius scripsit hanc secundam partem cronice Pragensis.

Eodem anno mense Maio gelu magnum omnes vineas in partibus Almanie tantum destruxit, quod post vindemia luxit. In Ytalia vero et Francia et in Burgundia non fuit in vineis magnum dampnum. Aliam autem plagam Deus his terris intulit utique propter peccata, quia mortalitas, pestilencia plurimos homines tunc percussit. Parisius namque infra tres menses estivales in hospitali regis XVI milia hominum sunt mortua et in cimiterio Innocentum sepulta. Et in aliis civitatibus ibidem maxima multitudo hominum decessit.

Et Francia est felix terra, nam ibi est pax et iusticia sine gwerra,

Et tibi Francia summa potencia, copia rerum,

Non violencia, sed sapiencia paxque dierum.

Dicque Boemia mesta prohemia, dic michi de te,

Que tua gloria, que tua gaudia vivere lete

Nescis, nam dura te plura prelia ledunt,

A te gracia, grata solacia cuncta recedunt.

En tua tempora sunt modo pessima quidque futurum,

Nescio, sed scio, quod populo modo vivere durum.

Eodem anno honorabilis vir dominus Petrus, abbas de Aula Regia, audivit a venerabili viro domino Baldewino, Treuerensi archiepiscopo, hec verba: Scio, inquit, quod multi me de hoc iudicant, quod Treuerensem, Maguntinensem et Spirensem teneo ecclesias et rego ipsas, sed michi pro minimo est, si ab humano iudicer die. Nam qui me iudicat, Dominus est, et dominus papa, quem quasi pro Deo in terris colimus, iudicat me et tamen intencionem et excusacionem meam dissimulat et non vult audire. Deus autem noster, qui est in celis, scit propositum mei cordis et desideria interiora, quod non ex ambicione sed pura intencione est de dictis ecclesiis michi cura. Nimia namque in his partibus fierent disturbia, si non tegeret et regeret manus mea ecclesias memoratas; et specialiter Maguntinam ecclesiam multis possessionibus ampliavi et in centum milibus librarum ipsam a creditoribus debita solvendo liberavi. Et ecce patruus meus, dominus Johannes, rex Boemie, suscipit a duce Brabancie centum quinquaginta milia regalium aureorum denariorum pro eo, quod ipsum pro ducatu in Limburk nec per se nec per suos heredes debet deinceps inpetere et inpedire. Hanc quidem peccuniam et multas suscipit alias, nec ad solucionem sufficit debitorum.

Eodem tempore plures de Boemia nuncii dictum nostrum regem in illis partibus cum variis litteris et negociis quesiverunt, sed eum ut circumvolantem cum paucis undique nullatenus invenire potuerunt. Et multis sapientibus non placuit huius regis instabilis et tam frequens circumgiracio et discursus. Hastiludia et exercicia militaria ubique querit, expensas maximas gerit. Huius rei gracia terram Boemie destruit et bona regalia inutiliter dissipavit.

B. Capitulum III.

De contencione cleri, et religiosorum valde gravi.

Eodem anno res quedam, que prius velud prophetata conterruit auditores, Prage in scandalum contigit multorum. Nam in vigilia beati Jacobi apostoli omnes unanimiter plebani ecclesiarum parochialium rectores, omnibus suis convocatis plebezanis, ut in unum convenirent, et ipsi adversus Predicatores et Minores et Augustinenses ceperunt literas papales, quas clerus ex novo obtinuerat, de quarta porcione per Bonifacium papam ordinata populo publice ostendere, que cepit de funerum sepultura, et quod ipsi fratres de ordine mendicancium sepe super hoc per judices a sede apostolica ammoniti ipsis acquiescere nollent, sed pocius contumaciter resisterent. Ideoque illi, qui ad hoc erant deputati, altis vocibus ceperunt extinctis candelis, pulsatis campanis prefatos fratres auctoritate sedis apostolice acriter excommunicare, mandantes omnibus in virtute sancte obediencie et sub excommunicacionis sentencia, ut ipsos debeant evitare. Et quia fratres istud negocium venturum presciverant, contra ipsos se occultis armis munierant et pluribus armis (sic), et venientes plures ipsorum ad ecclesias, in quibus excommunicabantur, in audiencia universi populi cum impetu clamantes et dicentes: o vos miseri, non sacerdotes, sed sacrilegi animarum occisores, populorum deceptores! Quid facitis? cur vestras sentencias prowlgatis? vos ipsi estis excommunicati, adulteri, lusores, ebriosi, dolosi et in omnibus viciosi; nos justi, vos iniusti, nos omnibus portamus lumen, vos in tenebris ambulatis, duces ceci in foveam simplices deducendo. Et quidam ex ipsis audaciter per medium populi accurrebant, ut literas, que erant contra ipsos, raperent et auferrent, qui a clero injeccione manuum graviter offendebantur. Ex huiusmodi convicio fit rumor et tumultus in populo partim clericos partim religiosos verbis et verberibus adiuvando. Quidam percuciunt pugno impie, alii lapides tulerunt, ut jacerent in eos, alii evaginant cultellos, alii cum gladiis et fustibus currunt tanquam ad latrones; hic begardi et begine et layci quam plures sunt, fratrum adiutores, alii vero multi adiuvant clerum. Hic revelantur ex multis cordibus cogitaciones, hic frater truditur, alter percutitur, alius vulneratur, alius lapidatur, illic clericus trahitur, leditur, et alter saguine rubricatur, tumultuat juvenis contra senem, senex contra juvenem, surgit gens contra gentem et tantum fit cunctis scandalum, quod secundum evangelium videtur inicium hoc malorum. Multi visi sunt karacterem capitis tegere et de templo exire, ut se absconderent a calore tante furie, et ne cum prothomartire Stephano lapidibus obruerentur. Non enim celos apertos videbant, nam oculos suos statuerunt declinare in terram, multo magis ut observarent capita, quam respicerent ad celos. Tandem post moram magni et longi certaminis omnes mente confusi pre ammiracione stupidi ad sua loca redeunt singuli. Ubi duo vel tres congregati fuerunt, nil aliud nisi de hoc prelio loquuntur, surgunt denique singulis diebus dominicis et festivis clerus contra fratres, fratres contra clerum excommunicacionis sentencias fulminantes. Fratres quidem quandam appellacionem allegant, quam a principio opposuerant, cui clerus deferre recusat, fratres quoque dicunt: papalis constitucio nostros ordines in Boemia non tangit, quod non sit idem fructus nec funeralium usus in isto regno, qui in Lombardie partibus habetur. Hec contencio diu duravit, sed tunc interveniente arbitrio hec causa ad sedem apostolicam est relata. Interim prefati fratres in civitatibus singulis, in oppidis et villis sunt passi ignominiam, dampnum et turbacionem. Nam ipsis tam verbis quam elemosinis communicare plurimi noluerunt. Tandem ultimo diversis laboribus et expensis consummatis amicabiliter concordarunt. Consueverant autem prefati fratres in ecclesia Pragensi diebus dominicis ad populum facere sermonem, quos venerabilis pater Dominus Johannes, episcopus Pragensis, vocaverat, sed amplius hunc faciendum non admisit. Commisit autem ibidem officium predicacionis suo capellano penitenciario Francisco, quondam rectori scole ecclesie Wissegradensis, qui ob reverenciam et mandatum ipsius scripsit hanc secundam partem cronice Pragensis.

B. Capitulum IV.

De obitu domini Johannis pape, et aliis pluribus actibus.

Eodem anno pridie nonas Decembris in dominica, qua populus Syon cantatur, secundum ewangelium eiusdem dominice: "Facta sunt signa in sole et luna", hoc est in vicario Christi et ecclesia. Nam dominus Johannes papa XXII obiit in Auinione et ibidem est sepultus; sedit autem anni fere decem et novem. Plura autem facta sunt per ipsum, de quibus aliqua in precedentibus sunt scripta:

Papa stupor mundi non cavit, quin furibundi

Mortis eum morsus morderent; nunc scio prorsus,

Quod mors non curat aliquem, sed lex sua durat

Omnibus equalis. Non est vivens homo talis,

Quem mors non tanget et quem non passio franget.

Eodem anno obiit Otto junior, dux Bauarie, sine heredibus, et sic ad ducem Henricum tocius ducatus dominium applicatur.

Et tunc obiit venerabilis vir magister Vlricus de Pabyenycz, doctor decretorum, qui providit, quod missa de beata Virgine cottidie canitur in ecclesia Pragensi.

Eodem anno de ecclesia Herbipolensi et de aliis pluribus episcopatibus provisioni sedis apostolice reservatis, Luduicus de Bauaria episcopos papales eiecit violenter et pro sua voluntate alios locavit. Eodem anno honorabilis vir dominus Petrus, abbas de Aula Regia, audivit a venerabili viro domino Balwyno, Treuirensi archiepiscopo, hec verba: Scio, inquit, quod multi de hoc judicant, quod Treuerensem, Maguntinensem et Spirensem teneo ecclesias et rego ipsas, sed mihi pro minimo est, ut ab humano judicer die. Nam qui judicat me, dominus est et dominus papa, quem quasi pro Deo in terris colimus, me judicat et tamen intencionem et excusacionem meam dissimulat et non vult audire. Deus autem noster, qui est in celis, scit propositum mei cordis et desideria interiora, quod non ex ambicione, sed pura intencione est de dictis ecclesiis mihi cura. Nimia namque in his partibus fierent disturbia, si non protegeret et regeret manus mea ecclesias prefatas, et specialiter Maguntinam ecclesiam multis possessionibus [ampliavi] et in centum milibus librarum ipsam a creditoribus debita solvendo liberavi.

Eodem tempore plures de Boemia nuncii regem Boemie in illis partibus cum variis literis et negociis quesierunt, sed eum, ut circumvolantem cum paucis undique, nullatenus invenire potuerunt. Et multis sapientibus non placuit huius regis instabilitas et discursus; hastiludia et exercicia militaria ubique querit, expensas maximas gerit, huius rei gracia terram Boemie destruit et bona regalia inutiliter dissipavit.

B. Capitulum V.

Collatio domini pape Johannis de inquisicione visionis dominice.

Anno in prefato dominus Johannes papa XXII adhuc vivens de questione visionis dominice locutus est sub ista forma verborum ad cardinales et ad clerum universum curie Romane: Vos videtis, que et quales auctoritates sunt recitate in materia ista ad partem affirmativam et negativam simul cum suis racionibus; unde mirari non debetis, si certa questio est mota. Videtis enim, [quod] Gregorius, Augustinus, Ambrosius, Jeronimus, Bernhardus et multi alii doctores movent eam. Sed aliqui moderni doctores habent quosdam libros suos compositos et illos habent pro ewangeliis, epistolis, et pro sanctis doctoribus, et quidquid dicitur extra illos libros, totum est in eis vanum et inane. Ego autem, postquam fui in isto statu, occupavi me libenter in studio originalium, et maxime Gregorii et aliorum doctorum, et libenter fui secutus eos et recitavi decreta eorum, et ideo videtur michi, quod, qui vult bene investigare veritatem istius questionis, debet [eam] invenire in sacra scriptura, et in dictis sanctorum, et non per viam dyalecticam. Ego sum vicarius domini nostri Jesu Christi, licet indignus, et ideo non sum positus ad impugnandum fidem, imo, ad defendendum pro viribus et roborandum, et teste Deo, qui omnia novit, quod libencius audiam partem affirmativam et raciones ad illam, quam oppositam. Fecitque unam revocacionem dominus papa sub ista forma: Ego non credidi, nec credo dixisse me umquam [aliquid] contra fidem, et si aliquis diceret, quod a me esset preter fidem dictum vel contra fidem, libenter audiam et discuciam cum fratribus et prelatis et magistris et paratus sum revocare, et ex nunc revoco, et de hoc peto fieri publicum instrumentum, et adjecit, ad Deum sitis, et recessit. Verum tamen dominus papa pridie ante mortem suam in presencia omnium cardinalium et multorum prelatorum sic fuit publice protestatus et dixit expresse se credere, quod anime separate a corporibus et purgate a peccatis sunt in regno celorum cum Christo et suis sanctis et cum consorcio sanctorum angelorum aggregate, et vident divinam essenciam facie ad faciem clare, in quantum status et condicio requirit.

Vera magistrorum cunctorum dicta sacrorum:

Celis gaudere, sanctas animasque videre

Divinum vultum dicunt, cupiuntque sepultum

Corpus ut hiis detur, per dotes glorificetur.

Fine Deus faciet hoc, duplaque gloria fiet

Corporis ac anime, prope sunt cause quia prime.

B. Capitulum VI.

De eleccione Benedicti pape.

Postquam dominus Johannes papa XXII de hac vita decessit, die XI dominus Jacobus, presbyter cardinalis episcopus tituli sancte Prisce, qui in ordine Cisterciensium fuit abbas et monachus, magister sacre theologie perfectus, in omni statu suo semper laudabiliter conversatus, in virtutibus famosus ex graciis sibi datis divinitus, in summum pontificem Romanum et apostolicum, in caput ecclesie, Christi vicarium ab omnibus scilicet XXIV cardinalibus canonice per modum scrutinii concorditer est electus, qui mutato secundum sortem nomine Benedictus XII est nunc dictus. De hac eleccione gratuita et concordi digne debet letari ecclesia universalis. Et cum eleccioni eius omnes cardinales consensissent, ipse solus per longam moram noluit consentire. Tandem victus omni instancia invite consenciens ita dixit: Domine Deus, quis similis tui, suscitans de pulvere egenum et de stercore erigens pauperem, ut sedeat cum principibus et solium glorie teneat, domini enim sunt cardines terre et ecce hic tui cardinales; et quid faciam? Fiat voluntas tua. Et adiecit: Quis sum ego? Non sum, inquit, principis filius, nec de nobili prosapia genitus, sed sum de humilibus et pauperibus parentibus, me judice alter esset dignior ista sede. Infudit autem sermo iste audientibus non modicam devocionem, et quanto plus se ipsum humiliabat, tanto magis coram Deo et hominibus sua crevit celsitudo. Die vero tercia sue eleccionis laudabilis dominus vinee, scilicet sancte ecclesie, in ipsa vinea incipiens operari, vocavit primo omnes cardinales ad occultum consistorium, in quo omnes hortabatur, ut secum in vinea domini Sabaoth, quam Dei plantavit dextera, ut multum fructum faceret, fideliter laborarent. Demum addidit: Thesaurum ecclesie temporalem minorem invenimus quam putavimus, de quo ex nunc pro reparacione sanctorum Petri et Pauli apostolorum et beati Johannis in Laterano Rome ecclesiarum centum milia florenorum deputamus. Vobis quoque cardinalibus, ut nobiscum amplius vacare possitis profectibus ecclesie universalis, inter vos dividenda centum milia florenorum similiter assignamus. Et alia plura negocia utilia, ibidem determinavit. Die quarta secundum fecit consistorium semipublicum; in hoc enim [tantum erant] cardinales, archiepiscopi, episcopi et prelati et quatuor ordinum mendicancium summi et generales magistri. Et cum multa pro profectu et statu generalis ecclesiae fuissent pertractata, generalis magister fratrum Minorum dixit: Pater sancte, decretalis illa Bonifaciana super cathedram et cetera multum gravat nostros ordines, quia quartam instanter a nobis exigunt clerici seculares, petimus igitur, ut ipsam aut revocacionis aut pie interpretacionis remedio dignemini mitigare, alias nostri ordines multum gravabuntur. Dominus papa respondit: Cum constitucionem illam ex maturo utique consilio et racionis libramine editam revocari per nos aut interpretari non convenit ista vice, sed successu temporis, quod expediens fuerit, provide faciemus. Deinde dominus papa subiunxit hec verba prophete Zacharie secundo [ita dicens]: Ostendit mihi dominus quatuor fabros et dixi, quid isti volunt facere, qui ait, hec sunt quatuor cornua, que ventilaverunt Judeam per singulos viros, et nemo illorum levavit caput suum. Et verba ista prophetica applicavit ad quatuor ordines mendicancium explanans: Qualiter ipsi fabricarent supra dorsa peccatorum, peccata et hereses exstirpando, et quasi cornua contra inimicos ecclesie erigendo. Judeam, id est confitentes et incipientes dirigendo; Jerusalem, hoc est proficientes et pacem sectantes confortando; Israel, id est perfectos diligendo. Insuper et quasi quibusdam cornibus, id est disputacionum argumentis, quasdam questiones supervacuas, scilicet de paupertate Christi et de divina visione [in] patria animarum sanctarum et consimiles ventilando, quas vento similes esse judicavit. Asseruit enim tales questiones dudum per sanctorum orthodoxorum patrum sentencias diffinitas, et nihil aliud fore senciendum, [nisi] quod tenet sancte Romane ecclesie vera fides. Volumus igitur, quod ulterius ab huiusmodi questionibus cessetis, que plus scandalum generant quam doctrinam; sed state in fide vera, viriliter agite et omnia vestra fiant in karitate. Tercium consistorium habuit dominus papa publicum, in quo plurima bona dixit, et diversas constituit laudabiles constituciones. Huius rei gracia omnes, qui sunt in curia, dant huic domino pape laudabile testimonium, gloriam et honorem. Insuper mandavit, ut nullus cardinalium amodo haberet redditus abbaciarum vel prioratuum, nec munera reciperent ab homine quocunque, sed redditibus suorum beneficiorum et obvencionum camere essent contenti, et quicunque inter eos esset egens, quod illius supplere vellet egestatem. Et quia invenit multas peticiones ante multa tempora signatas in sua camera et ideo non traditas personis, quibus debebantur, et estimavit, quod manus cubiculariorum, qui tradere debuerant, auro non ungebantur, unde mandavit, quod nullus eorum vel hostiariorum vel aliorum quorumcunque peccuniam recipiat a quocunque, sed quilibet de suo stipendio sit contentus. Preterea constituit tres marscalcos, quorum quilibet regat suum officium per sex menses, qui nullum precium sanguinis, scilicet a meretricibus recipiant, nec aliquem iniuriose molestent. Quibus sex mensibus elapsis de sua administracione faciat racionem et cum hoc stabit [iuri] per certos dies de ipso cuicunque querulanti. Item statuit, ut omnes prelati et episcopi usque nunc in curia constituti preter illos, qui habent officia, vadant ad suas ecclesias, donec, si quando eos necessarios habuerit, per ipsum vocentur. Item statuit, quod quilibet clericus moriens in curia Romana aut laycus de suis bonis quibuscunque pro salute anime sue libere possit ordinare. Multa eciam alia bona, salubria ordinavit, que causa brevitatis hic non sunt scripta. Deinde omnes prelatos tam simplices quam religiosos cum magna hilaritate ad osculum pedum suorum suscepit.

O Benedicte tuum benedictum si modereris

Nomen cum facto, tunc benedictus eris.

Et quia in curia Romana est eciam constitucio disputata de Christi paupertate, unde de ipsa versus notentur:

De paupertate Christi si queritur a te,

quid sit credendum etc.

B. Capitulum VII.

Quomodo marchio Morauie sororis sue Anne nupcias solempniter procuravit.

Et ut discordia, que annis inter regem Boemie et duces Austrie fuerat, sedaretur, de matrimoniali remedio a sapientibus pacem diligentibus cogitatur. Sic igitur tractatur, ut Ottoni duci Austrie Anna puella duodecim annorum, Johannis regis filia, copuletur. Sed quia inter se fuerant juncti in tercia linea consanguinitatis, ad papam Johannem XXII mittitur et dispensacio obtinetur. Siquidem predicta puella, que gemella nata ex Elisabeth regina, sorore eius eciam Elyzabeth defuncta Znoimam deducitur et Ottoni, duci Austrie, thalamo legitime sociatur. Fit omnibus leticia et gaudium magnum quoque tripudium et duravit ad triduum hoc convivium opulentum. De promptuariis domini marchionis cunctis habunde ministratur, qui quidem dominus ibidem hastiludia et multa exercicia militaria peregit cum maxima solempnitate. Et erant ibi tres episcopi, quinque duces, barones, comites, et multi magnates; marscalcus quoque marchionis fuit coram fide dignis protestatus, quod pabulum pro sex milibus dedit equis, et pro aliis expensis et impensis expendit pecuniam copiosam. Predicta quoque virgo Anna preventa utique Dei gracia, quod sensibus esset cana; nam in cunctis actis suis morum monstravit gravitatem, et preparans se ad sacramentum matrimonii confessa fuit devote. Minime dubium indicium et inicium est actum bonorum. Loco et tempore pretactis nupcie inter comitem de Recz et filiam ducis Oppauie sunt pariter celebrate. Hiis itaque peractis principes et barones ad propria loca processerunt.

Anna quod hoc nomen tibi sponsa salus sit et omen

Hoc da Christe pie, mater fuit Anna Marie.

Det Deus istarum tibi virtutes dominarum,

Det tibi, quod crescas magnaque salute senescas,

Crescere te faciat Deus et custos tibi fiat,

Cui subsunt cuncta, sibi sis per secula juncta.

B. Capitulum VIII.

De secundo matrimonio domini Johannis regis et aliis pluribus actis.

Eodem anno rumor inopinatus et tamen veridicus insonuit in hoc regno, qui Johannem, regem Boemie, contraxisse legitimum matrimonium cum Beatrice virgine, filia ducis Gordonie comitis Clarimontis, in partibus Gallie nunciavit, ideoque rex eodem tempore in Francia hastiludium et torneamentum habuit cum nobilibus, in quo plurimi gravibus ictibus sunt lesi. Porro Philippus, rex Francie, quia ipso ignorante tale exercicium fuerat factum militare, omnes, qui interfuerant, Parisius captivavit, ipse vero rex Boemie suis intercessionibus prefatos liberavit. Nullus enim in regno Francie bellum audet facere aut aliquos actus militares, nisi de ipsius regis extiterit voluntate. Predictus vero Johannes rex tercio kalendas Augusti reversus de partibus Gallie Pragam venit, qui mox altera die contra Luduicum Bauarum, deinde contra duces Austrie expedicionem fecit publice proclamari. Cum vero de regno Boemie nobiles et de diversis terris procederent armati ad expedicionem, parlamentum inter dictos principes indicitur circa Ratisbonam, ubi acceptis treugis proclamata expedicio per regem revocatur.

Eodem anno mense Marcio obiit dux Karinthie Henricus, comes Tyrolis, qui fuit pro tempore rex Boemie. Johannes vero secundogenitus regis Boemie, gener dicti ducis, sibi successit, quia non fuit heres masculus derelictus, verumtamen duces Austrie, qui dictum ducatum a Ludouico Bauaro in feodo acceperant, ipsum grauiter impediverunt, propter quod rex Boemie insurrexerat contra ipsos.

Hoc anno X^o kalendas Julii nata est domino marchioni ex coniuge sua Blancza primogenita filia sua Margareta.

Hoc anno VI idus Aprilis facta est circa noctis medium lune ecclipsis, hiemps fuit aspera, ventosa et longa, estas nimium frigida et pluviosa; ideo vindemia parva et tarda.

Eodem anno XIV kalendas Novembris obiit Elyzabet, quondam regina Boemie et Polonie dicta de Grecz, et in Brunna sue fundacionis monasterio sanctimonialium ordinis Cisterciensis est sepulta.

Eodem anno in die beate Katherine absque heredibus obiit Henricus, dux Slezie, dominus Wratyslauiensis, quo mortuo mox rex Boemie filium suum primogenitum misit, qui se patris nomine de civitate Wratislauiensi et de aliis cunctis ad ducatum eundem pertinentibus sine contradiccione qualibet intromisit; sic enim adhuc vivens disposuerat Henricus, dux prefatus.

A. Capitulum III.

Qualiter rex Boemie alienavit regnum Polonie.

Eodem anno circa idem tempus Johannes, rex Boemie, cum Wencezslao, filio suo, et pluribus nobilibus Vngariam pacifice intravit et Karulum, regem Vngarie, in castro suo, quod Lindenburk dicitur, visitavit, ubi tribus ebdomadis commoratus, iuramento et pacto inter se de fide et concordia mutuo servanda facto, rex cum suis in Boemiam rediit, magnis xeniis et muneribus honoratus. Et ipse rex Boemie Casimir, iam regem Polonie, cui coram rege Vngarie prefatum regnum Polonie pro XX milibus marcarum vendiderat, secum de Vngaria adduxit et Pragam in die beati Nicolai cum eo pariter introivit. Et rex Casimir pluribus susceptis honoribus Prage per dies IX mansit et ad sua rediens ius et tytulum regni Polonie hylariter reportavit. Deinceps rex Boemie regem Polonie se cessavit nominare. Isti itaque tres reges pariter confederati se iuvare mutuo contra omnes principes sunt parati. Inter cetera amicicie federa est promissum, quod Johannes puer quinquennis, filius Henrici ducis Bauarie, qui gener regis Boemie exstitit, ducere debeat futuro tempore filiam regis Polonie pro uxore. Sic itaque regnum Polonie, quod XXXVII annis in persona piissimi Wencezslai regis fuerat regno Boemie unitum, ab isto modo rege quibusdam adiectis condicionibus est divisum.

Eodem tempore rex Johannes fere omnes civitates in Boemia et monasteria oppressit gravissimis exaccionibus et talliavit, maiorem partem huius pecunie ad partes Reni et Gallie transmisit, reliquam vero partem stipendiariis assignavit.

Eodem anno circa idem tempus rex Boemie cum filio suo primogenito domino Karulo et pluribus nobilibus Vngariam pacifice intravit, et Karulum regem Hungarie visitavit, ubi tribus hebdomadis commoratus, juramento, pacto inter se fide et concordia mutuo servanda facto, rex cum suis in Boemiam rediit magnis exeniis et muneribus honoratus. Et ipse rex Boemie Casymir jam regem Polonie, cui coram rege Vngarie prefatum regnum Polonie pro XX milibus marcarum vendiderat, secum de Ungaria adduxit et Pragam cum eo pariter intravit. Et rex Casymir pluribus susceptis honoribus Prage pluribus diebus mansit et ad sua rediens jus et titulum regni Polonie hilariter reportavit. Isti itaque tres reges pariter confederati se juvare mutuo contra omnes principes sunt parati. Inter cetera amicicie federa est promissum, quod Johannes puer quinquennis, filius Henrici ducis Bauarie, qui gener regis Boemie extitit, ducere debeat futuro tempore filiam regis Polonie pro uxore.

Eodem tempore rex civitates in Boemia et monasteria gravissimis exaccionibus oppressit.

A. Capitulum IV.

De transposicione altaris sancti Siluestri in ecclesia Pragensi per dominum Johannem Pragensem episcopum facta.

Anno d. M^oCCC^oXXXVI^o per d. Johannem, venerab. episcopum Pragensem XXVII, altare sancti Siluestri in ecclesia Pragensi est transpositum ad alium locum, idcirco, nam eundem locum elegit pro sua sepultura. Quod quidem altare transpositum per dominum episcopum predictum anno pontificatus sui XXXV^o, VI^o kalendas Maii est dedicatum in honore sancti Siluestri pape et confessoris. Verumtamen anno incarnacionis dominice M^oCCC^oIIII^o, III^o kalendas Januarii regnante serenissimo domino Wencezslao Boemie et Polonie rege, exstitit a prefato venerabili d. Johanne, episcopo Pragensi, pontificatus sui anno tercio de suo patrimonio copiose et sufficienter dotatum, videlicet de XVII marcis reddituum in villa Jessenicz, de quibus minister euisdem altaris debet habere VII marcas, reliquas vero X marcas debet convertere et distribuere in anniversariis ipsius domini episcopi, cum advenerit tempus, ac suorum parentum, qui sunt prope illud altare tumulati, cuius collacionem pro se suisque nepotibus ac sua generacione in perpetuum reservavit. Et adhuc plena fruens sospitate fieri mandavit ymaginem de auricalco artificiali opere consumatam et optime deauratam adinstar presulis in pontificalibus, que locabitur suo tempore super thumulum lapidemque magnum concavum ad corpus ipsius locandum, et tabulam argenteam, in qua ewangelium: "In principio erat verbum" est mirifice sculptum; de aliis quoque cunctis studiose providit, que ad sepulturam dinoscuntur pertinere. Tabulas vero sive asseres cyppressinos magne quantitatis pro arca sive capsa ex eis facienda pro corpore suo, quod merito dignum est, in eodem tempore Dei adveniente condiendo magnis sumptibus et expensis per Pragenses institores in Weneciis conquisivit, ita quod de hiis et de cunctis aliis optime et laudabiliter fecit et ordinavit, quod nullus antecessorum suorum eidem poterat equeparari.

Idem quoque venerabilis in Christo pater et dominus piissimus magne fuit misericordie erga suos subditos, prout in primo libro huius secunde partis cronice Pragensis non tacetur. Nam predecessores sui, episcopi Pragenses posuerunt vigiliam beati Viti martiris et epyphanie sub pena excommunicacionis late sentencie observandam. Ipse autem venerabilis pater videns, quod non omnes ipsam vigiliam tenebant, ymmo pauci, et in hoc infringendo vigiliam incidebant in sentenciam excommunicacionis et animarum perricula incurrebant. Unde ipse dominus ad providendum saluti hominum sentenciam excommunicacionis misericorditer sustulit et graciose, sed statutum ac mandatum suorum predecessorum quo ad tenendum predictas vigilias mandavit inviolabiliter annos ab omnibus discrecionis habentibus observari.

B. Capitulum IX.

De adventu nove regine et contra Austriam domini regis expedicione.

Anno Domini MCCCXXXVI rege Johanne Prage existente Beatrix, conthoralis sua, Pragam advenit, cui universus Pragensis clerus et populus decenter occurit, eamque cum reverencia, qua decebat, susceperunt. Domina autem marchionissa erat ei multum grata, quia extitit eidem propingua cognata, et qui nescit gallice phari, cum eis non poterit conversari.

Eodem tempore dominus marchio in auxilium fratris sui Johannis secundo nati, ducis Karinthie, Karinthiam venit, ut sibi contra duces Austrie opem ferret; et hiis diebus Luduicus Bauarus ad regem Boemie misit suos legatos, per quos Egram civitatem, castra quoque eidem coniuncta reddi imperio minis apositis requisivit, qui congruo responso accepto a rege sine fine sunt reversi in regionem suam.

Eodem anno rex cum multitudine pugnatorum contra duces Austrie procedit, quorum terras aquilonari parte Danubii per totum tempus quadragesime plurimum ferro turbavit multosque peremit et igne plura consumpsit et multas municiones expugnavit, nec non muratas aliquas cepit civitates, multos nobiles et mediocres captivavit. Porro dux Austrie in campis sue terre jacens cum duobus milibus galeatis et cum aliis XX milibus hominibus ad prelium expeditis regem Boemie, qui duo milia et CCC^tos galeatos et XV milia peditum habuit electorum, invadere prelio non presumpsit. Sed pro certo intelligens, quod rex Boemie ad hoc omnino se disponeret, ut ipsum ducem in crastino invaderet pugnando, dux in nocte, que sequitur beati Georgii diem, cum toto suo exercitu clam fugit, post quem nemo in castris, que fuit metatus, de mane fuit inventus. Ex hac fuga maior fit exercitui regis audacia, et jam securi se diffundunt per villas et castella faciendo dampna. Eis arridente fortuna tandem rex Boemie suis aliqualiter negociis ibidem dispositis et suis hominibus in municionibus acquisitis pro custodia derelictis cum quibusdam stipendiariis Pragam rediit et ibidem magnam pecuniam congregavit. Ipse namque ex quorundam informacione Prage in synagoga Judeorum fodi fecit et circiter duo milia marcarum in auro et argento sub terra invenit. Fodi quoque circa sepulchrum beati Adalberti in eclesia Pragensi precepit, sed pecuniam non invenit. Sed de hoc multi fuerunt scandalisati de sua avaricia admirantes. Post hoc Judeos mandavit per totum regnum suum captivari et ab ipsis maximam peccuniam extorsit. His diebus rex taliam sive exaccionem, que ungelt vulgariter dicitur, universis sui regni civitatibus et oppidis forensibus inposuit, ex quo maxima in populo turbacio fuit facta. Omnes, tam clericum quam laycum, hec vexacio includit. Igitur maxima peccunia cum magno gravamine pauperum et monasteriorum et incolarum regni congregata cito dispergitur, stipendiariis pars solvitur, pars extra terram emittitur et reliqua totaliter dissipatur. Hiis peractis rex in Morauiam cum exercitu proficiscitur, et tunc inter ipsum et Karulum, regem Vngarie, et Casymirum, regem Polonie, consilium celebratur, qui constanti animo decreverunt duces Austrie acriter impugnare, quos Henricus, dux Bauarie, promisit fideliter adiuvare.

Eodem anno per dominum Johannem, venerabilem episcopum Pragensem, [altare s. Siluestri in ecclesia Pragensi], est transpositum ad alium locum, idcirco, nam eundem locum elegit pro sua sepultura, et idem altare a domino episcopo pontificatus sui anno tercio de suo patrimonio copiose et sufficienter erat dotatum.

Eodem anno, videlicet quo nova regina Boemiam venit, prefatus dominus episcopus videns, quod pauci vigiliam Epiphanie domini et vigiliam sancti [Viti] tenerent, et hoc infrigendo incidebant in sentenciam excommunicacionis et animarum pericula incurrebant, quam tulerant sui antecessores, ipse vero eandem misericorditer sustulit et graciose, providendo saluti animarum.

B. Capitulum X.

Quomodo Luduicus Bauarus venit in auxilium ducibus Austrie contra regem Boemie.

Eodem anno in festo beati Jacobi rumor terruit incolas regni Boemie, cuius veritatem rei exitus comprobavit Nam Luduicus Bauarus ab ecclesia reprobatus terram Henrici, ducis Bauarie, subintravit, quam hostiliter impugnavit. Quo audito rex Boemie, qui tunc erat in metis Austrie, quasi leo rapiens et rugiens velocibus gressibus cum paucis transiens in subsidium venit ducis predicti, quem totus exercitus suus in brevi fuit secutus et in campestribus satis tutis sua tentoria fixit. Luduicus vero cum quinque milibus et quingentis viris, in quorum capitibus cristate galee emicabant, et cum gravi multitudine aliorum, quibus clipei, lancee, sagitte et fortes gladii pugnandi audaciam ministrabant, circa monasterium Aldyrsbach se locavit in prato magno, ad prelium se et suos aptando. Et quia inter ambos exercitus non fuit via longa, fuerunt ibi cottidie particularia bella; iste capitur, ille ceditur, alter deiicitur, alter vulneratur, nocte et die non cesant a certamine et a lite. Duces autem Austrie ad Luduicum Bauarum venerant et ipsum ad prelium instantissime provocabant. Rex vero Boemie cum suo genero duce Bauarie IV milia et quadringentos electos viros armis et galeis insignitos in exercitu habuerunt, et licet minor esset numero, tamen maior anime videbatur. Cumque hii duo exercitus validi parvo spacio seggregati diebus XII erectis vexillis quasi pugnaturi cottidie iacuissent, ecce die XIII Luduicus Bauarus ad instanciam Ottonis, ducis Austrie, cum toto exercitu castra movit et per Patauiam descendens versus Lynczam pervenit. Rex autem Boemie postea cum sua acie una die immobilis stetit, donec videret, quo se converteret Luduicus. Audiens vero, quod contra Boemiam procedere vellet, ad regnum suum revertitur cum festinacione. Unde Bauarus cum suo exercitu plus victus quam victor in terram suam est reversus. Quo abeunte duces Austrie a rege Boemie concordiam quesiverunt, quam divino afflante spiritu amicabiliter pridie nonas Septembris invenerunt. Et licet dicti principes bellum campestre non commiserunt, verumtamen in bonis domini episcopi, prelatorum, clericorum, religiosorum et multorum aliorum in exitu et reditu dampna plurima intulerunt. Testantur hec plura monasteria, que fere usque ad ultimum exterminium sunt deducta. Rex vero Pragam veniens peccunias multas more consueto colligit, cum quibusdam militibus, stipendia sua solvit, et alias extra regnum transmittit. Et quia ad regem Vngarie prefati principes recursum habuerunt, unde inter ipsos hanc fecit ordinacionem, ut ad duces Austrie titulus Karinthie et ad Johannem, filium regis Boemie, Tyrolis dominium comicie debeat pertinere.

Eodem anno rex Boemie sub pretextu cuiusdam necessitatis opus magnum et multum commendabile pro sarcofago et ornamento sepulchri sancti Wenceslay martiris in castro Pragensi multis laboribus inchoatum et aptatum intercipit et impedivit, ipse namque rex immemor salutis anime ymagines apostolorum magnas et sumptuosas et aliorum sanctorum ex argento multum artificialiter iam deductas spoliat, eciam ecclesiam rapuit et tollit et suis creditoribus obligavit et eas amplius non liberavit, unde ipse non dilexit honorem patroni celestis tanquam verus terrestris patronus. Sed hec egit malo spiritu ductus et quasi tyrannus. Ad predictas quoque ymagines dominus marchio de suo fisco contulit marcas ducentas tanquam amator nostri celestis et sancti patroni et sancte ecclesie Pragensis, aliam vero maiorem partem totum regnum sub forma questionaria et petitoria comportavit.

B. Capitulum XI.

Qualiter rex Boemie [Prussiam] secunda vice iverit et de coronacione nove regine.

Anno Domini MCCCXXXVII^o rex Boemie mitigata cum ducibus Austrie discordia dampnosa de Praga cum suo filio primogenito exiens Wratyslauiam venit, ubi a populo pecunia magna extorta graviter et recepta, et copiosa principum et nobilium multitudine de diversis terris congregata cum direccione fratrum Cruciferorum de domo Theutonica in Prussiam processit contra Litwanos viriliter pugnaturus. Et quia hyemalis lenitas non permisit aquas congelari et paludes, igitur frustrati spe belli ex aëris qualitate non magna adepta utilitate ad propria redierunt. Verumtamen Henricus, dux Bauarie, gener regis, cum aminiculo principum aliorum municionem bonam cum fossatis in terminis paganorum potenter construxit, in qua milites et viros strenuos ad duos annos preparatis necessariis collocavit, ut ipsos frequenter infestarent et in futuro christianis venientibus aditum prepararent. Reversus vero rex passus est oculorum defectum, querens auxilium medicorum, ab uno Gallico et altero de Arabia pagano, [et] est per medicinas eorum excecatus; Gallicus fuit insaccatus et submersus, alteri idem factum fuisset, sed per regem prius fuit assecuratus.

Hoc anno XIII kalendas Marcii lune fuit eclipsis.

Eodem tempore Beatrix, nova regina, Prage peperit filium suum primogenitum et baptisatus fuit Wenceslaus vocatus. Et multi prefatam reginam non diligebant.

Et eodem anno XV kalenlas Juni dicta regina in ecclesia Pragensi a prefato domino Johanne, episcopo eiusdem ecclesie, [non] cum tanta celebri solempnitate, sicut in coronacionibus fieri consuevit, corona regni Boemie coronatur, sine corona et absque regalibus ornamentis, rege in divinis assistente. Subsequitur post hoc officium Prage convivium sumptibus moderatum. Et omnis populus plus letatur de huius regine recessu quam eius adventu; nam in ipsius presencia aliquociens civitas Pragensis in partibus diversis fuit concremata, et alia multa adversa fuerunt perpetrata, que propter dictam reginam facta fuisse omnia asserebant. Unde in recessu ipsius post ipsam clamantes eam maledicebant, et omnes plus salutem et prospera optantes domine Blancze marchionisse. Et quia dicit auctoritas: "Qui sibi nequam, cui bonus?" ipse rex in malicia radicatus et falsa opinione deceptus, ne primogenitus filius suus ipsum in regno impediret, pluries ipsum misit contra paganos et contra alios principes sibi adversantes pugnaturum, favens sibi de vita sicut quondam rex Dauid Vrie. Et quia dominus marchio nil penitus de peccunia prohibente patre de regno Boemie percepit, solo sine re titulo fretus, et cogitur a Venetis et ab aliis civitatibus Lombardie stipendia recipere militaria et sibi sueque familie, et ex hoc de necessitatibus providere. Et licet paterna caruerit promocione, tamen ab aliis munera copiosa obtinuit tam temporalis quam spiritualis benediccionis in tantum, quod omnis, qui eum noscit, nacio benedicit. Pater vero eius propter plurima acta nepharia malediccionem incurrebat.

Eodem anno mense Julio stella comata, que dicitur cometa, in plaga septemtrionali prope polum apparuit arcticum, que plus quam per mensem duravit, quam stellam precesserat siccitas et calliditas destruens fere omnes segetes et herbas, subsequitur quoque inopia bladi et vini in multis terris.

Eodem tempore Philippus, rex Francie, nunciis et literis bellum futurum adversus regem Anglie regi Boemie intimavit, asserens se ipsius presencia plurimum indigere. Qui prius cum Luduico Bauaro tribus diebus colloquio habito ad regem Francie pervenit cum eo contra predictum regem pugnaturus. Luduicus vero Bauarus regi Anglie auxilium proposuit offerre, unde in tota Franconia et in terris adiacentibus gens contra gentem surrexit. Benedictus vero papa misit a latere duos cardinales, ut inter predictos reges concordiam ordinarent. Hiis temporibus propter grave et intollerabile iugum, quod rex Boemie propter frequentes exacciones civitatibus et monasteriis prius imposuit et absens imponere non desistit, religiosorum ac civium universorum viluit et destructus est status et fere usque ad ultimum exterminium pervenit.

B. Capitulum XII.

De miraculo, quod circa corpus Christi acciderat.

Anno Domini MCCCXXXVIII^o Prage accidit miraculum, nam cum ecclesia beati Andree apostoli totaliter fuisset cremata, sacrosancta hostia corporis dominici cum pixide et cum pannis annexis inusta et illesa permansit.

Eodem anno prope villam Pnyewycz, que est circa Montes sita, quidam mercator membra dans quieti sub arbore juxta fontem exposuit quandam tabulam armis dominice passionis insignitam, ipsam intuens cum devocione, super quam de ipsa arbore cecidit sacra hostia in tribus locis transfixa, sanguine rubricata. Qui terrore concussus adhibita custodia suis rebus hoc plebano ville prefate illico nunciavit, qui veniens super corporale hanc cum reverencia locavit. Et cum esset ad ecclesiam translata, divina clemecia plura miracula ibidem est operata. Fuitque magnus de Praga et de aliis civitatibus concursus populorum, de quibus duo duxi memorie commemoranda. Mulier quedam fuit languida et muta per spacium novem annorum et ibidem ad corpus Domini adducta mox pristine sanitati fuit restituta usumque loquele recuperavit. Et homo quidam in rota volubili fuit contritus et in singulis membris confractus, eiusque oculi de propria sede extiterant evulsi, caputque eius totaliter magno clavo ferreo crucifixum, et allatus ad corpus dominicum omni lesione procul mota pristinam valetudinem perfecte recuperat.

Et in civitate Curimensi eodem tempore corpus Christi fuit revelatum a perfidis Judeis verberibus concussum et cruentatum, unde miseri Judei in regno Boemie et in aliis terris ferro et igne variisque modis fuerunt interempti. Et mirum est, quod de corporibus eorum, cum vulnerarentur aut mutilarentur, sanguis non emanavit.

Eodem anno in civitate Pulka eciam fuit inventum corpus Christi cruciatum, veniens quoque episcopus Pataviensis, in cuius erat dyocesi, propter maiorem cautelam a tergo circa hostiam inventam aliam hostiam consecratam apponi mandavit, timens ne populus ydolatrie committeret crimen. Multa quoque miracula per salvatoris nostri clemenciam ibidem ostensa fuerunt, et de largissimis oblacionibus fidelium ecclesia in honore corporis Domini ibidem decenter extitit fabricata.

Eodem anno in vigilia Translacionis sancti Wenceslai creator omnium Deus propter merita beati Wenceslai miraculum in civitate Pragensi ad sui gloriam ostendere est dignatus. Nam cum quidam viri in arte mechanica eruditi inter se conferrent, quod festum translacionis sancti Wenceslai esset celebrandum, quidam vero ex ipsis ait, quod illius rustici festum nollent celebrare, adiungens varia enormia, que quasi blasphemiam sapiebant, qui mox mutus est effectus, in aliisque sensibus exstitit ebetatus. Consortes vero sui in crastino ipsum ad sepulchrum sancti prefati ipsi adduxerunt, ipsum in modum crucis prostraverunt precesque pro eo fundentes et oblaciones offerentes. Cumque caput sancti Wenceslai allatum super caput ipsius positum fuisset, mox vocem magnam emisit, acsi gravi vulnere foret sauciatus, et illico pristine sanitati et loquele fuit restitutus, gracias agens Deo suo et suo martiri glorioso reatumque suum coram omnibus confessus veram penitenciam pro delicto prefato [egit]. Deinceps Theutonici patronum nostrum in maiori reverencia habuerunt, nam prefatus vir de eorum propagine fuit oriundus.

Eodem anno locuste venerunt Boemiam magne quantitatis et mirabilis disposicionis quasi in nubilo nivis; alique dum volarent condese valde et compresse, quod propter interposicionem ipsarum non poterant videri radii solares et propter magnum fragorem et sonitum ipsarum unus alium non valuit audire loquentem, nec potuit percipi sonus campanarum. Et ibicunque ceciderunt, nec semina nec fructus nec fenum nec gramina nec aliqua huiusmondi terre nascensia remanserunt, sed omnia consumpserunt, et ita spisse tunc in campis situabantur, quod in aliquibus locis usque ad genua equorum extendebantur, unde in multis locis Boemiam, Morauiam, Vngariam et alias terras vicinas davastaverunt. Et volucres multe et varie propter formidinem locustarum predictarum in cavernis petrarum et in abditis locis moncium et silvarum se abscondentes fame interierunt; et pestifere erant et venenose, quod porci vel canes vel alie bestie ipsas devorantes, si non statim limpham hauserunt, vita privabantur. Universus quoque clerus et populus Pragensis cum reliquiis et vexillis processiones faciebant, pro adversitate dicta fuganda Dei clemenciam exorabant. Deinde cum prefate locuste ad Pragensem civitatem appropinquarent, subito corvi, cornices, monedule, pice ac alie aves diverse repente congregate, mirandum dictu, cum maximo impetu [eas] repulerunt. Que quidem locuste magna dampna in diversis regnis facientes ad Renum et ultra pervenerunt.

De ecclipsi solis horis vesperarum in crastino octave Petri et Pauli.

Anno Domini MCCCXXXIX^o sol fuit eclipsatus circa horam vespertinam in crastino octave Petri et Pauli apostolorum. Et quia in cronicis publicis quoque fit mencio de eclipsi solis, idcirco videnda est causa ipsius. Causatur autem ex interposicione lune inter visum nostrum et corpus solis, et hoc fit, quando coniunguntur luminaria super una linea diametrali producta a centro visus nostri per centra luminarium vel iuxta centrum luminarium prope terminum XII graduum distancie centri linie agenzahar eius. Eclipsis vero lune causatur ex interposicione corporis terre super una linea diametrali transeunte per centra solis, terre et lune, et hoc fit, quando luna est in plenilunio existente ipsa in distancia agenzahar vel eius gadir infra XII gradus, quia tunc attingit umbram terre vel eius aliqualem partem, et secundum hoc in quantitate obscuratur. Verumtamen eclipsis solis vel lune in diversis climatibus secundum magis vel minus apparet. Unde anno Domini MCCCXXIII^o, in die Johannis et Pauli hora tercia in Boemia et in terris vicinis fuit eclipsis solis, sed tunc me existente Rome nullum signum apparuit eclipsis prefate. Porro sol est quartus in ordine planetarum, sub se habet lunam, Mercurium et Venerem, superius est Mars, Jovis et Saturnus. Omnibus stellis et planetis est maior in quantitate et virtute. Nam occies maior dicitur esse tota terra, omnia sidera inluminans et habens cum ipsis principale dominium in generacione rerum inferiorum. Duo enim requiruntur ad generacionem calor sicut formale, humor sicut materiale. Soli atribuitur dominium caloris, lune vero dominium humorum. Propter miram ergo horum celestium corporum pulchritudinem et inenarrabilem effectus plenitudinem merito est in eis Deus laudandus et benedicendus. Et nulla creatura corporalis ita expresse gerit vestigium sancte Trinitatis sicut sol, nam corpus solare est gignens radium et ab utroque procedit calor. Sic pater genuit filium et ab utroque procedit Spiritus sanctus, qui est fons caloris spiritualis, sic sol est fons luminis et caloris corporalis, virtute sua omnia vivificat et omnibus rebus corporalibus speciem atque formam amministrat. Est enim sol, ut ait quidam doctor, oculus mundi, jocunditas diei, pulchritudo celi, decor syderum, mensura temporum, virtus et vigor omnium nascencium, dominus planetarum, pater gemmarum nec non cunctorum metallorum; ipse enim in medio signiferi radios ex se mittit, qui superiora et inferiora secundum variam radiorum ipsorum impressionem illustrant. Virtute quoque radiorum ipsius stelle erratice nunc retrograde nunc stacionarie efficiuntur, nunc in motu virtute solari celeriores efficiuntur, nunc vero retardantur. Ascendendo versus nostrum orizontem dies efficit longiores, per [e]os terre apperit germina vel fructus vel semina producit et sua subtilitate interiora penetrans vitam et spiritum diversis rebus tribuit et virtutes animalium forciores efficiuntur et hominum omniumque vivencium augmentantur; descendendo vero per circulos australes dies facit breviores et omnia absencia minorem vigorem habere reperiuntur. Secundum eius elongacionem vel appropinquacionem facies et corpora animalium in calore et vigore disponuntur. Luna vero est decor noctis, mater roris, ministra humoris, dominatrix maris, mensura temporis, emula solis, mutatrix aëris; lumen a sole mutuans et ab ipso prope vel longe existens sortitur figura qualitatem, in quibus divina virtus nobis manifestatur; et sic magnitudinem et potenciam creatoris in natura et effectu eorum perpendentes ipsum benedicamus iugiter et laudemus.

A. Capitulum V.

De magno conflictu christianorum et paganorum.

Anno Domini M^oCCC^oXL^o rex Castelle, rex Nauerre, rex Maioricarum et alii duo reges a domino apostolico per suos ambassatores contra paganos crucem obtinuerunt, qua obtenta pugnaturi contra ipsos se viriliter preparaverunt mandantes, ut christiani de civitatibus et villis recederent procul mota omni dilacione. Nam rex potentissimus paganorum cum maxima multitudine pugnatorum ad litus maris cum uxoribus et pueris appropinquabat. Et ipsi reges introitum eis non prohib[u]erunt. Cum ergo essent in terra christianorum et exercitus eorum fuissent ferre ad XX miliaria in longitudine dilatati, in latitudine bene ad IIII^uor miliaria dilatati eciam et situati, reges christianorum prefati antrorsum et retrorsum ad aliasque differencias locorum divino auxilio invocato ipsos invaserunt et post durissimum et prolixum prelium victoriam divina opitulante gracia simul et clemencia christiani obtinuerunt. Unde de [paganis] CCC milia et ultra sunt occisa preter illos, qui in mari et in fluminibus fugientes sunt submersi, quorum ingens numerus ignoratur. Rex vero paganorum cum paucis evasit, sed regina cum duobus filiis et magna familia domino pape sunt presentati. De multis milibus interemptis aurei annuli sunt recepti de manibus eorum, qui fuerant precincti baltheo militari. Et quod hec victoria exstiterit miraculosa, ex hoc perpenditur, nam XL de paganis existimabantur super unum christianum. Huius rei gracia dominus papa cum tota curia Romana psallens gaudet, gratulatur, Deus verus adoratur, populusque iocundatur. Rex vero Francie et rex Boemie cum aliis principibus, qui huic bello non poterant interesse propter inopinatam acceleracionem et felicem consummacionem, toto cordis affectu fidelibus congaudebant Deo grates referentes. Causa autem hec fuisse fertur adventus paganorum. Rex victus prefatus et rex Tartarorum christianorum terras obtinere decreverunt, cecitate cordis et persvasione inducti spirituum malignorum. Unde victus rex primo ab occidente fideles invasit, volens summi pontificis et regis Francie loca possidere. Rex vero Tartarorum quasi ab oriente partem regni Polonie occupavit, de quo in sequentibus plenius dicetur. Et primus exstitit victus, alter fame et frigore recessit compulsus. Et hec sunt acta divina gracia suffragante, de quo ipse Deus glorificetur.

B. Capitulum XIII.

De magno exercitu et conflictu christianorum cum paganis.

A. D. MCCXCL^o rex Castelle, rex Nauarre, rex Maioricarum et alii duo reges a domino apostolico per suos ambasatores contra paganos crucem obtinuerunt, qua obtenta pugnaturi contra ipsos se viriliter et potenter aptaverunt, mandantes, ut christiani de civitatibus, oppidis et villis fugerent procul mota omni dilacione. Nam rex potentissimus paganorum cum maxima multitudine pugnatorum ad litus maris cum uxoribus et pueris appropinquabat. Et ipsi reges introitum ei non prohibuerunt. Cum ergo essent in terra christianorum et exercitus eorum fuissent fere ad XX miliaria in longitudine dilatati, in latitudine bene ad quatuor miliaria situati, reges christianorum prefati antrorsum et retrorsum ad aliasque differencias locorum divino auxilio invocato ipsos audacter invaserunt et post durissimum et prolixum prelium victoriam divina opitulante clemencia obtinuerunt. Porro de paganis trecenta milia et ultra sunt occisa preter illos, qui in mari et in fluminibus fugientes sunt submersi, quorum ingens numerus ignoratur. Rex vero paganorum cum paucis evasit, sed regina cum duobus filiis et magna familia domino pape sunt presentati. De multis milibus interemptis aurei annuli sunt recepti de manibus eorum, qui fuerant precincti baltheo militari. Et quod hec victoria extiterit miraculosa, ex hoc perpenditur; nam quadraginta de paganis estimabantur super christianum. Huius rei gracia dominus papa cum tota curia Romana cum graciarum accione psalens gaudet, gratulatur, Deus vero adoratur, populusque jocundatur. Rex vero Francie, rex Anglie, rex Boemie cum aliis principibus, qui huic bello non poterant interesse propter inopinatam infidelium accelleracionem celeremque felicem consummacionem, toto cordis affectu victorioso triumpho congaudebant. Causa autem hec fuisse fertur adventus paganorum. Rex victus prefatus et rex Thartarorum christianorum terras obtinere decreverunt cecitate cordis et persuasione inducti spirituum malignorum. Porro victus rex primo ab occidente christianos invasit, volens summi pontificis et regis Francie terras possidere; rex vero Tartharorum ab oriente partem regni Polonie occupavit, de quo in sequentibus plenius dicetur. Et primus extitit victus, alter fame et frigore recessit compulsus. Et hec sunt acta divina gracia suffragante.

Eodem anno rex Boemie totaliter fuit virtute visiva privatus, qui quidem interiori et exteriori homine extitit excecatus, quia licet sic a Deo fuisset plagatus, tamen non desiit acta iniqua operari. Nam sicut leopardus non deserit colorum varietatem, sic difficulter peccator peccati consuetudinem relinquit, que efficitur quasi altera natura, a qua cum resurgere nititur, peccatorum pondere prorsus cadit iterum coactus, et sic prave consuetudines cum pecatis nisi vita finiuntur. Et per hoc spiritualiter liquet cecitas interioris hominis dicti regis. Nam pluries visus est inducere filium suum primogenitum ad opera nepharia et iniqua, et quia erat variis imbutus virtutibus, ei nequaquam voluit assensum prebere, quam ob rem ipsum multipharie afflixit increpando, maledicendo, persequendo, magnis debitis obligando, demum morti exponendo, nam crebrius ipsum ad diversas terras direxit ad bellandum contra fortissimos inimicos, intendens hanc regni Boemie extinquere lucernam speciosam et hunc generosissimum florem juventutis suffocare, quem misericors Deus de periculis eruit gravissimis per suam immensam pietatem.

A. Capitulum VI.

De adventu Tartharorum Poloniam et de morte domine Margarethe, filie regis Boemie.

Anno Domini M^oCCC^oXLI^o Tartari Poloniam intraverunt et maximam partem terre devastaverunt, vindictam sumentes in christianis propter terram Rutenorum, quam pridem debellaverat dux Polonie propter ducem terre prefate, qui exstitit ei in linea consanguinitatis astrictus, quem intoxitatum morti tradiderunt. Qui quidem dux zelo ductus fidei orthodoxe accersiri iussit fidei catholice sacerdotes et de diversis terris viros in theologia eruditos, volens germen vere fidei seminare et exstirpare scismaticum errorem Ruthenorum. Qui dolentes relinquere sectam eorum ducem veneno necantes, multos christianos ferro et modis variis exstinxerunt. Hanc causam rex Polonie sumpserat de hiis ulcionem. Tarthari vero advenientes reddiderunt talionem. Unde rex Polonie Casimir in adventu eorum magna cura et pavore perplexus instantissime a regibus Vngarie et Boemie, ab aliisque vicinis principibus auxilium postulavit, asserens se fortitudini et multitudini eorum resistere non posse, nec per regnum suum ipsis transitum prohibere ad alias terras christianorum. Huius rei gracia multi christiani armis muniti contra eos pugnaturi turmatim Poloniam processerunt. Nam ex mandato domini apostolici in regno Boemie et in aliis regnis predicabatur cum magna solempnitate, qui crucem assumeret contra paganos vel pro se alium cum suis sumptibus mitteret ad pugnandum, maximam indulgenciam consequeretur et eternam retribucionem. Unde cum reges et principes se aptarent, cum suis ipsos invadere volentes, non defuit divina clemencia in se sperantes, non deserens suos fideles. Nam frigus grande, nivesque magne ipsos opprimentes gravaverunt, quod metaciones castrorum et cuncta domicilia eorum operierunt, quod vix iumenta et equi eorum sursum capitibus erectis respirare poterant, et fames maxima fuit subsecuta. Et principaliter timore et terrore percussi divine ad proprias sunt reversi mansiones. Unde fideles gracias Deo agentes, ad terras suas remeantes in pace permanserunt; ipsi vero Thartari multa milia christianorum secum deduxerunt.

Eodem anno domina Margaretha, filia regis Boemie, iam marito suo Henrico, duce Bauarie, viduata et filio unigenito de hac vita sublato venit Pragam sequenti die dominica post Ascensionem Domini. Que cum magna solempnitate ab universo clero et a populo honorifice est suscepta. Fitque tractatus inter regem Polonie Casimir et ipsam de matrimonio contrahendo. Postquam autem de hoc inter ipsum et regem Boemie finaliter esset concordatum, ipsa inclita domina Margaretha egritudine exstitit gravata. Venitque Pragam sponsus eius rex Polonie decenti milicia stipatus et paratus ad celebrandum solempnitatem nupciarum. Adduxerat namque sue sponse preciosa vestimenta et regalia ornamenta cum variis iocalibus, volens ei per hoc specialiter complacere. Ipse vero cum suis letus et iocundus exstitit, ipsam sperans divina gracia sanari et opitulamine medicorum. Facta sunt autem Prage hiis diebus multa hastiludia et diversa exercicia militaria cum magna leticia et iocunditate. Ipseque rex Polonie liberalitem suam tunc ostendit; nam quicunque Pragensis civitatis incola sive advena, quociescunque voluit, suum panem manducavit, et vinum omnibus latinum et omnibus necessariis large ministratur, et hoc convivium ultra tres menses duravit. Porro cum rex Boemie adverteret suam filiam plus et plus debilitari, quam affectu magno prosequebatur, supplicavit venerabili patri domino Johanni, episcopo Pragensi, ut mandaret universo clero, quatenus preces Deo offerrent pro sue filie salute. Unde facte sunt processiones cum reliquiis sanctorum et vexillis a secularibus et a religiosis singulis diebus infra spacium duarum ebdomadarum, quibus reges ambo interfuerunt. Directe sunt ergo ab universis preces pro ipsius convalescencia cum oblacionibus hostiarum, sed peccata paterna hanc impediverunt. Unde tercia die ante festum sancte Margarethe ille regalis flos clarissimi germinis decidit et decessit. Et quia, ut ait sapiens, extrema huius gaudii luctus occupat; unde conversum gaudium nupciarum in planctum exequiarum, leticia vertitur in merorem, risus iocunditatis in lacrimarum resolucionem, quia exsiccata est rosa feminei decoris, cecidit lilium nivei pudoris, emarcuit viola laudabilis humilitatis. Planxit autem ipsam utriusque sexus multitudo, quia erat virtutibus theoloycis, cardinalibus et moralibus referta et per ipsam regnum Polonie unitum fuisset regno Boemie, quod prius per paternam avariciam extitit separatum. Et stirps regia Boemice gentis per ipsam et ex ipsa fuisset feliciter propagata. Sepulta est autem in Aula Regia, iuxta sepulchrum maternum in die sancte Margarethe, illa laudabilis Margaretha.

Post hec sunt gentes, ipsam non modice flentes.

Moribus ornata virtutibus intitulata.

Ipsam mors perimit, pulchram de medio tollit.

B. Capitulum XIV.

De adventu Tartarorum contra christianos, et de obitu domine Margarete filie regis Boemie.

A. D. MCCCXLI Tarthari in maxima multitudine et fortitudine Poloniam intraverunt ipsamque nimium devastaverunt. Fertur quoque hec causa eorum adventus fuisse, quia rex eorum cum alio rege condixerant ad invadendum christianos, qui precedenti anno extiterat devictus. Alia causa est propter terram Rutenorum, quam pridem debellaverat et devastaverat rex Polonie propter ducem terre prefate, qui erat de ipsius prosapia oriundus, quem intoxicatum nobiles dicte terre morti tradiderunt. Qui quidem dux zelo ductus fidei orthodoxe accersiri jussit fidei katholice sacerdotes et de diversis terris in sacra scriptura viros eruditos, volens germen vere fidei et vineam domini Sabaoth plantare et exstirpare scismaticum errorem Ruthenorum, qui nolentes relinquere sectam eorum ducem veneno necantes christianos ferro, igne, aqua, aliisque modis viriis extinxerunt. Porro rex Polonie in adventu eorum magna cura et ingenti pavore perplexus instantissime a regibus et principibus vicinis auxilium postulavit, asserens, se fortitudini et multitudini eorum resistere non posse, nec per regnum suum ipsis transitum prohibere ad alias terras christianorum. Huius rei gracia multi fideles armis muniti contra eos pugnaturi Poloniam turmatim processerunt. Nam ex mandato domini apostolici in universis regnis predicabatur christianorum, qui crucem assumeret contra paganos vel pro se alium cum suis promitteret sumptibus, peccatorum maximam indulgenciam consequerentur et in futuro eternam retribucionem. Porro cum reges et principes [se aptarent] cum suis invadere cupientes ipsos paganos, non deficit divina clemencia, suos fideles non deserens in se sperantes. Nam frigus grande, nives magne ipsos opprimentes et suffocantes, nimium gravaverunt, quod metaciones castrorum et cuncta domicilia eorum operuerunt, quod vix equi et jumenta eorum sursum capitibus errectis respirare potuerunt, famesque maxima fuit secuta. Et principaliter timore et terrore concussi divino, ad proprias sunt reversi mansiones. Porro christiani gracias Deo agentes ad terras proprias remeantes in pace permanserunt, verumtamen Tharthari multa milia christianorum secum deduxerunt.

Eodem anno domina Margaretha, filia regis, iam marito suo duce Bauarie viduata et filio unigenito de hac vita sublato venit Pragam sequenti die dominico post Salvatoris nostri Ascensionem, que cum magna solempnitate ab universo clero et a populo honorifice est suscepta. Et illico fit tractatus inter regem Polonie et ipsam de matrimonio contrahendo. Postquam vero de hoc inter ipsum et regem Boemie finaliter esset compromissum et concordatum, ipsa inclita domina Margaretha egritudine extitit gravata. Venitque Pragam sponsus eius rex Polonie decenti milicia stipatus et paratus ad celebrandam nupciarum solempnitatem. Adduxerat namque sue sponse preciosa et exquisita vestimenta regalia et ornamenta cum variis jocalibus, volens eidem ipsius benevolenciam captare specialiter complacendo. Porro rex Polonie cum suis letus extitit et jocundus sperans sponsam suam divina gracia sanitati recuperari, et eciam opitulamine auxilioque medicorum. Facta sunt autem Prage his diebus multa hastiludia et diversa exercicia militaria cum ingenti leticia et jocunditate. Sponsus vero, rex Polonie, magnam liberalitatem insinuat, namque quicumque Pragensis civitatis incola sive advena, quociescunque voluit, suam mensam accessit, excluso potu comuni vinum latinum omnibus cum omnibus commestibilibus large et jocunde ministratur. Et hoc convivium ultra spacium trium mensium duravit. Porro cum rex Boemie adverteret sponsam plus et plus debilitari, quam affectu magno prosequebatur, supplicavit venerabili patri domino Johanni, episcopo Pragensi, ut mandaret universo populo, quatenus preces offerrent pro sue filie salute. Huius rei gracia facte sunt processiones cum reliquiis et vexillis a secularibus et religiosis singulis diebus infra tempus duarum ebdomadarum, quibus reges ambo in humili habitu jugiter interfuerunt. Directe sunt preces ab univeris pro ipsius convalescencia cum oblacionibus hostiarum, sed peccata paterna hanc impediverunt. Unde die tercia ante festum sancte Margarethe ille regalis flos clarissimi germinis emarcuit, decidit et decessit. Et quia, ut ait sapiens, extrema huius gaudii luctus occupat, unde conversum est gaudium nupciarum in planctum exequiarum, leticia vertitur in merorem, risus, jocunditas in lacrimarum resolucionem, quia exsiccata est rosa feminei decoris, cecidit lilium nivei pudoris, aruit viola laudabilis humilitatis. Planxit autem ipsam utriusque sexus multitudo, quia erat cunctis affectabilis et graciosa, referta virtutibus et decorata, et per ipsam regnum Polonie unitum fuisset regno Boemie, quod quidem per paternam avariciam exstiterat separatum et stirps regie Boemie gentis per ipsam et ex ipsa et in ipsa fuisset feliciter propagata. Sepulta est autem in Aula Regia juxta sarchophagum maternum in die sancte Margarethe illa laudabilis Margaretha.

Post hec sunt gentes, ipsam non modice flentes.

Moribus ornata, virtutibus intitulata.

Eodem anno rex Boemie fundavit monasterium in honorem beate virginis Marie prope Minorem civitatem Pragensem et locavit ibi fratres Cartusienses, qui in regno Boemie prius non fuerunt.

Eodem anno Prage ad S. Clementem heretici interfecerunt inquisitorem hereticorum de Polonia ordinis Predicatorum, virum valentem et clericum excellentem, qui ipso die devote missam officiaverat et optime predicaverat et rex ipsum assecuraverat, sic feliciter de hoc seculo nequam migravit.

A. Capitulum VII.

De ruina pontis Pragensis.

Anno Domini M^oCCC^oXLII^o in vigilia Purificacionis sancte Marie virginis calido vento australi preambulo, quem pluvia quasi vernalis fuit subsecuta, post durissimam hyemem et gravissimam, in qua multitudo hominum in Boemia et in aliis terris nimio frigore fuit extincta, factum est grande diluvium per impetum aque nivealis et pluvialis, et propter ingentem molem et spissitudinem glaciei ruptus est pons Pragensis in pluribus locis, quod vix tercia pars de ipso remansit, verumtamen aquarum impetu debilitata. Et omnia molendina et obstacula sunt destructa, pluresque ville circa littora site cum hominibus et ceteris animalibus sunt absorpte et suffocate. In toto quoque mundo tunc temporis fuerunt maxime inundaciones, ita quod in aliis terris pontes lapidei et lignei per aquas nimias sunt destructi. Mare quoque fuit multum augmentatum et in altum elevatum, quod omnes cisternas Weneciis et in aliis civitatibus mari adiacentibus totaliter destruxit et plurima dampna causavit. Et in civitate Pragensi aque longe lateque diffuse, maxime in celariis diversum potum humanis usibus preparatum destruentes, dampna plurima intulerunt. Cives quoque Pragenses et Podskalenses strues magnas et multas lignorum ad edificia varia dipositorum propter impetum aquarum perdiderunt. Et quia inopinate et subito factum est hoc diluvium, vise sunt domus cum hominibus et infantes in cunabulis natantes; quibus matres nimium meste succurrere non valuerunt. Visa sunt quoque animalia diversa domestica et varia suppellectilia deferri. Et illa quassacione miserabili mitigata multa corpora hominum submersorum sunt inventa. Et primo homines intellexerunt, quod tam grande et arduum bonum perdiderunt. Nam cum res necessaria perditur, tunc primo eius precium advertitur. Nam quasi corona regni cecidit, cum ille pons famosus corruit, et fit labor magnus et personarum pericula in navigando, merorque pauperum naulo carendo. Pons quoque valentissimus a venerabili in Christo patre d. Johanne IIII^o, Pragensi episcopo XXII^o, in Rudnicz efficaciter, firmiter decenterque constructus inviolatus permansit, licet maior ibi concursus fuisset aquarum et grandior de glacie massarum impulsus repentinus, de quo gracias Deo referentes, sui fideles congaudebant. Tunc temporis circa Minorem civitatem Pragensem propter multitudinem arene, que impetu aquarum extitit aggregata, fuit obstructus aque meatus et amplius molendina ibidem haberi non potuerunt.

Surgit res mira, grandis validaque ruina

Pontis Pragensis per rivum Multauiensis

Insultus, cuius mala terre patruit huius,

Planctus prorupit, ingens dolor intima rupit.

Ville nam multe perierunt optime culte.

Domus natabant, homines in eis ululabant

Et glacies gentes nudas duxit rugientes.

Eodem anno facta est discordia inter ducem Karinthie iuniorem, filium regis Boemie, et ducissam suam conthoralem, precipue propter sterilitatem, que asseruit ipsum potenciam non habere filios generandi et liberos. Sed ipsa fefellit in sua opinione. Nam defectus inter coniuges fit quandoque generacionis sempiternus, quandoque ad determinatum tempus. Unde visi sunt coniuges usque in septimum, octavum, nonum vel ad decimum annum sine fetu fuisse, qui tamen in posterum prole non caruerunt. Unde Ludwicus Bauarus predictam intelligens dissensionem, contra Deum et iusticiam callide procuravit, quod ipsa ducissa filium suum in virum recepit marchionem Bramburgensem et in carnisprivio nupcie sunt celebrate.

Eodem anno quidam monachus ordinis sancti Benedicti accessit ad cardinalem, qui erat d. pape inter ceteros magis familiaris, asserens se nuncium Dei, habentem ad dominum apostolicum legacionem specialem. Qui eum ad presenciam eius introduxit et nuncium Dei se constanter asseverat. Revelavitque quedam secreta, que nullus novit, nisi dominus papa et prefactus cardinalis, adiciens signum divine revelacionis, dominum papam breviter de hac vita migraturum. Et sciscitatus est d. papa ab ipso, si posset ad spacium quatuor vel trium vel duorum vivere annorum. Qui ait: non, nec ad spacium unius anni, sed tantum ad tres menses. Qui in custodia ipsum includi mandavit. Et iuxta verbum monachi est factum. Nam dominus papa Benedictus XII in die beati Marci de hoc seculo ad dominum migravit. Venerabilis quoque pater dominus Johannes, episcopus Pragensis, mandavit in sua ecclesia Pragensi et in tota civitate Pragensi exequias eidem solempniter celebrari tercia die post festum sancte Trinitatis. Et decem diebus elapsis, tercia die post ingressum in conclavi domini cardinales elegerunt in papam archiepiscopum Rothomagensem.

Explicit tercius liber secunde partis cronice Pragensis, scriptus ad venerabilem in Christo patrem d. Johannem, episcopum Pragensem memoratum, qui finitur anno d. M^oCCC^oXLII^o, et continet in se gesta X annorum.

B. Capitulum XV.

De vaticinio astrologorum et de ruina pontis Pragensis.

Anno Domini MCCCXLII nova venerunt ab astronomis, qui sunt Parisius et in monte Pessolano, que in hiis versibus continentur:

Per motus syderum semper variacio rerum

Accidit in mundo, de quo nunc indicium do.

Anno milleno tria C quarto quadrageno

Nonas Novembris fit ecclipsis denique solis

Hora mox prima, quod nostrum maxime clima

Turbabit, mala multa dabit, fama debilitabit

Et venient multa post hec mundo nocitura;

Nam tunc regnabit Saturnus et hec agitabit.

Hiis dictis multi non credunt, sed quasi stulti

Leti nunc vivunt, qui tunc fame forte peribunt,

Sed valet ista Deus, si vult avertere solus,

Mundo nocere poterit terra neque polus,

Qui hoc calice sibi provideat tamen ante.

Ista tamen dicta non sunt verificata sicut exitus rei in suo tempore comprobavit.

Eodem anno in vigilia Purificacionis sancte Marie calido vento australi preambulo, quem pluvia quasi vernalis fuit subsecuta, post durissimam hyemem et gravissimam, in qua multitudo hominum in Boemia et in aliis terris nimio frigore fuit extincta, factum est grande diluvium per impetum aque nivealis et pluvialis, et propter ingentem molem glaciei et spissitudinem ruptus est pons Pragensis in pluribus locis, quod vix quarta pars de ipso remansit, verumtamen aquarum et glaciali impetu concussa et debilitata. Et omnia molendina et obstacula sunt destructa, pluresque ville circa littora site cum hominibus et ceteris animalibus sunt absorbte et suffocate. In toto quoque orbe terrarum tunc temporis fuerunt maxime aquarum inundaciones, ita quod et pontes lapidei vel lignei sunt destructi. Mare quoque fuit in altum levatum, quod omnes cysternas Veneciis et in aliis civitatibus mari adiacentibus totaliter suffocavit et plurima dampna causavit. Et in civitate Pragensi aque longe lateque dampna plurima intulerunt, cives quoque multas et magnas strues lignorum ad edificia varia dispositorum impetu aquarum perdiderunt. Et quia inopinate et repente factum est diluvium, vise tunc domus cum hominibus, molendina cum suppellectilibus, infantes cum cunabulis natantes, quibus matres anxie succurrere non valuerunt. Visa sunt quoque animalia diversa domestica et varia utensilia deferri. Porro illa quassacione miserabili mitigata multa corpora hominum et iumentorum submersorum sunt reperta. Et primo homines intellexerunt, quod tam grande et arduum bonum perdiderunt. Nam cum res necessaria perditur, primo precium eius advertitur, nam quasi corona regni cecidit, cum ille pons famosus corruit, fitque labor magnus et periculum in navigando et meror pauperum naulo carendo. Pons quoque fortissimus a venerabili patre domino Johanne, XXVII episcopo Pragensi, in Rudniz efficaciter, firmiter, decenterque constructus permansit inviolatus, licet maior ibi extitit aquarum concursus et grandior de glacie massarum impulsus. Versus sequitur:

Surgit res mira, grandis validaque ruina

Pontis Pragensis per rivum Multauiensis

Insultus, cuius mala terre patravit huius,

Planctus prorupit, ingens dolor intima rupit.

Ville nam multe perierunt optime culte.

Domus natabant, homines in eis ululabant

Et glacies gentes nudas duxit rugientes.

Eodem anno facta est discordia inter ducem Karinthie, iuniorem filium regis Boemie, et inter ducissam conthoralem propter sterilitatem, que asseruit ipsum non habere potenciam liberos generandi. Sed ipsa fuit minus iusta in sua contencione, nam defectus inter coniuges fit quandoque generacionis sempiternus, quandoque ad tempus determinatum. Unde visi sunt coniuges usque in septimum, octavum, nonum, decimum annum, vel adhuc amplius sine fetu fuisse, qui tamen inposterum prole non caruerunt. Porro Luduicus Bauarus predictam intelligens dissensionem, contra Deum et iusticiam calide procuravit, quod ducissa filio suo, marchioni Branburgensi, matrimonialiter fuit copulata et in carnisprivio sunt nupcie celebrate.

Eodem anno accesit quidam monachus ordinis sancti Benedicti ad cardinalem, qui erat domino pape quam plurimum familiaris, asserens se fore Dei nuncium, habentem ad dominum apostolicum legacionem familiarem. Qui eum ad presenciam eius introduxit. Qui nuncium Dei constanter se asseverat revelavitque quedam secreta soli Deo et domino pape cognita, adiiciens signum divine revelacionis, ipsum dominum papam in brevi de hac vita migraturum. Qui sciscitans ab eo, si posset ad spacium quatuor vel trium vel duorum vivere annorum, qui ait, non, nec ad spacium unius anni, sed tantum ad tres menses. Qui in custodia ipsum includi mandavit. Et iuxta verbum prefati viri religiosi est factum. Nam dominus papa Benedictus XII in die Marci de hoc seculo ad dominum migravit. Decemque diebus elapsis post ingressum in conclavi die tercia domini cardinales elegerunt in papam venerabilem patrem dominum Petrum, archiepiscopum Rothomagensem.

B. Capitulum XVI.

De creacione ecclesie collegiate Pragensis et obitu domini Johannis [episcopi].

A. D. MCCCXLIII^o dominus marchio Morauie attendens maxima et innumera beneficia et honores, quibus Deus gloriosus ipsum sue dignacionis et clemencie gracia donis multiplicibus sublimavit et ditavit, ad laudem et honorem ipsius zelo sincere devocionis accensus, cupiens terrena in celestia, temporalia in eterna salubriter permutare, capellam regiam in castro Pragensi sub Sanctorum Omnium tytulo consecratam venerabilis in Christo patris domini Johannis, Pragensis episcopi, de consensu tociusque capituli ecclesie Pragensis in collegiatam ecclesiam erigi ac duas dignitates videlicet decanatum et preposituram vndecimque canonicatus et decem ministros ibidem ordinari et statui cum distinctis eorum redditibus et prebendis, quos comparavit pro thesauro proprio de consensu patris sui, regis Boemie, ad habendum, libere tenendum, possidendum iure proprio in perpetuum. Voluitque prefatus dominus marchio Morauie, ut decanus predicte ecclesie collegiate per capitulum ipsius ecclesie eligeretur et per episcopum Pragensem, qui pro tempore exstiterit, confirmaretur. Collacionem vero prepositure et prebendarum pro se reservavit. Et hec omnia gloriosissimus pater et dominus, dominus Benedictus papa XII^mus confirmavit et suis bullatis litteris firmissime roboravit. Ceterum predictus dominus marchio ad honorem Dei et beate virginis Marie omniumque sanctorum multas reliquias sanctorum auro et argento gemmisque preciosis multipliciter ornatas cum sincera devocione obtulit et donavit ornatusque varios et preciosos, multos calices et monstrancias ac alia suppellectilia ecclesiastica cunctaque necessaria, valencia ad prefate ecclesie collegiate utilitatem et decorem.

Eodem anno in vigilia Epiphanie Domini venerabilis vir, dominus Johannes IIII, Pragensis episcopus XXVII, hora tercia viam universe carnis est ingressus de hoc seculo ad Dominum migrando. Qui cum ante mortem in egritudine laboravit, disposuit et ordinavit, ut omnibus servitoribus suis, incipiendo a primitivis utpote prelatis, capellanis et militibus, quibus per centum marcas dari precepit, et sic mediocribus et minoribus servitoribus extitit summa pecunie secundum merita personarum et statuum exigenciam determinata, assignata, et sic universi habuerunt consolacionem et serviciorum suorum retribucionem. Sicque bonam famam, quam in vita habuit, laudabiliter in morte reliquit et aliis multis ob salutem et remedium anime sue, propter Deum plura errogavit, volens sibi thesauros in celis thesaurisare. Porro plena fruens adhuc sospitate mandavit fieri et procurari thumbam s. Adalberti in ecclesia Pragensi de auro et argento decenti et sumptuoso opere ymaginibus diversis et sculpturis artificialibus mirifice decoratam. Et talis in regno Boemie non fuit prius reperta. Insuper in prefata ecclesia Pragensi sibi studiose de loco sepulture providit; mandavitque fieri ymaginem de auricalco artificiali opere consumatam et perfecte deauratam ad instar presulis super sarcophagum locandam et alia plura ordinavit fieri, que erant necessaria et ornancia suam sepulturam. Ceterum in anniversario suo XIII sexagenas et XII grossos singulis annis solvendas dominis canonicis et ministris ecclesie Pragensis in monasterio b. Virginis in Rudnicz canonicorum regularium et tres marcas in villa Jesenycz deputavit. Ex hiis et supradictis, quam pius benefactor, consolator et pater cleri extiterit populique clemens et providus rector, gentisque Boemice fidelis zelator ac indefessus propagator.

B. Capitulum XVII.

De eleccione primi archiepiscopi Pragensis.

Eodem anno postquam dominus Johannes IIII^us, episcopus Pragensis XXVII^us, de hac vita decessit, die undecima honorabilis vir, dominus Arnestus, decanus Pragensis ecclesie, a capitulo divina opitulante gracia in episcopum Pragensem est electus. Qui in statu suo honestissime fuit conversatus, virtutibus inbutus, naturalibus donis ornatus, sciencia illustratus et variis donis gratuitis ditatus; et sicut precessit alios officii dignitate, sic eminebat vite sinceritate. Et licet ista eleccio fuerit canonica et utique ex inspiracione divina causata, verumtamen quidam de capitulo emuli equitatis, fautores perversitatis non attendentes ecclesie utilitatem nec persone electe dignitatem tamquam vulpino ganitu prefate eleccioni contradixerunt, et quia invidia est dolor felicitatis aliene, unde ipsi, que nequeunt mutari, non cessant calumpniari et quecunque assequi non potuerunt, venenoso dente ut hyrcus squalidus lacerare non obmittunt. Et sic invidia tabescentes sunt se ipsos livido corde corrodentes animasque suas perniciose mortificantes. Porro rex Boemie cum universis terre baronibus, clerus quoque ac populus huic laudabili eleccioni congaudentes Deo referunt graciarum acciones. Ceterum venerabilis dominus electus, volens causam suam defendere ac suis adversariis triumphare, multis regalibus, nec non baronum, abbatum et capituli dicte ecclesie Pragensis ad curiam Romanam est profectus, dirigente domino Deo iter suum in prosperitate procul mota omnium adversitate. Tantam graciam Deus ei contulit, ut a domino apostolico a dominisque cardinalibus grato et gracioso susciperetur affectu; nam revera in exteriori homine erat decorus in aspectu, in interiori rectus in conspectu, mundus ac purus in affectu. Huius rei gracia dominus papa peticiones suas hylari vultu exaudit graciis variis honorando; unde ipsum studiose mandavit domino cardinali Portuensi confirmari et eum omni honorificencia devocius in episcopum Pragensem consecrari, quem universi domini cardinales cum magna reverencia affectuque sincero ad osculum pacis susceperunt eidem gratissimum et condignum honorem exhibentes, totaque curia Romana laudabiliter congratulabatur. Et tunc yemps adversitatis abiit, ymber detraccionis recessit, estas prosperitatis, serenitas iocunditatis advenit. Porro votis desideriisque suis efficaciter potitus actisque laudabiliter consumatis, acceptis litteris bullatis a domino papa Clemente sexto cum benediccione ad sedem propriam remeavit; denique universus clerus populusque civitatis Pragensis cum reliquiis et vexillis processionaliter obviam procedentes suum venerabilem pastorem cum ingenti leticia susceperunt. Ceterum exultat nimium ecclesia Pragensis sponsa sponsi de adventu, amplectitur sponsum gloriosum innixa suo dilecto, ipsum osculatur, in domino fruitur sponso, eidem ineffabili karitate copulata cupiens fetum laudabilem, domino Deo placabilem cum ipso dulciter procreare. Denique filiorum suorum corda infirma ad rectitudinem vite erexit et ad viam salutis eterne eosdem direxit non solum bono exemplo verum eciam salutifera doctrina. Unde in iure canonico decoratus in aliisque fucultatibus extitit excellenter eruditus, de cordibus suorum subditorum germina viciorum radicitus extirpavit cunctosque errores falsasque obliquitates funditus eliminando. Ceterum Deus de sua inmensa clemencia videns ipsum meram habentem gratitudinem, graciam gracie cumulavit. Nam illustris princeps dominus Karulus, [marchio] Morauie, cupiens ecclesie Pragensi exempcionem honorisque augmentacionem, obtinuit a domino apostolico, ut in eadem esset sedes metropolitana et inmediate ad curiam pertineret Romanam. Nam pridem subiecta extiterat archiepiscopo Maguntino. Unde cum pallium de prefata curia fuisset allatum, venerabilis pater et dominus, dominus Arnestus in archiepiscopum Pragensem per plures episcopos adiacencium terrarum in ecclesia Pragensi cum maxima sollempnitate extitit consecratus die dominico proximo ante adventum Domini. Fuitque sollempnitas prime imposicionis pallii sive accepcionis in persona prefati domini Arnesti. Denique primus ipse in regno Boemie archiepiscopus accepto pallio egressus de ecclesia in presencia regis Boemie et marchionis Morauie nec non multorum principum, aliorum episcoporum novam fundavit ecclesiam Prage artificiali opere et celaturis magistralibus numquam in hoc regno visis laudabiliter erigendo.

Eodem tempore abbas de Lutomysl per prefatum dominum archiepiscopum in episcopum est consecratus, qui est suus subditus cum episcopo ecclesie Olomucensis. Huius rei gracia convivium solempne et valde sumptuosum dominis episcopis et omnibus prelatis et canonicis totique clero plurium ecclesiarum necnon advenis univeris in castro Pragensi in domo regali extitit sufficientissime procuratum; quo consumato predictis dominis episcopis et aliis multis advenis dominus archiepiscopus Pragensis dona et exenia copiosa animo sincero et hylari vultu est largitus, qui cum gratiarum acctione ad propria sunt reversi.

B. Capitulum XVIII.

De creacione collegii clericorum in ecclesia.

Eodem anno illustris princeps dominus marchio Morauie cupiens obtinere celesti regno eternam retribucionem ad honorem Dei omnipotentis et b. Virginis Marie patronorumque nostrorum necnon omnium sanctorum pro vita perpetua adipiscenda, pro suorumque parentum, predecessorum, successorum cunctorumque fidelium defunctorum et vivorum statu felici et eterna salute et propter cultus divini incrementum in ecclesia Pragensi XXIV clericorum secularium numerum seu collegium precentore in eo computato, qui esset eorum senior et provisor, quorum XII presbiteri, sex dyaconi et VI subdyaconi fore debent, quos mansionarios voluit nuncupari, quique tenerentur cottidie et deberent circa ipsam ecclesiam personaliter residere et non per alium horis b. Virginis continue interesse. Eosdem prefatus dominus marchio de novo creavit, statuit et ordinavit et voluit, quod dicti mansionarii habitum haberent decentem, intra et extra ecclesiam suo proposito congruentem, et contulit eisdem et donavit bona larga et redditus sufficientes pro victu et amictu pro distribucionibusque cottidianis irrevocabili donacione assignavit cum omnibus iuribus et libertatibus, obvencionibus et suis pertinenciis. Et predictos redditus pro suis propriis pecuniis comparavit, reservans sibi specialiter ius patronatus et suis successoribus, Boemie regibus; minorum vero prebendarum, dyaconorum et subdyaconorum, ad precentorem et ad maiores prebendatos et mansionarios collacionem sive institucionem voluit pertinere, et quod omnes essent sub regimine decani Pragensis. Dominus vero archiepiscopus et prelati canonicique ecclesie prefate prospicientes, premissa in magnum divini cultus augmentum et decorem ipsius ecclesie redundare deliberacione et tractatu super hiis prehabito diligenter ad ipsius principis instanciam dictum numerum clericorum in eadem ecclesia Pragensi auctoritate ordinaria crearunt, statuerunt et ordinaverunt, omnia et singula per prefatum principem ordinata et disposita roborarunt et ratificarunt et approbarunt litteris suis approbantes. Dominus vero papa Clemens sextus hec universa visa et intellecta grata et rata habendo ex certa sciencia auctoritate apostolica confirmavit suarum litterarum patrocinio efficaciter roborando.

B. Capitulum XIX.

Quomodo rex Boemie repulit regem Polonie de finibus suis et de victoria ultramarina miraculosa.

A. D. MCCCXLIIII^o rex Polonie cum magno exercitu proprio, annexo sibi exercitu regis Vngarie ac aliarum gencium multitudine copiosa, intravit hostiliter terram Opauie, ipsam igne et ferro devastando. Porro dominus Nicolaus, dux terre prefate, non valens pretaxatis resistere, auxilium regis Boemie instantissimis precibus postulavit. Et quia principes solent exercere iusticiam proprias iniurias vindicando aut de offensis sue milicie ac aliorum subditorum sumendo ulcionem, unde rex Boemie advertens periculum in mora, si predictus rex memorata terra subiugata suam tyranidem ampliando Morauiam ingrederetur, quia secundum sapientem parvus error in principio est magnus in fine, huius rei gracia cum suo primogenito, domino marchione Morauie exercitu validissimo congregato, quem venerabilis pater dominus archiepiscopus Arnestus, sancte ecclesie Pragensis primus, ipsis in auxilium multitudinem copiosam galeatorum et forcium armatorum destinando augmentans nimium amplificavit. Cumque terre Opauie cominus appropinquarent, prefatus rex Polonie veritus est a facie eorum, robur et virtutem ipsorum metuendo, ad regnum proprium est reversus, quem principes nostri una cum suis usque ad Cracouiam sunt persecuti et in obsidione eiusdem per eosdem plurimi sunt precincti baltheo militari et solempniter milites effecti. Bella quoque particularia inter partes adversas extiterunt et multi inimicorum ceciderunt et precipue rex Vngarie de interitu militum suorum non modicam sustinuit turbacionem. Et quia Cracouia propter defectum victualium difficilis erat ad capiendum, conversi sunt ad alias civitates et municiones, et quam pluribus expugnatis et captis invaluit magna fames et victualium defectus. Itaque barones et nobiles regni Boemie et Morauie militibus suis panem per buccellas modicas distribuebant, aquam pro pecunia comparando; nam regnum Polonie variis modis fuerat devastatum. Porro principes nostri ob hanc causam conspicientes exercitum suum nimium aggravari, nuncios regis Polonie pro treugis adipiscendis sine contradiccione susceperunt, quibus peractis et confirmatis principes nostri cum suis ad propria sunt reversi. Rumor autem insonuerat, quod propter debitum XX milium marcarum hec guerra fuerit exorta, quas rex Polonie domina Margaretha sponsa sua adhuc vivente, filia regis Boemie, eidem mutuaverat, cuius si vita desiderabilis durasset, [nec tam] multa nec tanta mala fuissent subsecuta.

Eodem tempore rex Cypri miraculose cum paucis christianis maximam multitudinem paganorum vicit et interemit, qui Turci nuncupantur, sicut continetur in epistola infrascripta. Rex Cypri regine Sicilie salutem. Gaudete et congratulamini nobiscum et cum ceteris fidelibus cruce signatis. Cum ad prelia contra infideles Turcos ob reverenciam domini nostri Jesu Christi, qui pro nobis voluit crucifigi, [progrederemur,] in hoc prelio nos non dereliquit; unde una nobiscum gracias et laudes referatis Deo et Virgini gloriose de inmenso beneficio nuper in me facto. Nam cum nos cum fidelibus cruce signatis moti ad prelium contra Turcos congregati essemus, Turci habebant duodecies centena milia et nos duo milia, et incepimus pugnare ex adverso potenter contra magnam multitudinem inimicorum [eos] prosternentes. Et prelium usque ad vesperam duravit et ita nimium fessi non poteramus amplius preliari et expectabamus palmam martirii. Et cum vidissemus nos in tali puncto constitutos, clamavimus ad dominum dicentes: Domine Ihesu Christe, qui voluisti pro nobis crucifigi, da nobis fraternitatem et caritatem perfectam et conforta corda nostra, ut in tuo nomine valeamus palmam martirii obtinere, quia eis resistere non valemus. Et sic desperati de victoria mortem amarissimam expectabamus gementes et flentes. Et ecce apparuit nobis unus super equum album sedens habens vexillum album, in quo crux erat rubei coloris. Hic indutus erat pilis camelorum habens faciem oblongam et macilentam cum barba prolixa, et cum sonora voce clamavit: O fideles, nolite timere, quia divina maiestas celos aperuit et mittet adiutorium invisibile. Surgite et confortamini et viriliter mecum ad pugnandum venite, quia pauci ex vobis morientur et vitam eternam possidebunt. Et sic eius auxilio surreximus confortati, acsi nunquam fuissemus preliati, et adversarios invasimus iterato et pugnavimus tota nocte; sed nobis lux quasi solaris luminis tota nocte apparebat. Die vero facta, qui remanserant de Turcis, fugam ceperunt et ex nostris oculis evanuerunt, et sic obtinuimus victoriam auxilio divino. Et antequam de loco prelii transiremus, missam de sancta Trinitate et de beatissima virgine Maria fecimus devote celebrare, gracias Deo et beate Virgini debitas referentes et petentes, ut possemus corpora christianorum ab infidelium corporibus discernere. Et tunc ille, qui apparuit nobis, respondit: Quod petistis, impetrastis et maiora hiis obtinebitis, si in fide persisteritis (sic). Nos vero personaliter cum interrogavimus, quis estis vos, qui tanta pro nobis fecistis, ut valeamus vestrum nomen divulgare? Et respondit: Ego sum qui dixi: Ecce agnus Dei, qui tollit pecata mundi. Et hiis dictis disparuit dimisso odore suavissimo, quo mirabiliter fuimus recreati, plus quam cibo et potu materiali. Sequenti die decrevimus corpora mortuorum christianorum numerare, et cum venimus ad locum prelii, invenimus ad capita singulorum christianorum fustem longam sine frondibus et in capite florem album tanquam hostiam consecrandam et inscriptum aureis literis: Christianus sum ego. Tunc segregantes corpora ab infidelibus voluimus pro ipsis facere officium defunctorum, et audivimus voces de celo sine numero et dulcissimum genus melodie, ita quod ex hoc quilibet videbatur possidere vitam perhennem et ter cantaverunt versum: "Venite benedicti patris mei," usque in finem. Et tunc sepelivimus corpora christianorum sexaginta iuxta Tebaydam civitatem, corpora autem Turcorum, que potuimus invenire, erant decem et septem milia, qui in corpore et in amina eternaliter perierunt.

Anno Domini MCCCXLV^o, septimo die Octobris circa ortum solis fuit eclipsis solis et evidenter sole oriente apparuit aliquantulum de sole obscuratum, et hec obscuracio fuit in signo libre, in quo quedam memoranda pro salute humani generis fuerunt perpetrata. Et fuit ecclipsis lune eodem anno XIIII die Septembris, hora XII post meridiem in octavo gradu arietis. Et sic fuerunt ambo luminaria celi eclipsata in uno mense. Sic quoque sequebatur, quod dictum Hermetis haberet locum, qui ait: quando ambo luminaria in uno mense eclipsantur, quod post secuntur multa incomoda et mala in hoc mundo. Coniunccio quoque Iouis et Saturni fuit circa finem Marcii eodem anno currente in decimo nono gradu Aquarii, et die octavo Februarii eodem anno fuerunt in Aquario quinque planete, videlicet Saturnus, Jupiter, Mars, sol et Mercurius, et in capite quasi Marcii coniunccio fuit Martis et Saturni et Jovis in uno termino. Que coniunccio significavit gwerras et alia multa, que concordabant ex hac constellacione.

Eodem anno, spiritu maligno suadente, in veneno eiusdem pestifero inficiente regina Apulie machinata fuit malum sui conthoralis. Unde cum marsalko [et] cum quibusdam regni magnatibus in nece regis conspiraverunt, cumque in thoro regali rex quiesceret cum regina more maritali, marsalcus cum complicibus suis inpetuose ad hostium thalami regalis pulsaverunt, fingentes se valde ardua cum rege tractaturos. Rex vero metuens sibi malum imminere eis introitum negavit, regina vero iugiter regem exhortabatur, ut ad eos egrederetur, asserente causas legitimas adventus eorum, quas nequaquam differe valerent. Et non consenciente rege regina clam ianuas eisdem patefecit, qui mox in regem irruentes, ipsumque per capillos apprehendentes tam diu per commodum regale verberantes et vulnerantes traxerunt, quousque spiritum exalavit. Et ecce actus primus olim a prima muliere perpetratus est per hanc reginam renovatus. Nam sicut illa ab antiquo serpente virus sibi infusum eodem participem effecit prothoplastum cum sua posteritate, adinstar illius istam maliciam, que habet racionem veneni, in virum proprium infudendo, fraudulenter et dampnabiliter interemit.

Eodem anno currente et virtute constellacionis regnante dux sive comes Holandie exercitum magnum congregavit principibus adiacentibus sibi cooperantibus. Qui versus terram Frisonum properavit. Et quia per mare fuit accessus ad eandem, galeis et navibus multis preparatis voluit eam sibi subiugare suoque dominio mancipare, quia quondam extiterat subiecta dominio suorum maiorum. Cumque essent non longe a litoribus terre distantes, ventus validus flatu suo ipsos in navibus dissipavit. Qui cum ad magnam distanciam localem fuissent sequestrati, porro naves primeve cum nobili milicia essent appropinquantes, Frizones in foveis, quas paraverunt, latitaverunt cautulose se abscondendo. Illis quoque de navibus super litora exeuntibus, illi super illos ex inproviso irruentes et cum maximo clamore invadentes, variis modis cunctos vita privaverunt. Colligentes vero arma et vestes occisorum, easdem galeas cristatas capitibus imponentes acceptisque vexillis interemptorum naves eorum intraverunt et ipsis cum gaudio prestolantibus naves sequentibus cum principibus appropinquaverunt; quibus illi signis innuebant, acsi eos post victoriam ad terram invitarent. Princeps suos existimans jussit velocius appropinquare. Cumque essent circa litus, cognoscentes, quod essent illusi, fugere non valuerunt, nam magna multitudo armatorum de foveis exiens et de fossis cum illis, qui in navibus erant, prestolantibus ipsos cum ingenti impetu occiderunt, principem quoque Holandie cum aliis principibus captivaverunt. Cumque flexis genibus unus principum pro principe Holandie exoraret, ut eo vivo dimisso intromitterent se de suo principatu, at ilii consilio prehabito [non?] consenserunt et illico unam manum prefato principi iubent amputare. Et iterum preces porriguntur, ut saltem tunc eorum furia cesseret, at illi viri impii omnibus membris truncatis corpus eius equis per varia loca traxerunt. Porro principem, qui se pro eo morti exponebat, decollare iusserunt, omnem quoque miliciam illorum excellentem crudeliter interfecerunt procul [mota] omni pietate. O quanta et qualis extitit malicia illorum virorum crudelior ferarum ferocitate; nam leones humiliatis et prostratis hominibus parcunt nullam molestiam inferentes et ab eis specie differentes, sed hi malicie veneno referti hominem ad ymaginem [Dei] creatum, formidinem divinam postergantes, fraudulose exterminaverunt. Et hec malicia effrenata est hostis sapiencie, degenerat a racione, excedit iusticie mensuram, amiciciam rumpit, concordiam perimit, per terram auffert pacem, hanc ira inflammat, furor exasperat, cecitas indurat. Porro principes cum suis ab eis interempti vere sapiencie principes non extiterunt; nam bona gracie, bona nature propter bona fortune perniciose perdiderunt. Inter cetera quoque Dei dona merito donum Dei est mundus iste cum suis diviciis et deliciis et corporales creature, maius, quod ad ymaginem suam hominem fecit et naturalibus donis mirifice perfecit, maximum est, qund hominem redemit et sacramentis mundando doctrina evangelica illustravit, premaximum est gracia Dei et dona Spiritus sancti; supereminens et excellentissimum est future glorie et premium vite eterne.

B. Capitulum XX.

De eleccione et coronacione domini marchionis in regem Romanorum.

Deus auctor pacis et amator in ecclesia triumphante summam pacem ordinavit, in ecclesia quoque militante de sue immense bonitatis largitate saluberrimum intulit pacis principium, inspirando domino pape et electoribus imperii, ut princeps pacificus in regem Romanorum eligeretur et adversarius pacis per ipsum cum suis complicibus exterminaretur. Nam pax est magnum donum, est et vestigium eius, et quasi testatum, fidelibus legatum, et est semita humane salutis. Unde sapiens ait proverbiorum: Omnes semite illius pacifice. Porro si pax temporis non habetur, pax pectoris difficulter custoditur, ac demum ad pacem civitatis non pervenitur, de qua scriptum est: Sedebit populus meus in pulchritudine pacis. Nec Deus ibi habitat, ubi non est pax et mentis tranquillitas; in pace enim factus est locus eius.

Anno igitur Domini MCCCXLVI^o, die XXVI mensis Novembris, VI kalendas Decembris, hoc est proximo die dominico post festum beate virginis Katherine electus fuit et coronatus illustris princeps dominus Karulus, marchio Morauie, in regem Romanorum per archiepiscopos Coloniensem et Treuerensem in civitate Bunna, que est prope Coloniam. Et interfuerunt multi principes tam spirituales quam seculares: archiepiscopi prefati, Maguntinensis et Pragensis, rex Boemie, dux Saxonie, palatinus, nec non alii electores imperialis dignitatis et alii quam plures principes preter solum Branburgensem, qui tanquam nil iuris in eleccione [habens] fuit exclusus, cum ius eleccionis, quod sibi debebatur, ad dominum papam fuerit devolutum vel ad alios electores. Eligitur autem in regem Romanorum ex consensu et speciali mandato domini apostolici unanimiter et concorditer per omnes electores, licet ipso recusante et contradicente, tandem victus precibus sue consensit eleccioni. Et hoc consumatum est anno prefato XI die mensis Junii, hoc est die dominico ante festum sancti Viti, nostri patroni. Legati quoque a latere domini pape specialiter remissi cum literis bullatis in eleccione et coronacione pretaxata ipsas publicaverunt cum magna solempnitate. Approbata autem hec sunt per dominum apostolicum anno predicto VI die Novembris in festo beati Leonardi confessoris. Eodem die dominus papa propria in persona fecit solempnem sermonem ad laudem et honorem Dei et sanctorum eius et in fine famam bonam domini electi extollendo et commendando ultra omnes principes huius temporis ipsum dignitate et honore cunctis preferendo. Ceterum huic laudabili approbacioni interfuit venerabilis pater dominus Arnestus, archiepiscopus Pragensis, cum aliis nobilibus, qui de hoc facto fuerant speciales legati. Et egregium collegium tocius curie Romane et cuncti Deum laudantes et ei gracias referentes hanc graciosam et benivolam approbacionem sincero corde commendaverunt.

B. Capitulum XXI.

De obitu regis Boemie.

Eodem anno in vigilia beati Ruffi martiris rex Boemie cum rege Francie et cum filio suo Karulo in regem Romanorum electo annexis quoque pluribus aliis principibus, ducibus, magnatibus, comitibus, baronibus et de diversis mundi partibus militibus pervenit ad regem Anglie hostiliter invadendum, qui rex ante adventum ipsorum iuxta famosam urbem Parisius metaverat sua castra, sperans regem Francie posse superare, qui quasdam provincias suas contra iusticiam videbatur sibi usurpare. Sed dicto rege Boemie cum aliis supervenientibus in adiutorium regi Francie, robur ipsorum formidans vehementer ad fugam se cum suis exposuit, in vicina nocte retrocedendo festinavit propter accelleracionem pluribus relictis victualibus et multis aliis rebus utensilibus, supellectilibusque dimissis. Porro ad concilium regis Boemie rex Francie cunctique principes ducesque exercituum regem Anglie sunt insecuti, qui iam pertransiverat magnum flumen cautulose, in quo transvadacio raro exstitit reperta, qui racione vicinitatis ad mare in meridie fuerat minoratus, et pro tunc vadus fuit inventus. Quo audito rex Francie voluit ad propria remeare, rex vero Boemie nequaquam carere volebat, nisi insequeretur ultra terminos regni Francie, ipso quoque annuente pariter post ipsum processerunt. Denique prefatus rex Anglie receperat se ad tuta loca inter valles et nemora, adventum eorum prestolando. Et hoc ideo fecerat, quia minorem exercitum habuerat; erant enim decem vel plures armati super unum de hiis, qui in exercitu exstiterant regum predictorum. Quod advertens rex Francie ait suis principibus: Non committamus bellum cum adversariis nostris, quousque recedant ab hiis locis tutis et munitis, cui rex Boemie nequaquam voluit prebere consensum. Porro cum iam exercitus convenissent, rex Boemie cum filio suo, electo rege Romanorum, viriliter congressi aciem belli tenuerunt. Sed quia eventus bellorum dubius fore frequencius dinoscitur, multis maxime per sagittas prostratis et interemptis maior pars Francigenarum fugiendo terga verterunt et multis aliis occasionem fuge dederunt. Cum autem nobiles regni Boemie conspicerent periculum vite affuturum, suaserunt regi, quod cum ipsis de bello secederet, qui respondit, quod nollet hoc crimen glorie sue inferre, nec famam suam ex hac causa denigrare, sed mandavit eis, ut ducerent eum, ubi maior impetus et vigor belli existeret fragorque armatorum. Cui unus ex nobilibus regni Boemie respondit: nos illuc vos ducemus, unde amplius vobiscum non redibimus. Cumque hoc effectui mancipassent, rex Boemie heu! cum pluribus principibus, baronibus et militibus de diversis mundi partibus cecidit et extitit interemptus, filio suo, glorioso principe Karulo difficulter cum vita transeunte et pauca milicia secum remanente, qui, ut docet relacio fide dignorum, fuit in bello ante patrem, et non fuga vel alia specialis causa, sed divina gracia ipsum a periculis protexit et clementer preservavit. Post hec rex Anglie cum suis nobilibus regem Boemie et alios principes, qui in bello deciderant, studiose deplanxerunt et honorifice sepulture tradiderunt.

Annis millenis tria centum sex quadragenis

Ante diem Ruffi vicinata dieque secunda

Extat occisus, nobis evanuit, eo risus

Proh dolor! Johannes, Boemorum rex, quasi magnes,

Strenuus et iustus, mitis, audax atque robustus.

Astutus sapiens semper largissime regnans.

Rex sine quartali fuit sexque annis triginta

Et bene regnavit, ac terre pacem procuravit.

O Jesu Christe bone, suo spiritui miserere,

Quidquid excessit, dum sceptra regalia gessit,

Passio Christe tua sibi summa sit medicina,

Per quam salvetur celestibus et societur.

Anno Domini MCCCXLVIII dominus Karulus, inclitus rex Romanorum, zelo divini amoris accensus ac calore dileccionis proximi refertus, bonum reipublice cupiens ampliare et regnum Boemie laudabiliter exaltare, impetrat a domino papa diversas gracias, que in sequentibus scriptis continentur.

B. Capitulum XXII.

De instauracione et instruccione in regno Boemie studii generalis.

Clemens episcopus, servus servorum Dei. Ad perpetuam rei memoriam. In suprema dignitatis apostolice specula quamquam insufficientibus meritis divino dispensacionis munere constituti, ad universas fidelium regiones eorumque profectus et commoda tanquam universalis dominici gregis pastor commisse nobis speculacionis aciem, quantum nobis ex alto permittitur, extendentes, fidelius ipsis ad querenda litterarum studia, per que divini numinis sueque katholice fidei cultus protenditur, iusticia colitur, tam publica quam privata res utiliter geritur, omnisque prosperitas humane condicionis augetur, graciosos libenter favores impendimus et oportune commoditatis auxilia impertimur. Nuper siquidem ex parte karissimi in Christo filii nostri Karuli, regis Romanorum illustris, nobis est expositum, quod in hereditario regno suo Boemie multisque aliis eidem regno finitimis regionibus atque terris generale studium, quod in illis partibus summe foret expediens, non haberetur, quodque metropolica Pragensis civitas in ipsius regni medio, locoque saluberrimo sita et a diversarum parcium gentibus frequentata, in victualibus quoque aliisque necesariis copiosa ad huiusmodi generale studium erigendum, cum particulare dudum in ea fuerit, accommoda multum existeret: nos considerantes eximiam devocionis ac fidei puritatem, quam tam ipse Karolus et predecessores sui, Boemie reges, quam eiusdem regni incole ad sanctam Romanam ecclesiam gessisse ac ipse Karolus rex et incole gerere dinoscuntur, ferventi desiderio ducimur, ut regnum ipsum, quod divina bonitas multitudine populi rerumque copia predotavit, fiat litterarum fertilitate fecundum ac in eo, quemadmodum auri et argenti copia fore dinoscitur, sic scienciarum prevalencium [sit] minera, ut viros producat consilii maturitate conspicuos, virtutum redimitos ornatibus, ac diversarum facultum dogmatibus eruditos, sitque [ibi] fons irriguus, de cuius plenitudine hauriant universi literalibus cupientes imbui documentis. Hiis igitur omnibus et presertim amenitatibus civitatis prefate diligenti examinacione pensatis, ad huiusmodi universale studium non solum premissorum eiusdem regni et regionum circumadiacencium incolarum, sed eciam aliorum, qui de diversis mundi partibus ad eandem confluent civitatem, commodum et profectum paternis affectibus anhelantes dicti regis supplicacionibus inclinati, de fratrum nostrorum consilio apostolica auctoritate statuimus, ut in dicta civitate Pragensi perpetuis futuris temporibus generale studium vigeat in qualibet licita facultate, et quod legentes et studentes ibidem omnibus privilegiis, libertatibus et immunitatibus concessis doctoribus vel legentibus et studentibus commorantibus in studio generali gaudeant et utantur, quodque illi, qui processu temporis sciencie margaretham fuerint in illa facultate, in qua studuerint, assecuti, sibique docendi licenciam, ut alios erudire valeant, ac magisterii honorem seu tytulum pecierint impartiri, per magistros seu per magistrum illius facultatis, in qua examinacio fuerit facienda, archiepiscopo Pragensi, qui est pro tempore, presententur, idem quoque archiepiscopus doctoribus et magistris in eadem facultate inibi actu regentibus convocatis illos in hiis, que in promovendis ad doctoratus seu magisterii honorem requiruntur, per se vel per alium iuxta modum et consuetudinem, que super talibus in generalibus studiis observantur, examinare studeat diligenter, eisque, si ad hoc sufficientes et idonei fuerint reperti, huiusmodi licenciam tribuat ac honorem seu titulum conferat magistralem. Illi vero qui in eodem studio dicte civitatis examinati et approbati fuerint ac doctoratum seu tytulum magisterii obtinuerint, extunc absque examinacione ac approbacione alia legendi et docendi tam in civitate predicta quam alibi ubicunque, quibuscunque tam dicte civitatis quam quorumlibet aliorum locorum seu generalium studiorum, in quibus voluerint, legere vel docere, statutis vel consuetudinibus apostolica vel alia quacumque firmitate vallatis nequaquam obstantibus, plenam et liberam habeant facultatem. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre constitucionis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignacionem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit incursurum. Datum Avinione VII kalendas Februarii pontificatus nostri anno quinto.

Preterea alie gracie per prefatum dominum regem Romanorum in curia obtente sunt pro fabrica ecclesie Pragensis cum litteris bullatis roborate, videlicet quod quicunque subsidium dat pro structura nove ecclesie predicte, quod de indulgencia unum annum consequeretur et unam quadragenam. Pro altari quoque beate Virginis, ad cuius ministerium dictus dominus rex collegium laudabile clericorum procuravit, eidem omnem necessitatem providendo, obtinuit indulgencias copiosas.

B. Capitulum XXIII.

De anno jubileo et gracia jubilei.

Anno Domini MCCCXLVII^o venerunt ex parte senatorum ac principum Romanorum honorabiles viri quam plures sindici urbis Romane cum magna humilitate ad dominum papam supplicantes ex intimo cordis affectu, ut annus [jubileus] in urbe Romana in quinquagesimo esset anno, eo quod ad centesimum etatis [annum propter vite] brevitatem [raro homines perveniunt]. Huius rei gracia dominus papa in crastino mandavit fieri consistorium et dominos cardinales omnes vocari. Et in ipsa nocte in visione domino pape apparuit sanctus Petrus in manu gestans claves duas, protulitque ad ipsum hec verba: aperi os tuum et ignem ex eo mitte, quo calefiat et illuminari valeat totus mundus. Et in crastino dominus papa celebravit missam de sancta Trinitate, orans, ut si visio ista a Deo esset, ut iterum appareret, qui secunda nocte iterum habuit et eandem visionem. Unde prehabito consilio ac diligenti tractatu cum dominis cardinalibus consensit peticioni Romanorum, mandans eis dare literas cum bullis nimium graciosas et commendavit multum urbem Romanam asserens, ipsam esse sanctam civitatem, patriarchalem, sepultura beatorum apostolorum Petri et Pauli honoratam, et plura aliorum sanctorum corpora per Romanos sunt illuc translata, ipsa quoque est sanctificata sanguine sanctorum martirum multorum milium ibidem pro nomine Dei interemptorum, unde asserit beatus Gregorius, quod in urbe Romana sanctorum martirum pro nomine Christi et pro fide katholica passorum corpora requiescere ultra sex milia pro qualibet die anni. O qualis est hec civitas apostolica, patriarchalis, imperialis et quantis laudibus extollenda, ubi sedes est beati Petri apostoli, et quantis preconiis predicanda et honoris titulo cunctis preferenda. Unde evidenter apparet, quod ipsa est Deo eterno electa, ut que hactenus erroris magistra fuerat et falsitatis, fieret postmodum discipula veritatis. Unde de ipsa est scriptum: De civitate, quam elegi, veniet vobis salus, et videbunt oculi vestri et gaudebit cor vestrum. Sic omnes excedit in sanctorum habundancia et multitudine indulgenciarum. Ceterum approbacio et confirmacio anni gracie per dominum papam facta sequitur in hiis scriptis: Cunctorum piissimus opifex salutifero crucis agone, que[m] pro assumpte nature liberacione subierat, triumphaliter consumato, redire disponens ad patris dexteram, unde venit. Ut conditum redemptumque gregem conformi fulciret presidio, hominibus hominem pretulit Deus homo alium, videlicet Petrum, humanitate divinitatis expressorem, prelatum et apostolice milicie signiferum et primatem. Inter ceteros sacre cooperacionis ministros preclaro eleccionis vase et gencium lumine beato Paulo apostolo sibi in partem sollicitudinis coadunato, signanter tamen in Petrum et per eum in omnes sibi canonice succedentes, sic potestatis summam transfudit in terris, ut acceptis celicis clavibus fierent celestis regni ianitores, quarum quidem ministerio interdum pro subditorum salute liberalius est utendum. Quoniam mortalium condicio lubrica ex infecte radicis traduce viciata fuit, in proclive malorum generali parvitate dilabitur, ita generalis ope levaminis noscitur indigere. Hoc pio versans in pectore felicis recordacionis Bonifacius papa VIII, predecessor noster, sub certa forma suis expressa litteris cunctis fidelibus quocunque a nativitate salvatoris nostri anno centesimo (futuris perpetuo numerando temporibus) dictorum apostolorum sacratissimas in urbe Romana basilicas devote visitantibus omnium peccatorum remisionem plenissimam fuit misericorditer impartitus. Verum quoniam etatis humane anguste mortalitas est obnoxia casibus [et] tanto periculorum agmine conclusa, ut paucissimis respective contingat ad metam dicti centesimi pervenire, nos vero immeriti eius vices gerentes in terris, qui sequenti turbe, ne in via deficeret, est misertus, volentes, ut tam grate gracie domini pluralitate participancium amplietur, et centena vel resecacione dispendii humane vite consulere brevitati [sic], de fratrum nostrorum consilio centesimum ipsum provida moderaminis lance ad quinquagesimum duximus redigendum, in hoc legalem veteris testamenti tradicionem spiritualiter amplectentes, ut sicut quinquagesimus sub tempore legis annus iubileus nomen de gaudii significacione sortitus, longinquas ad cognatorum prosapias et possessiones translatas in alios ad primos dominos revocabat, pandendo carceres et debita relaxando, sic noster quinquagesimus per urbem gracie latitudine introductus animas delictorum illecebras devias conditoris reformet imperio et restauret consorcio supernorum, discriminosos criminum nodos abrumpat et spiritualia debita, ad quorum satisfaccionem, rependium facultas non suppetit, meritorum condonet benigniter dispensatoria liberalitas remittentis. Nos igitur omnipotentis Dei et gloriose genitricis eiusdem ineffabili pietate ac beatorum Petri et Pauli apostolorum eius auctoritate confisi universis Christi fidelibus, qui anno quocunque a predicta nativitate quinquagesimo succedencium temporum curriculis evolvendo, si Romani XXX, si vero peregrini XV continuis vel interpolatis diebus prelibatas basilicas tantorum apostolorum memoria celebres, ac suorum corporum precioso deposito locupletes, nec non sanctam Lateranensem ecclesiam, ubi Constantinus clementissimus imperator dictorum apostolorum iam in celis triumphanicum visione lustratus et pia informacione premonitus ac per beatum Silvestrum papam tam spiritualis quam corpore lepre remedia consecutus orthodoxe fidei cultum de tetris latebris in publicum secure libertatis eduxit, devote visitaverint, nec non hiis, qui huius visitacionis iter seu actum per eos assumptum infra anni dicti spacium implere nequiverint mortis preventu vel legitimo impedimento corporis obsistente, dummodo per veram penitenciam et confessionem preambulas divine misericordie tunc se capaces exhibeant, et si religiosi existant, ad peregrinacionem et visitacionem predictas ex licencia suorum prelatorum accesserint, de fratrum nostrorum consilio et apostolice plenitudine potestatis omnium peccatorum suorum remissionem plenissimam tenore presencium indulgemus. Propter dicta vero vel aliquod predictorum indulgenciis aliis per predecessores nostros concessis visitantibus basilicas et ecclesias memoratas et alias ecclesias, ac pia loca urbis predicte in nullo prorsus intendimus derogare, sed easdam omnes et singulas innovando auctoritate apostolica confirmamus.

B. Capitulum XXIV.

De graciis a domino rege Romanorum in curia impetratis et obtentis.

Cum ad omnium sanctorum reverenciam christianorum cunctorum devocio debeat excitari, specialiter tamen incole regni Boemie ad sancti Wenceslay nostri incliti ac gloriosi patroni laudes et preconia extollenda eo affectuosius et devocius consueverunt erigere, quanto magis certum est in prefato regno miracula varia et saluberrima remedia provenisse et per eius sancta exempla celestis regni aditum nobis declaratum fuisse. Huius rei gracia ad amorem ipsius et famulatum non solum miracula olym per ipsum facta, sed et nostris temporibus meritis ipsius et intercessionibus quam plurima beneficia divina provenerunt. Anno namque predicto quidam adolescens bone indolis de famosa parentela civili in Kutne montibus propagatus, propter quosdam naturales defectus mutus est effectus, sed cum varia remedia sibi adhibita curacionis causa in nullo penitus extiterunt sibi profectura, denique consilio prehabito prefatus adolescens per parentes suos Pragam est adductus, sed nec Prage beneficia medicine eidem succurrere valuerunt. Porro querentes celestem medicinam ad sepulchrum sancti prefati ipsum adduxerunt, eidem sacrificium contriti et humiliati cordis offerentes, precesque devotas fundentes exoraverunt, adolescens quoque affectuosis suspiriis cum gemitu interioris hominis sanctum Wenceslaum deprecabatur pro sanitate recuperanda. Et ecce celestis medicus iam dictus vota supplicantium ex alto respiciens misericorditer affuit, medelam salubrem iuveni contulit, cuncta impedimenta organorum vocalium exstirpando, eum perfecte sanavit. Qui mox Deo in sancto Wenceslao magnis vocibus gracias et laudes referebat, fitque ingens gaudium suis parentibus, clerus quoque cum populo ipsis sincero affectu congaudebant, Deum in sanctis suis iugiter laudantes.

B. Capitulum XXV.

De coronacione domini Karuli, regis electi Romanorum, in regem Boemorum.

Dominus Deus omnipotens, qui continet in se virtutum cunctarum excellenciam summamque perfeccionem et omnibus ex sua potestate entibus esse largitur, rector et gubernator existens universorum, a nullo quoque adiutus nec directus nec est cunctis in rebus, qua eius regimini non subiiciatur et ab ipso suam essenciam non sorciatur. Eodem quoque universa ad debitum finem dirigente providit et ordinavit illustrem et egregium principem dominum Karulum, heredem regni Boemie, in regem Romanorum ac Boemorum, non solum hiis regnis sed et universe sancte ecclesie in hac laudabili persona laudabiliter providendo. Huius rei gracia ex divina clemencia Romanorum Boemorumque regnis post turbulenta et inordinata tempora quasi aurea secula advenerunt, ut liquet ex causis legitimis et preclaris. Unde venit hora et nunc est, in qua tota tetra Ludouicice fraudis ac Bauarine caliginis nox precessit et dies illuxit, in qua iustorum semita quasi lux splendens suscepit incrementum, crescens in diem perfectam, in qua status eliminatur scismatice pravitatis, qui quam plures obumbrabat nubilo cecitatis. Ceterum cum prefatus dominus in terra Tyrolis subiugatis suis adversariis, castris, municionibusque plurimis obtentis Pragam revertitur de Tridento, et antequam ascenderet ad apices imperatorie maiestatis, voluit prius in regem Boemie coronari. Preparatis quoque cunctis necessariis et provisis ad tam magnificum et celebre convivium celebrandum, omnibusque circumstanciis adiunctis huic gloriose solempnitati, coronatus est itaque corona illa, qua patre vivente debuit coronari, in qua inpendit plura milia marcarum, et quia obtulerat ipsam Deo et beato Wenceslao, salutem anime sue desiderans et suorum successorum, nec non proventus ecclesie Pragensis ampliare ordinavit, quod reges sibi succedentes eadem corona coronarentur et quod quilibet eorum ecclesie prefate offerret marcas ducentas, ut pro eisdem reditus prepararentur dominis canonicis et ceteris mansionariis equa particione, et quod de hiis [pro] prelibatis regibus anniversaria solempniter agerentur. Et hec ad instanciam domini regis literis papalibus sunt firmiter roborata. Coronatur itaque dominus rex cum domina Blancza, sua conthorali, anno Domini MCCCXLVII, die dominico proximo ante beate Marie virginis Nativitatem in ecclesia Pragensi infra missarum solempnia per dominum archiepiscopum Pragensem, episcopis pluribus cooperantibus, in presencia multorum principum, magnatum et baronum, qui ad hanc solempnitatem venerant mundi partibus de diversis, quibus dominus rex omnia necessaria mandaverat ministrare. Fueratque constructa quasi domus mire magnitudinis in Novo foro Maioris civitatis Pragensis intrinsecus et extrinsecus variis pannis nobilibus et sericeis auro textis decenter ornata, in qua dominus rex et regina in apparatu regali cum prefatis principibus et cunctis advenis convivium sue coronacionis celebravit, et ad mensas singulorum et cunctorum est habundanter et largissime ministratum. Fitque leticia et gaudium magnum universis tam glorioso principi congratulantibus. Hinc sonus buccinarum de diversorum instrumentorum musicorum suaviter resonabat, hinc varia exercicia sensibus hominum delectacionem inducencia frequentantur, et sic tota dies in magna deducitur iocunditate. Multa quoque dona et magnifica munera largitus est dominus rex tam advenis quam indigenis, qui interfuerunt pretaxate solempnitati.

Eodem anno XIII die mensis Octobris dominus rex cum valido exercitu nobilium regni Boemie, quem cives Pragenses ac aliarum civitatum multum amplificaverunt, versus Bauariam processit cum comitatu principum plurimorum. Et ecce facta est mutacio dextere excelsi, que adversarium ecclesie Ludwicum Bauarum evulsit de hac vita, ut non esset occasio mortis et ruine multorum et ut princeps pacificus in pace intromitteret se de hiis, que ad imperium dinoscuntur pertinere. Undecima namque die mensis Octobris Luduico scismatico de venacione transeunte versus Monacum corruit de equo, fractaque cervice morte subitanea terminatur et ceu zyzania de agro Domini mundum triticum inficiens eradicatur.

Annis millenis trecentis bisque vicenis

Junctis septenis, postquam Deus est homo lenis.

Quatuor exactis ter Octobrisque diebus

Humanis rebus finem facit et male factis

Versutus Bauarus papeque rebellis, avarus

Mox moriens sub equum ruit, et bene; namque fuit

Equum. Istud in exemplum sit principibus: violentum

Juxta philosophum non fore perpetuum.

Porro dominus rex nemine adversante intromisit se de Ratispona, de Nurenberk et de aliis civitatibus spectantibus ad imperialem dignitatem, denique principes diversarum terrarum vicinarum venientes, se humiliter subiicientes omagium receperunt.

Eodem anno fratres, qui Carmelite nuncupantur, ponunt primum fundamentum ereccionis domus eorum extra muros civitatis Pragensis. Monachi quoque Sclaui nigri ordinis de Crawacie partibus venientes habitacula sua inter Sderaz et Wyssegrad iuxta ecclesiam sanctorum martirum Cosme et Damiani locaverunt. Et hec acta sunt domino rege annuente et ordinante ad cultum divinum amplificandum.

B. Capitulum XXVI.

De fundacione Nove civitatis Pragensis et de epydymia valde gravi et perniciosa.

Rex regum dominus Deus, celi et terre imperator et rector, congrue potest augustus appellari, auget enim res de non esse in esse producendo. Denique potencia, sapiencia, bonitas, cunctarumque perfeccio virtutum in ipso sunt per essenciam, in creaturis vero per participacionem. Cui soli convenit esse omnis boni bonum, bonitas enim uniuscuiusque est perfeccio ipsius; Deus autem cum sit simpliciter perfectus, sua perfeccione omnes rerum perfecciones comprehendit, et ita est omnis boni bonum. Ceterum summum regem imitatus serenissimus princeps et dominus, dominus Karolus, rex Romanorum ac Boemorum, semper augustus, auxit enim regnum suum in spiritualibus et temporalibus, ut liquet in predictis.

Anno quoque Domini MCCCXLVIII, XXVI die Marcii fundavit dominus rex prefatus Novam civitatem Pragensem manu propria primum lapidem ponendo.

Eodem anno die XVII Januarii hora XVII, minuta unius hore VII post meridiem fuit eclipsis lune et fuit duracio eius a principio usque ad finem trium horarum XXVIII fere minuta. Et erat eclipsis cum commixtione magna virtutum planetarum, que erant quasi in dyametro in aspectu opposicionis, sol, luna, Venus, Mercurius et Mars, et aspiciebant ibi Jupiter et Saturnus. Ex commixcionis virtute effectus ipsius est subsecutus, scilicet terre motus maximus in longitudine et latitudine per plurimas terras et regna extensus, et precipue in montanis Karinthie nimium invaluit, quod castra plura funditus conquassavit, monasteria quoque cum villis, multisque variis edificiis totaliter evertit. Et fuit hoc, quando luna et signi..... pervenerunt ad loca, ubi fuit virtus eorum concitata, et fuerunt due appariciones portarum magne, que statim sequebantur eclipsim, et he fuerunt Veneris et Martis in dyametro et Mercurii et Jovis, et fuit XXV die Januarii.

Eodem anno et mense in festo Conversionis beati Pauli apostoli et ipso die in multis terris fuit magnus motus terre, sed in Boemia minor, quia edificia non corruerunt; et motus similis non recordatur, nec in cronicis reperitur.

Post hec subsecuta est maxima et horribilis ephydimia et pestilencia, que duravit fere per totam estatem et autumpnum, cui similis nunquam audita est, nec reperta, que se extenderat lacius et longius per diversas terras et regna, nam Janua et Pysis et plures famose civitates sunt facte deserte per mortalitatem; in Veneciis, in Florencia, in Bononia vix media pars, in aliis partibus et civitatibus tercia pars vel minor populi remansit. Et non solum in terris christianorum sed eciam in terris paganorum prefata ephydimia homines extinxit terribiliter devastando, unde Saracenis et Turcis defunctis cruciferi cum alba cruce de sepulchro Domini se sine magno impedimento intromiserunt. Et tunc temporis caristo [sic] et flamma mire magnitudinis cecidit super Anchonam civitatem homines et cuncta in ea contenta cremando et in cinerem redigendo exceptis sexaginta hominibus, qui de ipsa fugierunt.

Eodem anno Parisius venit nebula densa et obscura, quod homo hominem cominus non videbat, que duravit in dicta civitate per plures horas, post cuius discessum reperta sunt quatuor milia corpora hominum defunctorum.

Eodem anno in Cathaym et in finibus eius pluit aqua mixta cum maxima multitudine vermium et serpentum et ranarum, in quibus est multitudo magna hominum interempta et devorata, et quicunque tangebat defunctum, mox cadebat moriendo. Et tunc temporis in terra, que est inter Cathaym et Persidem pluit ignis in globis sive peciis admodum nivis, qui villas, civitates et castra incendit, qui continencia et contenta cremavit in cineres redigendo, lapides quoque et muri adinstar lignorum comburebantur, ex quo procedebat fumus nimium pestiferus et nocivus. Nam quicunque illum videbant, vix ad unam diem vivebant, et multi decedebant ex visu et contactu illorum defunctorum. Et quoniam plures galee in mari Januensium et aliarum civitatum per visum et per infectum aërem, per fumum prefatum emoriebantur, ex quibus pauci ad propria remeaverunt, ibidem decedentes. In Constantinopoli et in vicinis civitatibus et in Sicilia in quibusdam provinciis pauci viventes remanserunt. Denique propter prefatam ephydimiam Marsilia fuit totaliter depopulata, et in vicinis civitatibus multa milia hominum decesserunt. Cause autem huius ex predictis patent intuenti. Eodem anno visus est ignis magne quantitatis moveri de occidente versus orientem, et magni lapides de nubibus celi ceciderunt, de quibus unus pro miro regi Francie est in mulo deportatus. Et quidam rex gentilis magnus, dominus fere tocius Barbarie, fecit fieri viam pro mercatoribus versus Januam per desertum, et dum ad videndum eam cum magna familia transiret, venerunt nuncii asserentes, quod quam plures uxores sue infra duos dies essent defuncte et omnes homines sue civitatis mortalitate terminarentur. Rex nimis territus ait: Dei est hoc judicium volentis, quod suscipiamus fidem christianam, et misit nuncios pro consiliariis suis, volens esse christianus. Qui cum audivisset, quod christiani ita morerentur sicut Saraceni, recusavit baptizari. Et inter gentiles tunc temporis ceciderunt fulgura de celo, et combussit duas civitates magnas, videlicet Amoden et Jakoren et cum omnibus, que eis adiacebant, totaliter consumendo. Preterea in prefato die Conversionis sancti Pauli propter motum terre maximum Ravenna et quam plures alie civitates sunt in edificiis pro magna parte et in muris destructe, et multi homines oppressi interierunt et transeundo versus Villacum in pluribus locis plura claustra et ecclesie cum variis edificiis corruerunt, et prope ibidem montes cadentes XVIII villas obruerunt, homines et iumenta exterminando. Predicta quoque civitas est funditus destructa, et castra vicina XXXIV ceciderunt, et terra in diversis scindebatur locis et tremore magno longo tempore paciebatur. Et tunc in tota Carinthia et Carniola et in terris vicinis maxima dampna evenerunt, mortalitas quoque ad Austriam eciam pervenit et in regno Boemie inceperat dominari, sed aura recens et frigida ipsam eliminavit; sed Deo pocius et suis sanctis est gracias agendum.

Eodem tempore quidam studentes de Bononia versus Boemiam transeuntes viderunt, quod in civitatibus et in castellis pauci homines vivi remanserunt et in aliquibus omnes defuncti fuerunt, in multis quoque domibus, qui vivi remanserant et egritudine oppressi, unus alteri non potuit porrigere haustum aque, nec in aliquo ministrare, et sic in magna affliccione et anxietate decedebant. Sacerdotes quoque ministrantes sacramenta et medici egris medicamenta ab ipsis inficiebantur et moriebantur, et plurimi sacerdotibus mortuis sine confessione et sacramentis ecclesie de hac vita migraverunt. Facte sunt autem fosse magne, late et profunde, in quibus corpora defunctorum sepeliebantur; in locis quoque pluribus infectus aër plus inficiebatur - qui plus nocet quam cibus corruptus - ex putredine cadaverum, qui non remansit superstes, qui sepeliret. Verumtamen de prefatis studentibus nisi unus fuit Boemiam reversus sodalesque sui in via recesserunt.

Advertendum est quoque, quod sicut per corporalia et sensibilia mens hominis in Deum potest elevari, si quis cum reverencia Dei et timore debito modo eisdem utatur, ita eciam eorum usus indebitus amori carnali annexus mentem a Deo vel totaliter abstrahit, cum in rebus constituitur inferioribus vel mentis intencionem a Deo retardat secundum plus et minus subsequente affectus diversitate. Hinc est, quod avari, gulosi, luxuriosi et ceteri viciosi hiis sensibilibus rebusque corporalibus enormiter utentes et excecabili amore eisdem inherentes offendunt Deum, justiciam eius contra se provocando, et precipue peccatis contra naturam, unde, sicut olim ante legem et sub lege veteri, ita et nunc culpis exigentibus ephydimia et plagis aliis homines afflixit temporaliter, multos ex hiis eternaliter condempnando.

Et sequenti anno prima die Augusti, que fuit dies Veneris, et ad vincula sancti Petri, obiit regina Boemie domina Blancza, prima conthoralis incliti domini Karoli, regis Boemie et Romanorum, et cum magno apparatu et solempnitate sepulta est in ecclesia Pragensi, que huic plurima legavit et precipue regales cortinas.

B. Capitulum XXVII.

De secundo matrimonio domini Karuli, regis Boemie ac Romanorum.

Anno Domini MCCCXLVIII domino Karulo, regi Romanorum ac Boemorum, extitit matrimonialiter copulata filia comitis de Falcz nomine Anna, in die Translacionis sancti Wenceslai, que fuit quarta feria post Reminiscere, et fuerunt nupcie solempniter celebrate in castro Bacharaco super Renum.

Et eodem anno in dominica: Omnis terra prefata domina regina peperit filium primogenitum, et baptisatus est in castro Pragensi in ecclesia cathedrali cum magna solempnitate nomine Wenceslaus.

Et eodem anno Wolkmarus, marchio de Branburk, reversus est ad suum principatum, qui multis annis de ipso se absentavit, in aliis terris variis et regnis incognitus degendo et multas adversitates sustinendo. Et dum crederetur de hac vita decessisse, Luduicus Bauarus, qui se gerebat pro imperatore, filium suum ad prefatum principatum substituit et promovit. Et dum idem prefato principi reverso resisteret, nec admitteret dominari, hic mox domini Karuli, regis Romanorum ac Boemorum, auxilium et subsidium instantissime postulavit. Cuius precibus dominus rex annuens cum valido ac potenti exercitu in adiutorium suum properavit et adversarios suos humiliavit et ante civitatem Frankfwoycz multos milites fecit et baltheo militari precinxit. Et exinde multum notabilibus et multis actibus perpetratis princeps prefatus a domino rege in foedo accepit dictum principatum.

Eodem anno XXIII Julii feria IV hora vesperarum fuit apercio portarum, et ventus fortis cum maxima pluvia et vehementi, et tunc plurima nocumenta sunt subsecuta, precipue in montibus Endie, ita quod plurima hospicia corruerunt et multitudo hominum periit et fuit suffocata maxime in fossis per aquam nimiam et vehementem.

Eodem tempore rex fratri suo domino Johanni marchionatum Morauie liberaliter contulit in presencia principum diversorum.

Eodem anno currente venerunt Pragam multi penitenciam agentes de diversis terris, senes et iuvenes, turmatim et processionaliter in ecclesiis et ecclesias circueuntes, precincti manus panno linteo, superius nudi incedebant se graviter flagellantes usque ad largam sangwinis effusionem. Flagella autem eorum erant nodosa, in quibus quasi acus sive aculei ferrei erant infixi. Et in primo eorum adventu multos ad devocionem provocabant,qui se flagellantes canticum quoddam wlgariter decantabant, et multi incole terre Boemie de eorum insolita et laboriosa penitencia mirabantur et eis opera misericordie plurima inpendebant, et multi de Boemia tam Boemi quam Theutonici eisdem iungebantur. Et quia secta eorum erat non modicum corrupta, in se continens varios errores, quibus cognitis dominus archiepiscopus cum aliis prelatis ecclesiarum amplius ipsos sustinere nolentes de Boemia exire coëgerunt.

B. Capitulum XXVIII.

De confirmacione studii generalis in civitate Pragensi.

Sunt duo loca, inter que anima humana consistens, ad utrumque se potest movere. Deus est in summo, mundus in ymo, medium autem oportet participare condiciones aliquas extremam propter connexionem universi. Et ideo oportet, quod anima in aliquo conveniat cum eternis et in aliquo cum temporalibus. Cum eternis quidem in hoc, quod secundum substanciam est omnino stabilis et manens in eternum, et convenit cum temporalibus in hoc, quod secundum aliquas operaciones est miserabilis. Huius rei gracia, si ipsa in hiis, que deorsum sunt, se per cupiditatem immerserit, per varias distracciones rapietur et a se ipsa quodammodo divisa dissipabitur. Sed hoc non potest vitare nisi per studium sapiencie et discipline; usus enim discipline dirigit animam ad virtutes, virtus autem ducit ad beatitudinem eternam. Porro inclitus dominus Karulus, rex Boemorum ac Romanorum, advertens maximam utilitatem studii sapiencie et virtutis, generale studium Pragensis civitatis suis litteris regalibus aurea bulla roboratis graciosissime confirmavit, perpendens insuper, quod bona anime sunt prestanciora, excellenciora, nobiliora bonis nature et fortune. Cupiens igitur, ut prefatum studium generale bonum et felicem finem sortiretur, vocavit et litteris suis accersiri iussit de variis studiis aliarum terrarum magistros et doctores, quibus legaliter providit et graciose, ut pro suis laboribus haberent vite presentis necessitatem ac largas provisiones. Fuerunt autem quinque magistri theologie, quorum unus legit in ecclesia Pragensi et predicavit. Cui venerabilis pater et dominus, dominus Arnestus, primus archiepiscopus Pragensis, honorifice providit et copiose; alii vero magistri in monasteriis sui ordinis sacram theologiam legerunt. Et huiuscemodi acta saluberrima in hac terra Boemie nunquam visa nec audita fuerunt. Ius autem canonicum legit doctor decretorum de Bononia vocatus, et idem ius canonicum legit in ecclesia Pragensi magister Stephanus, prefati domini archiepiscopi cancellarius, magister vero Balthasar de Tusta legit libros artis medicine, alii vero magistri in scolis sui artes legerunt liberales. Ceterum more generalium studiorum singulis annis electus fuit rector universitatis et solempniter in ecclesia Pragensi approbatus. Porro dominus rex eidem ac ceteris generalis studii scolaribus generosas donavit libertates, qui cum domino archiepiscopo ad melioris status perfeccionem et eius felicem consumacionem mandaverunt clero tocius regni Boemie donari et afferri contribucionem copiosam.

Eodem tempore venit ad dominum regem quondam Rome urbis tribunus nomine Nicolaus, vir magne litterature et facundie, primum quidem civis Romanus, sed principatum prefatum assecutus se in suis litteris scribebat Nicolaus tribunus severus et clemens, et deinde Nicolaus candidatus, miles Spiritus sancti, quia ut dicitur in die Penthecostes nutu divino, ut asseruit, fuit in tribunum electus et pluribus coronis coronatus, ut ex suis litteris colligitur evidenter. Quo principatu adepto fertur magnam utilitatem reipublice et universitati procurasse et plura bella commisisse, ita quod Columpnenses, principales in urbe Romana, prostravit ac delevit. Qui in tantam elacionem elevatus et presumpcionem primum quidem Bauarum Luduicum, deinde ipso defuncto dominum nostrum regem, in regem Romanorum electum et omnes electores ad curiam suam litteratorie citavit, qui prehabito consilio citaciones suas contempserunt. Et ad hoc faciendum asseruit se ex privilegiis antiquorum principum Romanorum habere plenam auctoritatem. Ceterum conspiracione contra eum facta per prefectum urbis prefate repulsus et fidefragus effectus dicto tribuno exodium procuravit. Qui ad montes Wltanos[?] veniens cum heremitis fratribus Minoribus, quorum ordinem dicitur fuisse professus, [habitavit], veniensque ad eum quidam heremita nomine Anglus ipsum nomine proprio salutavit. Quo mirante, quia nomen suum fuerit occultatum, tunc ait illi: Satis pro te oracionibus et contemplacioni vacasti, expedit jam, ut pro utilitate proximi et republica utiliter pro curanda studeas insudare, dans eidem certo legacionis articulos ad regem Romanorum ex parte sua proferendos. Quo in hoc facto hesitante subiunxit prefatus heremita: vadas sine formidine, nam pro signo reperies apud ipsum talem librum sic intitulatum. Tandem veniens ad dominum regem proposuit satis erroneam suam legacionem, et libro sibi ostenso Johannis heretici hic condempnati, in quo perlectis quibusdam capitulis osculatus est eum dicens: Iste est liber, quem quesivi, et ecce inveni. Quo facto dixit, quod infra annum et dimidium magna persecucio cleri esse deberet, ita quod papa esset in periculo in propria persona, et quod occiderentur multi cardinales, et quod infra tempus iam dictum deberet modernus papa de hac vita migrare et alter totus pauper eligi, qui edificare deberet templum pulcrius templo Salomonis in urbe Romana in honore sancti Spiritus, ad quem papam residui cardinales confugerent et veniam postularent, sed graciam non consequerentur, et quod post quindecim annos deberet esse unus pastor et una fides, et quod prefatus novus papa, dominus rex noster et ipse tribunus deberent esse quasi vestigium sancte Trinitatis. Asserebat quoque, quod dictus dominus rex noster deberet regnare in istis terris, ipse vero tribunus in partibus ultramarinis, et alia plura hiis similia proferebat et eciam erronea, propter que tanquam de heresi suspectus fuit per dominum archiepiscopum arrestatus et deinde publicatis processibus in ecclesia Pragensi, qui fuerant per episcopum Spoletanum huc missi, sedis apostolice legatum, in quibus racione contumacie in negocio fidei pro heretico condempnabatur. Huius rei gracia dominus rex et dominus archiepiscopus predictum tribunum ad curiam pape transmiserunt.

B. Capitulum XXIX.

De allacione magnarum reliquiarum imperii ad Pragensem civitatem.

Deum gloriosum velut piissimum regem et imperatorem benignissimum credimus omnia in omnibus cooperari, nunc quidem salutis principia inspirare et inserere bone voluntatis ardorem, nunc vero virtutes heroycas sive theoloycas, nec non habitus aliarum virtutum infundere, nunc vero dona varia spiritualia, et corporalia suis tribuit creaturis. Et quia non modica bona, sed maxima bona largitus est tibi dominus Deus tuus, o Boemia, per dominum regem Karulum Romanorum et tuum quasi per instrumentum sue clementissime providencie, videlicet sanctuaria, que videntur ad ipsum pertinere, huius rei gracia non ut ingrata sed domino Deo grata, cum universis generibus creaturum in te contentarum in laudem tui exsurgas plasmatoris et immensas graciarum acciones ipsi devote referendo. Attende igitur prefati beneficii preciositatem, quo te graciose locupletavit et per [con]sequens super alia regna exaltavit. Anno igitur Domini MCCCXLIX^o prefatus dominus rex accersito filio Ludwici Bauari in presencia multorum principum in Pragensi civitate secum concordavit, quod predicta sanctuaria imperii in Boemiam sibi adducerentur. Porro dominus rex solempnes nunccios misit Bauariam in Monachum propter allacionem reliquiarum, quibus allatis dominus rex in die Palmarum cum domino archiepiscopo ac aliis principibus et nobilibus nec non cum clero universo, comitante turba plebis copiosa, pedester obviavit sanctuariis ad Wyssegradum cum magna solempnitate et devocione. Et in Nova civitate fuerunt monstrata universitati premissa exhortacione, deinde conduxit ipsa ad castrum Pragense. Sunt autem hec sanctuaria imperii: pars magna sancte crucis et lancea, cum qua fuit in ipsa cruce latus Domini transfixum, et clavus, cum quo fuit Dominus eidem cruci affixus, et plura alia, sancti Karoli [corona] imperialis et gladius, qui fuit sibi divinitus missus. Mandavit autem dominus rex prefatus certis temporibus, ut dicte reliquie incolis sui regni monstrarentur, et harum devocione plurimi affecti eciam de aliis terris properabant.

Eodem tempore dominus rex non solum cultum divinum, sed et reliquias sanctorum in ecclesia Pragensi augmentavit; donavit itaque eidem caput beati Ignacii martiris et pontificis, qui fuit de cognacione Salvatoris, scripsit quoque epistolas sive litteras beate Marie virgini, ipsa quoque eidem rescripsit graciose, alias quoque multas reliquias et varias apostolorum, martirum et confessorum ornatas auro et argento et gemmis preciosis, quod nullus aliorum regum huius regni prefatam ecclesiam Pragensem tam excellenter et magnifice exaltavit, ditavit at honoravit.

B. Capitulum XXX.

De circumstanciis anni gracie et iubilei.

Anno Domini MCCCL^o in pluribus [terris] epydimia sive pestilencia genus humanum devastavit, sed tunc in Boemia eciam locum habebat, quam ob rem multi effugere volentes Romam iter arripuerunt et tamen ipsam non evaserunt. Unde de iis idem potest dici versus:

Incidit in Cillam volens vitare Caribdim.

Verumtamen securius et melius fuit eis ad animarum salutem in peregrinacione decedere quam in propria patria in periculis manere. Et quia iste annus erat annus gracie et iubileus, multi Romam transeuntes pro indulgencia et gracia obtinenda de hac vita migraverunt: quidam in urbe Romana, quidam vero ab ipsa recedentes, quidam ad eam accedentes. Itaque quandoque tercia vel quarta vel media pars moriebatur, et quandoque omnes, qui erant in societate una vel comitatu, de hac vita decesserunt. Huius rei gracia cimiterium vicinum ecclesie sancti Petri, quod sacer campus nuncupatur, fuit multum dilatatum, quia non poterat capere corpora defunctorum peregrinorum. Unde propter maximam multitudinem adveniencium et de toto mundo confluencium fuit magna caristia et defectus victualium, ita quod multi incole Urbis limpha pro vino utebantur, unde tam clerus quam populus in urbe Romana in temporalibus multum profecerunt, in naturalibus vero non modicum defecerunt, nam infectus aër, qui et corruptus fuit ex spurticiis peregrinorum, multos Romanos infecit, qui non morte naturali sed violenta de hac vita migraverunt. In precedenti vero anno in prefata urbe Romana fuit facta eclipsis solis particularis, que non fuit hic, sed pridem fuit hic, sed non illic, et tunc temporis fuit motus terre, ita [quod] quedam ecclesie et domus in prefata urbe corruerunt, incole vero eiusdem quasi diem novissimum metuentes cum luctu magno et eiulatu exeuntes in vineis et in campis per plures dies habitaverunt.

Miraculum.

Anno Domini MCCCLI^o virgo quedam [de] Zytauia, que ex nimio dolore oculorum extitit totaliter excecata, et in eadem cecitate pluribus annis duravit, que cum audisset de operibus misericordie et de magna pietate, quam impendit indigentibus et variis necessitatibus oppressis sanctus Wenceslaus, magna devocione ad ipsum affecta peciit amicos suos, ut ad Pragensem civitatem duceretur. Que dum adducta fuisset, post refeccionem corporalem et graciarum accionem accepto baculo surgens devote protulit hec verba: "O beate Wenceslae, gloriose noster patrone, qui es pauperum adiutor et oppressorum relevator, adiuva me, ut in me ductore ad tuum sanctum corpus valeam pervenire." Hoc dicto mox visum clare habuit et abiecto baculo cum suis amicis ad ecclesiam Pragensem pervenit et ante sepulchrum beati Wenceslai grates agendo omnibus, qui aderant, narravit de ipsius illuminacione et visus restitucione. Et ego Franciscus penitenciarius domini archiepiscopi, editor huius cronice, plures canonicos et ministros Pragensis ecclesie adduxi in testimonium ad huius miraculi maiorem declaracionem.

Aliud miraculum.

Eodem anno fuit quidam adductus ad Pragensem civitatem, qui pluribus annis fuit contractus et officium pedum et manuum per beneficia medicine corporalis non valuit rehabere. Convertit se igitur toto cordis affectu ad sanctum Wenceslaum vota vovens et oraciones cordis et oris offerens et per merita beati Wenceslai integram recuperavit sanitatem. Qui incolomis veniens ad sepulchrum beati Wenceslai eidem inmensas retulit graciarum acciones et omnibus audientibus narravit suam graciosam curacionem.

Eodem tempore dominus rex montem Wissegradensem muris cinxit fortissimis et turribus firmans ipsum venuste decoravit.

Eodem tempore prefatus dominus rex in sua Nova civitate Pragensi ecclesiam sancti Karuli erexit, in qua canonicos regulares locavit eisdem de necessitatibus temporalibus largiter providendo.

Eodem anno filius domini regis nomine Wenceslaus puer duorum annorum de hac vita in die sancti Stephani [migravit] et in ecclesia Pragensi est sepultus. Et in Ancona, civitate Lambardie, ignis maximus de celo cecidit et totaliter ipsam cremavit.

Anno Domini MCCCLII^o fuit in Apulia maximus terre motus.

Eodem anno dominus rex contra quosdam nobiles se erexerat, et ipsi se sibi opposuerant, qui cum valido exercitu intulit eis multa dampna, viriliter eos subiugavit suo regimini subiciendo. Et eodem tempore de Florencia et de aliis civitatibus Thuscie ac Longobardie venerunt venerabiles viri suam peragentes legacionem et per litteras suas se domino regi subiciebant et ipsum ad suas partes invitabant.

Eodem anno Clemens papa in die beati Nicolai nature debitum solvit de hac vita migrando, et post sex dies dominus Stephanus penitenciarius loco ipsius est electus et Innocencius nominatus.

Eodem anno dominus Johannes, episcopus Olomucensis, qui prius fuerat prepositus Wissegradensis, [mortuus est] et successit ei prepositus Omnium sanctorum dominus Johannes, vir honorabilis, et fuit in ecclesia Pragensi in episcopum sollempniter a domino archiepiscopo consecratus.

Eodem anno obiit Anna regina Boemie [et est] in ecclesia Pragensi sollempniter sepulta.

Et fuit eclipsis lune et diu duravit, quam siccitas magna fuit subsecuta; in pluribus locis frumenta et alia terre nascencia defecerunt.

Anno Domini MCCCLIII in dominica infra Nativitatem Domini dominus papa Innocencius fuit more consueto consecratus et corona summi pontificis coronatus.

Eodem anno dominus rex ex quadam devocione intravit monasterium virginum ad sanctum Franciscum, et cum [reliquie] allate fuissent, abscidit particulam de digito sancti Nicolai, et mox apparuit caro rubra et sanguinolenta, et in cultello due gutte sanguinee apparuerunt. Et post plures dies dominus rex cum domino archiepiscopo reversus ad prefatum monasterium abscissam particulam digiti applicavit maiori parti, et continuo ei adhesit, acsi incisio non fuisset, sel modica remansit cycatrix.

Eodem tempore dominus rex quatuor altaria construxit in ecclesia Pragensi et unum ex hiis fecit in honorem sancti Nicolai consecrari.

Eodem anno nupcie celebrate sollempniter fuerunt filie regis nostri et filii ducis Austrie in Pragensi civitate.

Eodem anno dominus rex duxit in uxorem filiam fratris ducis de Swydnicz nomine Annam, et fuit coronata in reginam Bohemie eodem [anno] XXVIII^o die Julii infra sollempnia missarum; et hec est domini regis tercia conthoralis. Et hic est finis cronice.